Όλα τακτοποιημένα, όλα ήσυχα, όλα εντάξει. Το γρασίδι στην αυλή όμορφα κομμένο, η οικογένεια στο τραπέζι παίρνει πρωινό. Το σχολικό φτάνει στην ώρα του και τα παιδιά ανέμελα πάνε στο σχολείο. Εκεί, με ηρεμία και άνεση μπαίνουν στο προαύλιο και μετά στην αίθουσα τους. Στο εστιατόριο του σχολείου φωνές, γέλια, πειράγματα. Τα μαθήματα κυλούν ανεμπόδιστα, οι ομάδες θεατρικών εργαστηρίων, συζήτησης κοινωνικών θεμάτων, καλλιτεχνικών, μπάσκετ, συνεχίζουν τις δραστηριότητες τους. Και όμως, κάτι δεν πάει καλά. Η ανασφάλεια κάπου είναι κρυμμένη και περιμένει. Ο φόβος σε μια γωνιά “ψιθυρίζει” κάτι στο αφτί της καταπίεσης.

Η αδιαφορία τρέχει στους διαδρόμους και η απομόνωση σαν άγριο ζώο περιμένει το επόμενο θύμα της. Και το βρίσκει! Δεν είναι κάποιο ξεχωριστό παιδί, δεν διαφέρει, δεν απειλεί, δεν είναι άσχημο, δεν ξεφεύγει από τα πρότυπα ομορφιάς. Για κάποιο λόγο όμως έχει στοχοποιηθεί, δέχεται πειράγματα, απαξιωτικά σχόλια πίσω από την πλάτη του, δεν είναι αποδεκτός και στο τέλος μένει μόνος. Υπάρχει κι άλλος σαν αυτόν και κάνουν παρέα, όμως αυτή η ομάδα φτιάχτηκε δια της βίας. Η απομόνωση είναι το τελευταίο στάδιο πριν βγει ο... ελέφαντας στο δωμάτιο. Κανείς δεν τον βλέπει και ας μην αφήνει περιθώριο αντίδρασης, χώρο να αναπνεύσεις. Ο “Ελέφαντας” είναι η 94η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

Η ηρεμία πριν την καταιγίδα

Ο Γκας Βαν Σαντ ανατέμνει την κοινωνία του σχολείου στις ΗΠΑ. Αν οι τραγωδίες καταλήγουν στα όπλα, την εύκολη κατοχή και χρήση τους, το σημείο εκκίνησης είναι η σχολική μονάδα. Το μέρος όπου τα παιδιά μορφώνονται, αναπτύσσουν σχέσεις, προετοιμάζονται να βγουν στην κοινωνία.

Όταν όμως αυτή η διαδικασία διακόπτεται βίαια, τότε κάτι πάει στραβά. Γι' αυτό και ο αμερικανός σκηνοθέτης βάζει την κάμερα στο Λύκειο και παρατηρεί. Έτσι απλά. Το απλό όμως δεν είναι εύκολο ούτε αυτονόητο. Μπορεί να κοιτάς, αλλά να μη βλέπεις τίποτα. Και σ' ένα σχολείο γεμάτο εφήβους, πρέπει να βλέπεις τα πάντα, ακούς τα πάντα, να δίνεις προσοχή στα πάντα.

Ο Βαν Σαντ θέλει να δει πώς δημιουργείται το εύφλεκτο υλικό που εκρήγνυται όταν ο αποφασισμένος έφηβος πατάει τη σκανδάλη του αυτόματου όπλου. Προσπαθεί να προσδιορίσει, με όση ακρίβεια μπορεί, τους παράγοντες-ηθικούς αυτουργούς των φονικών ξεσπασμάτων. Ναι, η αδιαφορία των γονιών είναι ένας παράγοντας. Ναι, οι απρόσιτοι καθηγητές είναι ένας παράγοντας.

Ναι, η εφηβεία είναι ένας παράγοντας. Για τον Βαν Σαντ δεν έχει σημασία το γενικό, θέλει ο θεατής να δει την αδιαφορία, να δει τους αυστηρούς και απόμακρους καθηγητές, να δει τους εφήβους που δεν μπορούν να ελέγξουν τον εαυτό τους. Τα όπλα έρχονται μετά και είναι η κορύφωση, η στιγμή της κατάρρευσης μιας καθωσπρέπει κοινωνίας. Για τον Βαν Σαντ σημασία έχει η ηρεμία πριν την καταιγίδα και η πρόληψη, να μην προλάβει να ακουστεί ο ήχος του όπλου.

Πριν το μακελειό

Η ταινία περιγράφει την εξέλιξη μιας σχολικής μέρας η οποία διακόπτεται απότομα, μοιραία. Πριν φτάσει στο μακελειό που προκαλούν δυο μαθητές, μας δείχνει τον κόσμο του σχολείου, τις ομάδες που δημιουργούνται και τον χώρο που καταλαμβάνουν. Τις διακρίσεις που αφορούν κυρίως την εικόνα των παιδιών και τη μοναξιά που βιώνουν. Ο Βαν Σαντ δείχνει τα όσα συμβαίνουν στο σχολείο μέσα από τα μάτια των μαθητών, κάθε τύπου μαθητή:

Το ξανθό αγόρι που σέβεται τους συμμαθητές του. Το αγόρι που ασχολείται με τη φωτογραφία και είναι δημοφιλής γι' αυτό. Την κοπέλα που δεν έχει το θελκτικό σώμα και μάλλον ντρέπεται γι' αυτό. Το όμορφο αγόρι με την όμορφη κοπέλα που ανήκουν στους “διάσημους” της σχολικής κοινότητας. Τα κορίτσια που ασχολούνται μόνο με την εμφάνιση τους. Τα αγόρια που κάθονται στο τελευταίο θρανίο και για άγνωστο λόγο είναι αντικείμενο χλευασμού. Το έλλειμμα επικοινωνίας τεράστιο, εγωισμός, ατολμία, συμβιβασμός, ψυχοπαθολογία, οργή που μεγαλώνει και δεν ξεσπά, γίνεται ψυχρή, οριστική, εκδίκηση.

Βία και σχολικό περιβάλλον

Στον “Ελέφαντα” είναι αποκαλυπτική η σύνδεση βίας και σχολικού-κοινωνικού περιβάλλοντος. Με πολύ έξυπνο και απλό τρόπο αναδεικνύεται το μέγεθος του προβλήματος. Όταν είναι τόσο εύκολο να βρεις αυτόματα όπλα, πυρομαχικά και να τα χρησιμοποιήσεις, όταν είναι συνταγματικό σου δικαίωμα να λύσεις τις διαφορές σου με σφαίρες, τότε το σχολείο, η κοινωνία, πάντα θα νοσεί. Και πάντα θα υπάρχουν θύματα που κανείς δεν πρόλαβε να προστατέψει. Σε μία από τις τελευταίες σκηνές, ένας εκ των δραστών συναντά καθηγητή στον διάδρομο. Τον αναγκάζει να πέσει στο έδαφος. Αυτός τον παρακαλά να μην τον σκοτώσεις, να αφήσει το όπλο.

Ο νεαρός τον κοροϊδεύει πως θα τον αφήσει να φύγει, αλλά πριν το κάνει αυτό του τονίζει ότι πρέπει να ακούει τους μαθητές, γιατί θα υπάρξουν κι άλλοι σαν κι αυτόν. Ο “Ελέφαντας” έχει το ύφος ντοκιμαντέρ, όμως είναι ένα άρτιο και καλά μελετημένο έργο μυθοπλασίας που “αξιοποιεί” την πραγματικότητα με τον καλύτερο τρόπο. Η ταινία κέρδισε τον “Χρυσό Φοίνικα” στο 56ο Φεστιβάλ Καννών.