Το λαμπερό, μα παγερό, χαμόγελο της ευτυχίας σε συνοδεύει στην τελευταία έξοδο. Η εξόδιος όσο κι αν τελείται σε περιβάλλον λύπης και θρήνου, προετοιμάζεται από χαρές και γέλια που αντηχούν στο κεφάλι των καταδικασμένων. Η αβροφροσύνη και η ευγένεια των κυρίαρχων, των εξουσιαστών που ορίζουν τον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς. Αν είσαι ταπεινός και παραδομένος στην ισχύ τους, θα ζήσεις όσο στο επιτρέψει η υγεία σου. Αν είσαι και έξυπνος θα ζήσεις λίγο καλύτερα, αφού το μυαλό σου θα είναι χρήσιμο (για τους άλλους). Αν ξαφνικά βρεθείς εκτός παραγωγής και το μυαλό σου δεν πια απαραίτητο (στους άλλους), τότε καταδικάζεσαι σε μιζέρια και αργό θάνατο. Το μυαλό, η εξυπνάδα, όμως μένει και μπορεί να γίνει όπλο μαζικής καταστροφής. Μέχρι να σε συλλάβουν ζεις άνετα, με αξιοπρέπεια, χαίρεις εκτίμησης και σεβασμού. Όταν αποκαλυφθεί η απάτη, το έγκλημα, σύρεσαι βιαίως σε μια γωνιά και δέχεσαι τις επικρίσεις, την καταφρόνια και το ανάθεμα της κοινωνίας. Δηλώνεις ένοχος, δηλώνεις ότι είσαι δολοφόνος και αναρωτιέσαι τι σε κάνει διαφορετικό απ' αυτούς που οργανώνουν πολέμους και διατάζουν μαζικές δολοφονίες; Τι σε κάνει χειρότερο απ' αυτούς που δημιουργούν τη φτώχεια και την κοινωνική ανισότητα; Εύλογη απορία, αλλά υπάρχει απάντηση. Η ατομική δράση για να επιβιώσεις. Δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιείς τα μέσα και τους τρόπους που άλλοι χρησιμοποιούν σε μαζική κλίμακα. Λάθος ασυγχώρητο. Γι' αυτό, εις θάνατον! “Ο κύριος Βερντού” είναι η 93η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

“Μην κάνετε πως δεν ξέρετε”

Ο Τσάρλι Τσάπλιν σε μια μαύρη κωμωδία χωρίς τον “αλήτη,” τον “Σαρλό”. Θα μπορούσε να είναι και πάλι πρωταγωνιστής, όμως ο δημιουργός του αποφάσισε να αναμετρηθεί με την πραγματικότητα της εποχής του χωρίς να δώσει δικαίωμα οίκτου. Ο Τσάπλιν είχε καταλάβει πολύ καλά ότι ο κόσμος άλλαζε ταχύτατα με απίστευτη σκληρότητα. Η κρίση του καπιταλισμού το 1929 οδήγησε σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις με αποκορύφωμα τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η εμβληματική φιγούρα του “αλητάκου” δεν αρκούσε για να περάσει το μήνυμα του. Ο Τσάπλιν ήθελε να πει -με τον τρόπο του- “μην κάνετε πως δεν ξέρετε τι συμβαίνει”. Και τι συνέβαινε; Κοινωνική ανισότητα, αποκλεισμός, υπερεκμετάλλευση, εξόντωση των αδυνάτων. “Ο κύριος Βερντού” είναι πολιτική ταινία πάνω απ' όλα. Μαύρη κωμωδία που η παρουσία του alter ego του Τσάπλιν απλά θα έδινε δικαίωμα στους αντιδραστικούς να την προσπεράσουν σαν άλλη μία κωμωδία. Έτσι η ύπαρξη ενός πιο συμβατικού χαρακτήρα, μέσα από την κοινωνία της εποχής, ήταν επιβεβλημένη. Ο Βερντού είναι ο ξεπεσμένος αστός που παίρνει την εκδίκηση του και εκθέτει το αποκρουστικό πρόσωπο της βάρβαρης κοινωνίας.

Συνέχεια του “Μεγάλου δικτάτορα”

Ο “Βερντού” δεν θα υπήρχε αν ο Τσάπλιν δεν συναντούσε τον Όρσον Ουέλς. Η αρχική ιδέα της ταινίας ανήκει στον Ουέλς, ο οποίος ήθελε να μεταφέρει στον κινηματογράφο την περίπτωση του πραγματικού γάλλου δολοφόνου Ντεζιρέ Λαντρού. Το 1922 ο Λαντρού καταδικάστηκε σε θάνατο για σειρά δολοφονιών γυναικών και εκτελέστηκε στην γκιλοτίνα. Αν και αρχικώς ο Τσάπλιν είχε συμφωνήσει να τον σκηνοθετήσει ο δημιουργός του “Πολίτη Κέιν”, την τελευταία στιγμή υποχώρησε, ίσως επειδή ένιωσε ανασφάλεια στα χέρια ενός άλλου ιδιοφυούς δημιουργού. Ο Τσάπλιν αγόρασε την ιδέα από τον Ουέλς, του οποίου οι προθέσεις ήταν μια ταινία με ύφος ντοκιμαντέρ μυθοπλασίας εμπνευσμένου από την περίπτωση του πραγματικού δολοφόνου. Ο Τσάπλιν ξανάγραψε μέρος του σεναρίου αφήνοντας στους τίτλους της ταινίας το όνομα του Ουέλς μόνο σε ό,τι αφορούσε την αρχική ιδέα.

Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ο “Βερντού” είναι συνέχεια του “Μεγάλου δικτάτορα”. Σαν να θέλει να ενώσει το πριν με το μετά και το κάνει σχεδόν αθόρυβα, με χειρουργική ακρίβεια. Με ηρεμία και χάρη απομακρύνει όσα καλύπτουν και δηλώνουν την κανονικότητα της εποχής. Η ειρωνεία και το διεισδυτικό βλέμμα του Τσάπλιν διαλύουν την υποκρισία και την “ανωτερότητα” της αστικής κοινωνίας.

Απέναντι σ' έναν ανελέητο κόσμο

Ο κύριος Βερντού είναι πρώην τραπεζικός υπάλληλος και για να συντηρήσει την οικογένεια του εξαπατά και δολοφονεί πλούσιες κυρίες μέσης ηλικίας. Ζει στη Γαλλία, ταξιδεύει διαρκώς, υποδύεται κάθε φορά και κάποιον άλλο, αλλάζει επαγγέλματα. Εκλεπτυσμένος, καλλιεργημένος, σχεδόν αθώος. Αναζητεί με μανία κάθε αδύναμη κυρία που έχει περιουσία. Η συμπεριφορά του γοητευτική, οι τρόποι του ενός μεγαλοαστού. Επίμονος, μεθοδικός, καταφέρνει και ξεγελά, αποσπά αυτό που θέλει και δολοφονεί. Δεν υπολογίζει όμως την παρεξήγηση, το τυχαίο, ενώ πέφτει θύμα της ψευδαίσθησης πως υπάρχει τέλειο έγκλημα. Ο Βερντού δείχνει κυνικός, ψυχρός, όμως η αγάπη και η προσπάθεια του να την προστατέψει τον κάνουν να χάνει τον έλεγχο στο τέλος. Η απελπισία και η βία της ανεργίας τον ωθούν να αντιμετωπίσει έναν κόσμο σκληρό, ανελέητο, που δεν αφήνει χώρο για ευαισθησίες και άδολες ενέργειες. Το λάθος θα γίνει και θα τον κάνει να συνειδητοποιήσει ότι δεν μπορεί να αποφύγει τη μοίρα του. Θα σταθεί στο δικαστήριο και λίγο πριν το τέλος, τον θάνατο, θα δηλώσει ότι όταν σκοτώνεις έναν είσαι δολοφόνος, όταν σκοτώνεις πολλούς είσαι ήρωας. Το κυρίαρχο σύστημα μπορεί να δολοφονεί μαζικά, όμως ο άνθρωπος όχι. Η ταινία προβλήθηκε το 1947, λίγο μετά τη ρίψη της ατομικής βόμβας. Ο ίδιος δήλωσε ότι με τον “Κύριο Βερντού” έκανε τη δική του διαμαρτυρία εναντίον της ατομικής βόμβας.

-χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από “το χαμίνι σε 10 αριστουργηματικές ταινίες” [Το Βήμα]