Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ ποτέ δεν αρκέστηκε σε κάτι λιγότερο από το μεγαλείο! Το επιδίωξε, μόχθησε, περίμενε, άντεξε και μας έδωσε ταινίες που θα θυμόμαστε για πάντα. Φανταστείτε τα δημιουργήματα του σαν καλλιτεχνικές αφίσες προβολής ταινιών που μένουν για πάντα στις προθήκες των κινηματογραφικών αιθουσών. Το μόνο που προσθέτει ο χρόνος είναι λίγη σκόνη, που όμως κι αυτή λαμποκοπά από τη σκοτεινή λάμψη των έργων του. Ο Κιούμπρικ χαρακτηρίστηκε από τους “New York Times” μοναχικός σκηνοθέτης και μπορεί να μην είναι ασυνήθιστη κατάσταση στον καλλιτεχνικό χώρο, όμως είναι απαραίτητο για να καταλάβουμε -λίγο- τι εστί καλλιτεχνική δημιουργία.

Ο δημιουργός, εν προκειμένω ο σκηνοθέτης, επιβάλλεται να αποστασιοποιείται από καθετί αποπροσανατολιστικό για να βλέπει το όραμα του στο μέγιστο των διαστάσεων του. Και εδώ είναι η ειδοποιός διαφορά με πολλούς άλλους ομοτέχνους του. Ο Κιούμπρικ έφτιαχνε τις ταινίες του στο μέγιστο των ορίων τους. Κάθε φιλμ και μια τεράστια αποτύπωση: Η φαντασία, η βία, η παράνοια, η αποπλάνηση, η τρέλα, η σάτιρα... Ο Κιούμπρικ δεν άφησε τίποτα εκτός πλάνου, τίποτα δεν περίσσευε. Η χρήση της βαρυφορτωμένης φράσης “σύμπαν Κιούμπρικ” στην περίπτωση του δεν είναι υπερβολή. Και μόνο η σκηνή από το “2001: Οδύσσεια διαστήματος”, όπου ακούγεται μουσική βαλς και ο δίκυκλος διαστημικός σταθμός “χορεύει”, αρκεί για να δικαιολογηθεί η ύπαρξη ενός άλλου σύμπαντος, του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Σαρκασμός και ειρωνεία

Ο Κιούμπρικ κατάφερε να κάνει ταινίες μεγάλου προϋπολογισμού δουλεύοντας εκτός Χόλιγουντ. Ο Κιούμπρικ συνδύασε τον πλούτο των ιδεών με την αφθονία και την ισχυρή εντύπωση των καλών πρώτων υλών. Τεχνολογικών μέσων, σκηνικών, εφέ... Όταν έχεις αυτά τα δύο δεν μπορείς παρά να κάνεις κάτι αξιοπρόσεκτο, κάτι που δεν θα είναι σίγουρα αδιάφορο. Με χειρουργική ακρίβεια και απόλυτη ψυχραιμία σκηνοθέτησε έργα που εξερευνούν τα βασικά ένστικτα του ανθρώπου. Ταλέντο και ευφυΐα τον οδήγησαν και του χάρισαν οκτώ βραβεία Όσκαρ, όχι όμως και αυτό της σκηνοθεσίας!

Η προκλητική αδικία της Ακαδημίας λέγεται ότι οφείλεται στη θεματολόγια των ταινιών του. Οι περισσότερες καταπιάνονται με σκοτεινά θέματα, άβολα και ενοχλητικά, ακόμη και σήμερα. Για παράδειγμα, το “SOS Πεντάγωνο καλεί Μόσχα” γυρίστηκε στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου και παρουσίαζε τους στρατιωτικούς ως ανίκανους παρανοϊκούς έτοιμους να διαλύσουν τον κόσμο! Πώς να μην ενοχλεί λοιπόν; Όχι πως τον απασχολούσε. Η πρόθεση και η καλλιτεχνική του επιδίωξη δεν θα άλλαζε, δεν θα προσαρμοζόταν για κανέναν και για τίποτα. Πριν το “SOS Πεντάγωνο καλεί Μόσχα” ήταν το “Σταυροί στο μέτωπο” που τον έβαλε στο προσκήνιο. Και εκεί στηλίτευε τη στρατιωτική παθολογία και υποκρισία. Ο σαρκασμός και η ειρωνεία ήταν το μέσο για για την καλλιτεχνική του δράση. Έκδηλος στις ταινίες του, μα περισσότερο στο “Κουρδιστό πορτοκάλι”, όταν ο Μάλκομ ΜακΝτάουελ τραγουδά και χορεύει με κέφι το “Singing in the Rain” ενώ δέρνει ανελέητα πεσμένο άνδρα. Σε αυτή την ταινία κατηγορήθηκε ότι εξυμνεί και προωθεί τη βία! Κι αν ορισμένοι κριτικοί τον κατηγόρησαν για ψυχρότητα και απανθρωπιά, άλλοι είδαν τον πεσιμισμό του ως μια ασυμβίβαστη ματιά στον ανθρώπινο παραλογισμό.

Τελειομανής

Το αψεγάδιαστο οπτικοακουστικό αποτέλεσμα δεν θα μπορούσε να μη συνυπάρξει με την τελειομανία του Κιούμπρικ, ο οποίος επέμενε να έχει τον έλεγχο σε κάθε τομέα των ταινιών του. Από την επιλογή των ηθοποιών, το σενάριο, μέχρι το μοντάζ, τον φωτισμό, τη μουσική. ΄Ηταν γνωστό πως μπορούσε να κινηματογραφήσει ακόμη και 100 λήψεις για μια σκηνή!

Η μανία του για άρτιο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα δεν μπορούσε να βρει διέξοδο μέσα από έντονη κοινωνική ζωή. Το 1974 ανακοίνωσε τη μόνιμη εγκατάσταση του στην Αγγλία, ενώ αρνείτο να δώσει συνεντεύξεις.

Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ γεννήθηκε το 1928 στο Μπρονξ. Ο πατέρας του, γιατρός, τον ενθάρρυνε να ασχοληθεί με τη φωτογραφία και στα 17 προσλήφθηκε στο περιοδικό “Look”. Οι υπεύθυνοι του εντύπου είχαν εντυπωσιαστεί από φωτογραφία που τράβηξε τη μέρα που πέθανε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Φράνκλιν Ρούζβελτ. Όσο εργαζόταν στο “Look” παρακολουθούσε ταινίες στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Αργότερα είπε πως παρακολουθώντας τόσες πολλές κακές ταινίες πείστηκε πως μπορούσε να γυρίσει καλύτερες. “Οι κακές ταινίες μου έδωσαν κουράγιο να προσπαθήσω να γυρίσω τη δική μου”. Το 1950 παραιτήθηκε από το περιοδικό “Look” για να κάνει την πρώτη του ταινία (Day of the Fight), ένα 16λεπτο ντοκιμαντέρ. Τρία χρόνια μετά θα κάνει το ντεμπούτο του με το “Fear and Desire”, ταινία χαμηλού προϋπολογισμού την οποία χρηματοδότησε η οικογένεια του. Στα 29 του θα παρουσιάσει το “Σταυροί στο μέτωπο” και θα καθιερωθεί ως ένας από τους πολλά υποσχόμενους μεταπολεμικούς αμερικανούς σκηνοθέτες.

Για πάντα στη συνείδηση του κοινού

Το 1959 θα αναλάβει τη σκηνοθεσία του Ρωμαϊκού έπους “Ο Σπάρτακος”. Ταινία υψηλού προϋπολογισμού και με τον τρόπο που χειρίστηκε θέμα ο Κιούμπρικ κάτι μοναδικό στο είδος. Το κοινό ανταποκρίθηκε και η ταινία πέτυχε εισπρακτικά. Αμέσως μετά θα μετακομίσει στην Αγγλία ελπίζοντας σε μεγαλύτερο έλεγχο της δουλειάς του. Μολαταύτα, θα επιστρέψει στις ΗΠΑ για να γυρίσει τη “Λολίτα”. Ακολουθεί το παράξενο και αμφιλεγόμενο “SOS Πεντάγωνο καλεί Μόσχα”. Προκαλεί αίσθηση και όλοι πια μιλάνε γι' αυτόν. Με προίκα την τριάδα αυτή θα κερδίσει το δικαίωμα να επιλέγει και να ελέγχει τις δουλειές του. Έτσι, θα αφεθεί απερίσπαστος και το 1968 θα παρουσιάσει το ανυπέρβλητο “2001: Οδύσσεια διαστήματος”, ταινία που θα γίνει πρότυπο για πολλές sci-fi. Θα ακολουθήσει το σαρωτικό “Κουρδιστό πορτοκάλι” (1971) και μετά το μέτριο “Μπάρι Λίντον”, η υποβλητική “Λάμψη” (1980). Με το ζοφερό, σχεδόν τρομακτικό, “Full Metal Jacket” κλείνει ένας κύκλος ταινιών που μένουν για πάντα στη συνείδηση του κόσμου. Κύκνειο άσμα τα “Μάτια ερμητικά κλειστά”.

Πηγή

- “Stanley Kubrick, film director with a bleak vision, dies at 70” [nytimes]