• Ανασύνθεση, απόδοση, αποκατάσταση
• “Την Ομορφιά διακόνησα”

Ο Οδυσσέας Ελύτης και η Σαπφώ. Ο Ελύτης και το παρελθόν, ο Ελύτης και το μέλλον, ο Ελύτης κάτω από τον ήλιο που δεν δύει ποτέ! Στην περίπτωση του η Σαπφώ υπήρξε ο προσωπικός ήλιος του Ελύτη και η σύνδεση κατέστη δυνατή επειδή η φύση το θέλησε. Ο νομπελίστας ποιητής -που όργωσε με τη ματιά του την Ελλάδα, τα βουνά και τις κοιλάδες, τις θάλασσες μας- δεν έλυσε μόνο τον γρίφο της γαλανόλευκης πατρίδας δημιουργώντας την ξανά, αλλά και αυτόν της φύσης. Ο βράχος και η δύναμη του νερού, ο ήλιος που μας λυπήθηκε και η σελήνη που μας αγκάλιασε, όλα προϋπήρξαν, όλα υπάρχουν και όλα θα υπάρχουν. Στην αναλλοίωτη γλώσσα της φύσης εντοπίζονται τα ίχνη της γυναίκας που την άκουσε στον χτύπο της καρδιάς του, την είδε στο τρεμούλιασμα των ματιών του. Η Σαπφώ είναι η αδελφή τούτου του κόσμου αλλά και η μακρινή ξαδέρφη του Ελύτη, όπως αναφέρει ο ίδιος. Το πλησίασμα του δεν αφορά τη μετάφραση του έργου της, τουλάχιστον δεν είναι αυτό το κύριο ζητούμενο. Στην ουσία συνεχίζει από κει που σταμάτησε η Σαπφώ και το σημείο σύζευξης είναι τα θραύσματα που αντέχουν. Το Gazzetta Weekend Journal παρουσιάζει τη “Σαπφώ” του Οδυσσέα Ελύτη. [το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος]

Ανασύνθεση, απόδοση, αποκατάσταση

Για τον Ελύτη η ποιήτρια Σαπφώ υπήρξε πηγή έμπνευσης και φωτεινός οδοδείκτης. Ένας από τους φάρους της δημιουργίας και της μάθησης του. Εδώ, όμως, δεν έχουμε να κάνουμε με καθαρή μεταφραστική προσπάθεια, αυτή ακολουθεί. Πρώτα και πάνω απ’ όλα είναι η ανασύνθεση και η απόδοση των ποιητικών λόγων και σκέψεων της Σαπφώς. Γιατί όμως ανασύνθεση; Η απάντηση στο απόσπασμα που ακολουθεί (από την εισαγωγή του Ελύτη):

Στροφές ακρωτηριασμένες, μισοί στίχοι, σπασμένες λέξεις, ένα τίποτε. Κι απ’ αυτό το τίποτε, ένα θαύμα: μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα, με τα ιδιαίτερα της χαρακτηριστικά, τον ατομικό της μύθο και ολόκληρο τον φυσικό και τον ανθρώπινο διάκοσμο του πολιτιστικού χώρου όπου αναπτύχθηκε.

Ο Ελύτης μαζεύει τα πολύχρωμα πετράδια της ποιήτριας και αποκαθιστά την τραυματισμένη εικόνα. Αυτό που ελκύει περισσότερο απ’ όλα τον Ελύτη στη Σαπφώ είναι το θάρρος της, το θάρρος που δημιουργεί εκφραστικό χώρο και εκφραστικό τρόπο. Η Σαπφώ, και λίγοι ακόμα, όπως ο Αρχίλοχος στην Πάρο, γράφει σε μια εποχή που κυριαρχεί ο επικός λόγος και το ηρωικό στοιχείο. Το εκφραστικό πεδίο είναι περιχαρακωμένο και η κοινωνία υποταγμένη στα “σιδερένια” λόγια της θρησκείας. Και όμως, υπάρχει οξυγόνο και ελεύθερη πνοή και η Σαπφώ μας το δείχνει με την ποίηση της, με την πρόθεση της να φέρει στο προσκήνιο τα αισθήματα και τα όνειρα. Με τη “Σαπφώ”, λοιπόν, ο Ελύτης αποκαθιστά το αίσθημα και ολοκληρώνει το όνειρο.

“Την Ομορφιά διακόνησα”

Η Σαπφώ και ο Ελύτης μέσω αυτής δηλώνουν “την Ομορφιά διακόνησα” και τα λόγια (τους) είναι αιθέρια και ανάλαφρα. Καθαρός και αθώος ο νους τους, τους οδηγεί και τους παίρνει μακριά από τον θρήνο γιατί “σωστό δεν είναι σε σπίτι ποιητών θρήνοι ν’ ακούγονται δεν μας αρμόζουν τέτοια”. Η Σαπφώ καλεί την Αφροδίτη, τον Έρωτα και ο Ελύτης ακολουθεί και ενώνει γη και ουρανό, λιβάδι και σύννεφο, επιθυμία και ηδονή, βάσανα και λύτρωση. Η Σαπφώ καλεί τις φίλες της και την αγάπη βρίσκει στον πρόσωπο της Ατθίδας, τον Έρωτα που τη γλυκαίνει και την τυραννά και ο Ελύτης να φιλοτεχνεί, να παθιάζεται, να ηρεμεί και να αναστατώνει την ψυχή του. Κι ύστερα το τραγούδι το γάμου, ο υμέναιος, δίπλα το δοξαστικό για την Ανδρομάχη και τον Έκτορα και ο τελευταίος ήχος, η τελευταία λέξη, το τραγούδι του τζιτζικιού.

Έτσι ποιητικά σχηματικά αποτυπώνεται ο λόγος της Σαπφώς και ο ιαματικός του Ελύτη. Για τον ποιητή και την ποιήτρια ο Έρωτας και η ελευθερία του είναι το παν. Ο γάμος ενώνει Έρωτα και Αγάπη αλλά ο χωρισμός τους είναι αναπόφευκτος, μια και το γλυκόπικρο συναίσθημα πρέπει να γονιμοποιήσει την πλάση και κάθε πλάσμα αυτής. Το τραγούδι του τζιτζικιού λούζει το φως του έρωτα και απλών τη φλόγα του παντού! Η νέα ποιητική μονάδα του Ελύτη και της Σαπφώς μοσχοβολά ανοιξιάτικες μυρωδιές και ανοιξιάτικες επιθυμίες, ανοιξιάτικες καταδίκες.