Η κατάκτηση της εξουσίας περνά μέσα από την απώλεια. Τα πλούτη, η γη, οι υπήκοοι, η δύναμη είναι το αντιστάθμισμα για την παράδοση της ψυχής και της συνείδησης. Η πλεονεξία οδηγεί τον άνθρωπο και τον κάνει ηγέτη, αρχηγό, βασιλιά και στο τέλος τον καταδικάζει στη μοναξιά δια της βίας. Ο θάνατος είναι αναπόφευκτος και η μόνη λύση για να φύγει το βάρος, να επανέλθει η ηρεμία και η γαλήνη. Μετά, ερημιά, σκόνη και άνεμος και η ζωή θα συνεχιστεί. Τα λόγια θα γίνουν λαμπρό πεδίο αναδημιουργίας, ποιητικής αφήγησης και αδιατάρακτης συνέχειας. Η ομορφιά θα σωθεί και θα γίνει πύρινο βέλος που θα διαπεράσει το σώμα της Ιστορίας και θα κρατήσει ανοιχτό και ευδιάκριτο τον δρόμο της εξουσίας. Ανάμεσα σε ερείπια, λάσπες, κουρασμένες ανάσες, μάτια που δεν βλέπουν πια τον ήλιο, σκιές που δεν χάνονται, η ισχυρή και γεμάτη χάρη ομορφιά θα περάσει και θα γίνει ο σκληρός ουρανός των ανθρώπων. Καθρέφτης που δεν λέει ψέματα και δείχνει την αλήθεια όσο σκληρή κι αν είναι. Κι αν κάποιος αναρωτηθεί πού είναι η ομορφιά και αν μπορεί να την κρατήσει, έστω για λίγο, στα χέρια του, μια απάντηση θα λάβει: μόνο οι τρελοί και οι μετανοούντες θα τη λάβουν. Ο “Βασιλιάς Ληρ” είναι η 99η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

Από το μαγικό κείμενο στην εικόνα

Το σαιξπηρικό δράμα που γράφτηκε το 1609 και καλπάζει γερά μέχρι σήμερα. Αναμενόμενο όταν στα μεγάλα και σοβαρά προσθέτεις ομορφιά, σοφία, αγνότητα. Ο Σαίξπηρ απαιτεί ανάλογη αντιμετώπιση και δημιουργοί όπως ο Γκριγκόρι Κόζιντσεφ στέκονται επάξια δίπλα του. Ο σοβιετικός σκηνοθέτης συνδύασε τη θεατρικότητα με τη δύναμη της κινηματογραφικής εικόνας, της φωτογραφίας και του μοντάζ. Το κύρος της ταινίας είναι αδιαμφισβήτητο και καθηλωτικό. Ο Κόζιντσεφ αντλεί από το μαγικό κείμενο του Σαίξπηρ και οι εικόνες, τα πλάνα του, είναι συνέχεια του σαιξπηρικού λόγου. Ο σεβασμός και η προσοχή στο κείμενο έκδηλα στα πρόσωπα και τα λόγια των πρωταγωνιστών. Η σύνδεση των πλάνων και η απεικόνιση της ιστορίας φέρουν το αποτύπωμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Εν αντιθέσει με το “RAN” του Κουροσάβα, το ασπρόμαυρο “ντύνει” εικαστικά τον “Ληρ” του Κόζιντσεφ. Η αλήθεια και η αμεσότητα του λόγου παίρνουν τη θέση του χρώματος και της αρμονίας των αποχρώσεων. Ο Κόζιντσεφ εστιάζει στην αγριότητα και την τραγικότητα του μύθου για να στήσει τα πλάνα, να οριοθετήσει την αφήγηση του, τον ρυθμό του. Σ' αυτή τη διασκευή του σαιξπηρικού μύθου αναδεικνύονται οι χαρακτήρες και το συναισθηματικό φορτίο που κουβαλούν. Η διαλεκτική και εκφραστική τους δύναμη κάνει την ταινία ξεχωριστή.

Κανείς δεν θα σωθεί

Ο βασιλιάς Ληρ αποφασίζει να μοιράσει το βασίλειο του στις τρεις κόρες του. Τη Γονερίλη, τη Ρεάνη και την Κορντέλια. Πριν το κάνει τους ζητά να εκφράσουν την αγάπη τους γι' αυτόν. Οι δύο το κάνουν χωρίς δισταγμό, όχι όμως και η μικρότερη. Η αντίδραση της ξαφνιάζει τον βασιλιά και την εξορίζει μαζί με τον δούκα του Κεντ. Για τον εαυτό του διατηρεί φρουρά και τον τίτλο του βασιλιά φυσικά. Ορίζει τακτικές επισκέψεις στις δύ θυγατέρες, όταν όμως έρχεται η ώρα γι' αυτό συναντά την πιο δυσάρεστη, επώδυνη έκπληξη: οι κόρες του τον αρνούνται και με δόλιο τρόπο του αφαιρούν τα προνόμια. Τον θέτουν εκτός βασιλείου και σχεδιάζουν τη δολοφονία του. Μαζί του ο γελωτοποιός του ο οποίος του λέει αλήθειες και τον κρατά ζωντανό. Η απληστία, σαν μεταδιδόμενη ασθένεια, θα καταστρέψει άπαντες. Ο Ληρ περνά μέσα από την τρέλα για να βρει τον εαυτό και τη συνείδηση του, να ελευθερωθεί από τη μανία για εξουσία και ισχύ. Η μικρή του κόρη θα τον βρει ξανά, θα τον κάνει να δει τι σημαίνει ανιδιοτελής αγάπη, αλλά δεν θα τον σώσει από τον θάνατο. Κανείς δεν θα σωθεί και είναι η άδικη μοίρα που θα σφραγίσει το έπος του Κόζιντσεφ.

Η τιμωρία πάντα έρχεται

Για τον Κόζιντσεφ η εξουσία που καταπιέζει δεν μπορεί παρά να πνίξει τον εξουσιαστή. Η αυταρχικότητα, η αλαζονεία και η αδιαφορία γίνονται “όπλο” σε αυτόν που φθονεί τη θέση του άλλου. Η δίχως όρια εξουσία αποκαλύπτει το ηθικό ανάστημα του ανθρώπου που δεν έχει αναστολές και κυρίως ταξική συνείδηση. Όταν το κέρδος, η απεριόριστη δύναμη σε όλα τα επίπεδα, είναι το μόνο που ενδιαφέρει, τότε ο έλεγχος χάνεται και η τιμωρία είναι αναπότρεπτη. Η επιστροφή στο μηδέν είναι επώδυνη και απαιτεί την παράδοση προνομίων και ειλικρινή μεταμέλεια. Η υποκρισία περισσεύει σε όσους βάζουν το “εγώ” πάνω από “εμείς” και το ράπισμα της μοίρας δεν μπορεί να αποτραπεί. Ο “βασιλιάς Ληρ” του Κόζιντσεφ δεν έχει έλεος για κανέναν, ακόμη και γι' αυτούς που δεν διέφθειραν την ψυχή τους. Το μόνο αγνό, ανόθευτο και αδύνατον να αντιμετωπιστεί είναι η ορμή της φύσης που τιμωρεί, ξεγυμνώνει και υποτάσσει αυτούς που δεν πίστεψαν και ήσαν βλάσφημοι. Ο “Βασιλιάς Ληρ” του Κόζιντσεφ μένει αξέχαστος για το άψογο μοντάζ, τη κρυστάλλινη φωτογραφία και τη μουσική του Σοστακόβιτς.