Νίκος Καββαδίας: Στις σελίδες του “Μαραμπού” (vid & pic)
Ο Νίκος Καββαδίας ήθελε να φύγει από τη ζωή όπως ήρθε: κολυμπώντας. Εκεί, στο στοιχείο που μας γεννά, εκεί ήθελε να καταλήξει. Ίσως γιατί ήξερε ότι αν καταλήξει εκεί δεν θα σταματήσει να ταξιδεύει, να γνωρίζει και να αφήνει πίσω του νέους κόσμους, ανθρώπους, πολιτισμούς, συνήθειες... Η ζωή του όλη ένα ταξίδι, μια φυγή, μια συνεχής απιστία στη ζωή και τον θάνατο. Η ποίηση και η πεζογραφία ήταν ένα ακόμη στολίδι που κόμισε σε μας. Δεν ήταν το πρώτο και το πιο σημαντικό.
Η πορεία στο άγνωστο, η θέα του απέραντου γαλάζιου, οι έντονες στιγμές με αλκοόλ, ουσίες και γυναίκες, συνέθεταν ένα ημερολόγιο που “γραφόταν” στην ψυχή και το κορμί του. Ο Καββαδίας ζούσε για την εμπειρία και όταν έγραψε το έκανε όχι για να μας την εξηγήσει, αλλά για να μας μεταφέρει κάτι απ' αυτό που έβλεπε, ζούσε ή ζούσαν άλλοι δίπλα του. Ο Καββαδίας ό,τι έγραψε το έζησε και του έδωσε τη σημασία που του άξιζε.
Για να διαλύσει τη σοβαροφάνεια και την υποκρισία, διάλεξε ένα Μαραμπού για να τιτλοφορήσει την πρώτη του ποιητική συλλογή. Σαν να μας κοίταξε με τα μεγάλα, στρογγυλά μάτια του και με το αθώο και ειρωνικό, σαρκαστικό του βλέμμα να μας είπε: “Ας ταξιδέψουμε...”. Πέθανε σαν σήμερα πριν 44 χρόνια, στην Αθήνα, στην κλινική “Άγιοι Απόστολοι”. Ας ξεφυλλίσουμε το “Μαραμπού”...
Μια καινούργια πηγή που μύριζε θάλασσα
Ο τίτλος δεν στεφάνωσε μόνο το ποιητικό σώμα της πρώτης οργανωμένης ποιητικής προσπάθειας του Νίκου Καββαδία, αλλά και τον ίδιο. Δεν ξέρουμε γιατί διάλεξε αυτόν, αλλά με την πάροδο του χρόνου εγγράφηκε στην ύπαρξη του και στη συνείδηση μας. Θα μπορούσε να γίνει ο δικός μας Φερνάντο Πεσσόα, όμως για τον Καββαδία η λογοτεχνική ύπαρξη έμπαινε σε δεύτερη μοίρα. Πρώτα ήταν αυτή του ταξιδευτή, του ναυτικού, του πολίτη του κόσμου, του συλλέκτη εμπειριών. Παρ' όλα αυτά, ο τρόπος που μας συστήθηκε δημιούργησε τα δικά του “ετερώνυμα”. Η πέρα από εξιδανικεύσεις και υπερβολές ζωή των ναυτικών, εκτέθηκε άμεσα, έντιμα δίχως ιδιοτέλεια.
Ο Καββαδίας βρίσκεται στις θάλασσες από 19 χρονών και τέσσερα χρόνια μετά εκδίδει τη “Μαραμπού”. Το βίωμα και η φρεσκάδα του νέου διατρέχουν τις σελίδες. Η διαφορά όμως με άλλες πρώτες εμφανίσεις είναι η σιγουριά για όσα θα ακολουθήσουν. Συνήθως, το καλλιτεχνικό ντεμπούτο εξαντλείται σύντομα κι αν όχι, σίγουρα σου αφήνει την εντύπωση της εξάντλησης.
Ο αναγνώστης ή θα αδιαφορήσει ή θα αναρωτηθεί αν έχει να δώσει κάτι άλλο ο δημιουργός. Στην περίπτωση του “Ν.Κ” αυτό δεν ισχύει. Τα ποιήματα που συνθέτουν τη συλλογή “Μαραμπού” δεν αφήνουν περιθώριο για διλήμματα. Ο αναγνώστης του 1933 δεν μπορεί παρά να ξαφνιάστηκε με το πραγματικά νέο που διάβασε. Νέο, όχι σε τεχνική και ύφος, αλλά σε περιεχόμενο που επέδρασε καταλυτικά στην υποδοχή και αποδοχή. Το κοινό δεν είχε διαβάσει για “μπάρκα”, για “πόρτα”, για ξένες πολιτείες, για “κοινές γυναίκες”, για πώς “πίνουν την άσπρη σκόνη”. Ναι, είχε προηγηθεί ο Καρυωτάκης, όμως εκεί η μελαγχολία και η εσωστρέφεια κυριαρχούσαν, ενώ στον Καββαδία πρώτα έρχεται το πάθος για ζωή, έρωτα, βίο ακόλαστο. Όσοι διάβασαν, λοιπόν, τότε τη “Μαραμπού” σίγουρα είδαν να αναβλύζει μια καινούργια πηγή ποιητικών εικόνων βουτηγμένων στην αρμύρα της θάλασσας.
Αθώα καρδιά
Η συλλογή αποτελείται από 22 ποιήματα. Τα περισσότερα είναι γραμμένα σε έμμετρο λόγο, με εξαίρεση τη “Μαύρη Λίστα” και “Ο πιλότος Νάγκελ”. Η διάρθρωση τους είναι τετράστιχα με ομοιοκαταληξία στον δεύτερο και τον τέταρτο στίχο. Η εν λόγω τεχνική μπορεί να μην χρησιμοποιείται αρκετά σήμερα, όμως δημιουργεί αρμονία στην ακουστική του ποιητικού λόγου, ενώ κρατά σταθερό ρυθμό που εξυπηρετεί την εξιστόρηση του ποιητικού αφηγήματος.
Ο Καββαδίας αφηγείται στιγμές της ναυτικής του πορείας, ζωής… Για κάποιον άλλο αυτό θα ήταν περιορισμός ασφυκτικός, όμως γι’ αυτόν είναι ανεξάντλητο πεδίο από το οποίο ανασύρει τόπους και πρόσωπα της θάλασσας. Η ανασύνθεση των εμπειριών μεγαλώνει την πρώτη ύλη και μαζί το σκηνικό που τον περιβάλλει.
Ο Καββαδίας είναι ικανός παρατηρητής των ανθρώπινων παθών, του πληγωμένου ψυχισμού και όλων όσων υπάρχουν στα καράβια, στα λιμάνια, στη σκέψη του… Η σοφία που έχει αποκτήσει από τα ταξίδια, οι εμπειρίες στα λιμάνια και τα πορνεία, φιλτράρονται μέσα από τη μελαγχολία, την ευφορία και την ανάγκη της εξομολόγησης. Πολυθεματικός: ανικανοποίητοι έρωτες, πρόσωπα πληγωμένα, η φυγή, η μοναξιά, η φιλία…
Ο Καββαδίας είναι αγαπητός γιατί στην ουσία δεν ενσωματώθηκε σε ομάδες, ποιητικές παρέες και συστήματα. Ούτε συμπεριφέρθηκε αντισυμβατικά για να κερδίσει ξεχωριστή θέση στο λογοτεχνικό γίγνεσθαι. Η ανάγκη του να ταξιδεύει, να κοιτά λοξά και σαρκαστικά τη ζωή, είναι κάτι που ακόμη και σήμερα δεν το βρίσκουμε. Ο Καββαδίας ήθελε να είναι ελεύθερος και μην έχει όρια και η θάλασσα του τα έδινε όλα αυτά. Δεν είναι τυχαίο ότι έχει απήχηση στους νέους και σε αυτή τη φιλοσοφία βασίστηκε και ο “Σταυρός του Νότου”. Η μελοποίηση των ποιημάτων από τον Θάνο Μικρούτσικο συνέβαλλε σημαντικά στην υστεροφημία του ποιητή και ήταν το εξωτικό, απόκοσμο και φευγάτο στοιχείο που πέρασε στην καρδιά και την ψυχή των νέων. Ο Καββαδίας “έγραψε” μέσα μας, γιατί όπως μας είπε για τον Νέγρο θερμαστή από το Τζιμπουτί, Μες στο τεράστιο σώμα του είχε μι’ αθώα καρδιά.
