• Απέναντι σε κάθε εξουσία
• Μια παρωδία σκοτεινή

Τα βιβλία των άλλων είναι τα βιβλία της ζωής μας! Σταυροδρόμια αναπόφευκτα και αναγκαία, που σε παράλληλους κόσμους μας οδηγούν. Για τον καθένα μας υπάρχει ένας άλλος κόσμος που μέσα του κατοικούμε ελεύθεροι, ασφαλείς… Οι μεγάλες προσδοκίες, τα ελεύθερα συναισθήματα, οι απελευθερωμένες σκέψεις βρίσκουν χώρο και χρόνο σε αυτά. Τα βιβλία δεν ανήκουν μόνο στους δημιουργούς τους, ανήκουν στον χρόνο και στην τύχη. Η κατάλληλη στιγμή για να διαβάσεις το κατάλληλο βιβλίο ανήκει στον συνδυασμό των δύο. Μπορεί να πέσει στην αντίληψη σου το κατάλληλο ανάγνωσμα, όμως να μην είναι ο χρόνος σωστός για να το διαβάσεις. Τη στιγμή που θα επιλέξεις το βιβλίο από το ράφι της βιβλιοθήκης ή του βιβλιοπωλείου, να είσαι σίγουρος ότι χρόνος και τύχη θα χουν συνομολογήσει για την αξιοπιστία και την ικανότητα σου. Στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας υπάρχουν βιβλία που ξεπερνούν χρόνο και τύχη και απλά επιβάλλονται. Οφείλεις όμως να είσαι έτοιμος να τα αντιμετωπίσεις. Αν όχι, τότε απλά θα χαθείς σε λογοτεχνικές ασάφειες, χαμηλές αξιώσεις και ρηχά μηνύματα. Το Gazzetta Weekend Journal θα σας προετοιμάζει σε τακτά διαστήματα γι’ αυτά τα βιβλία. Ξεκίνημα με ένα βιβλίο-ορόσημο για τον 20ο αιώνα, το “1984” του Τζορτζ Όργουελ.

Απέναντι σε κάθε εξουσία

Το “1984” κυκλοφόρησε στο Λονδίνο την Τετάρτη 8 Ιουνίου 1949 και στη Νέα Υόρκη πέντε μέρες αργότερα. Μέσα σε 12 μήνες, η σκληρόδετη έκδοση είχε πουλήσει περί τα πενήντα χιλιάδες αντίτυπα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες οι πωλήσεις είχαν υπερβεί τις τριακόσιες πενήντα χιλιάδες. Επρόκειτο για εκδοτικό φαινόμενο. Σήμερα, 72 χρόνια μετά, κανείς δεν γνωρίζει πόσα εκατομμύρια αντίτυπα κυκλοφορούν ανά τον κόσμο, τόσο σε νόμιμες όσο και σε παράνομες εκδόσεις. Έχει διασκευαστεί για το ραδιόφωνο, το θέατρο, την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, έχει γίνει αντικείμενο μελέτης, αντιγραφών και παρωδίας και –πάνω απ’ όλα- έχει λεηλατηθεί για τις ιδέες και τις εικόνες του. Μισό λεπτό όμως. “Παράνομες εκδόσεις”; Ακόμη και σήμερα το “1984” απειλεί; Και ποιους; Σκεφτείτε λίγο σε τι κόσμο ζούμε, πώς ζούμε και ύστερα καθαρίστε την εικόνα του κινητού σας. Ακούμε για την επικινδυνότητα των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, για το πώς οι μεγάλοι τεχνολογικοί κολοσσοί εξατομικεύουν τις υπηρεσίες που μας προσφέρουν, για τη δημοσιοποίηση προσωπικών στοιχείων χωρίς καμία πληροφόρηση του κατόχου τους, για στρεβλές δημοσκοπήσεις και χωλή ενημέρωση. Η προπαγάνδα και η χειραγώγηση εντείνονται με απώτερο σκοπό τη μονοφωνία, τη μία σκέψη, τη μία γνώμη, τη μία έκφραση, στην ουσία δηλαδή την μη άποψη, μη γνώμη, μη έκφραση. Το “1984” δεν σταματά να φωνάζει εναντίον του ολοκληρωτισμού και καθετί που απειλεί τον πυρήνα ύπαρξης της εξουσίας πρέπει να φιμώνεται. Έτσι, εξηγείται το “παράνομες εκδόσεις” και έτσι, εν μέρει, εξηγείται ο χαρακτηρισμός “μνημειώδες” που του απέδωσε ο Λάιονελ Τρίλινγκ στο “New Yorker”.

Μια παρωδία σκοτεινή

Η σύντομη ανάλυση του “1984” σε μια μαθηματική πράξη: 2+2=5. Το αποδέχεσαι και μαζί το πρόταγμα και τον σκοπό του βιβλίου. Το παράλογο εκτοπίζει το λογικό ή καλύτερα το εξαφανίζει και επιβάλλεται. Η κοινωνία, το περιβάλλον, δεν ορίζονται από τις φυσικές αισθήσεις και την προσωπική αντίληψη. Τα πάντα ορίζονται από τον “Μεγάλο Αδελφό”, τον ηγέτη του Κόμματος. Τη στιγμή που θα αμφιβάλλεις για το οτιδήποτε ξεκινά η εξόντωση σου. Η ελεύθερη σκέψη είναι κίνδυνος, απειλή και επισύρει την ποινή του θανάτου. Οι μηχανισμοί του Κόμματος είναι παντού, παρακολουθούν τα πάντα, επεμβαίνουν στα πάντα και η έννοια του προσωπικού δεν υπάρχει. Το συλλογικό που υπακούει στη μία αλήθεια έχει σημασία. Ο φόβος του πολέμου, του άλλου, του νόμου, χειραγωγούν και κρατούν υπνωτισμένο το κοινωνικό σώμα. Η εξουσία ανήκει σε αυτούς που φροντίζουν για την άγνοια του λαού, για την ασφάλεια του, για την απομόνωση του, για την μόρφωση του. Σε αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο, ο Ουίνστον Σμιθ, ένα φαινομενικά πειθήνιο μέλος του Κόμματος, ονειρεύεται την ανατροπή του καθεστώτος. Η γνωριμία του με τη νεότερη του Τζούλια πυροδοτεί ένα ανεξέλεγκτο ερωτικό πάθος. Καθώς ο έρωτας λογίζεται εδώ πράξη αντίστασης, οι δύο εραστές θα βρεθούν αντιμέτωποι με τους χειρότερους εφιάλτες τους.

Ο Όργουέλ έβλεπε την ανάδυση απολυταρχικών, αστυνομοκρατικών, καθεστώτων και καταλάβαινε πώς θα επιδρούσε στην παγκόσμια κοινωνία ο “Ψυχρός Πόλεμος”. Γι’ αυτό και δεν είναι απόλυτα σωστό ότι επιτίθεται στον Στάλιν. Μάλιστα, είχε δηλώσει λίγο πριν τον θάνατο του πως “το μυθιστόρημα μου δεν γράφτηκε ως επίθεση στον σοσιαλισμό…”. Το “1984” γράφτηκε για να καταγγείλει την ολοκληρωτική παρόρμηση εν γένει. Το στοιχείο που το έκανε όμως ξεχωριστό ως προς την αφήγηση, τη λογοτεχνικότητα του, είναι η παρωδία. Ο Όργουελ παρωδεί τα απολυταρχικά καθεστώτα, μια παρωδία σκοτεινή που μέχρι σήμερα –δυστυχώς- επιβεβαιώνεται.

*Χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από το επίμετρο του Ρόμπερτ Χάρις στην ελληνική έκδοση του “1984” (Εκδόσεις Ψυχογιός, μετάφραση Αύγουστος Κορτώ)