Η πρόβα τελειώνει, αλλά η σκηνή μένει. Εσύ μένεις εκεί, στο κέντρο της, να κοιτάς την άδεια πλατεία, τα σκονισμένα βελούδινα καθίσματα, να ακούς τη σιωπή του θεάτρου και να φαντάζεσαι πώς είναι να εκτυλίσσεται το ονειρόδραμα που λέγεται η ζωή. Η πρόβα τελειώνει και το τέλος δεν ακούγεται. Κανείς δεν ξέρει πότε ξεκινά. Η διαδικασία χάνεται στα βάθη των αιώνων και φτάνει, μάλλον, στην αρχή της ανθρωπότητας. Εξάλλου, σύμφωνα με τον ορισμό της τραγωδίας που έδωσε ο Αριστοτέλης, “Έστιν ουν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας, μέγεθος εχούσης, ηδυσμένω λόγω, χωρίς εκάστω των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων και ου δι’ απαγγελίας, δι’ ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν”.

Η αναπαράσταση της πραγματικότητας και όταν ξεκινάς τη διαδικασία οι διαχωριστικές γραμμές χάνονται και το σημείο φυγής του ορίζοντα γίνεται η ένωση τέχνης-ζωής. Συνεπώς, μετά την πρόβα μένει το ερώτημα “συνεχίζουμε;”. Τότε, στέκεσαι μπροστά στον καθρέφτη και βλέπεις στο παρασκήνιο ανθρώπους να κινούνται, να ακούνε τις οδηγίες του σκηνοθέτη, να παίζουν και συ να στέκεσαι στη σκηνή, να παρακολουθείς τη μεγαλύτερη σκηνή θεάτρου, τον κόσμο. Το μετά την πρόβα είναι η απόλυτη ησυχία, η αποκρυστάλλωση των πιο αγνών συναισθημάτων. Το Μετά την πρόβα είναι η 41η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

Όλα επαναλαμβάνονται

Το Μετά την πρόβα είναι η ζωή του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν στο θέατρο. Η ζωή του. Η σοφία των εμπειριών και των όσων κατέκτησε στο σανίδι. Η διαθήκη που μας κληροδοτεί την αποκωδικοποίηση του μέγα μυστηρίου της επιβίωσης και του θαύματος του θεάτρου. Ο Σουηδός μετά από χρόνια ενασχόλησης με την τέχνη του θεάτρου και του κινηματογράφου, κατάλαβε ότι όλα στη ζωή μας επαναλαμβάνονται. Όλα! Η επανάληψη κινεί τα πράγματα, προχωρά τον κόσμο. Η επανάληψη είναι ευχή και κατάρα, είναι το καταφύγιο των απελπισμένων, των ευλογημένων, των ανήσυχων... Η ταινία θα μπορούσε να θεωρηθεί η σημαντικότερη λεπτομέρεια του βίου του Μπέργκμαν γιατί στην καρέκλα του σκηνοθέτη, του δημιουργού έζησε και πρόσφερε. Αδιάκοπα. Βέβαια, οι προκλήσεις της ζωής είναι μεγαλύτερες απ' αυτές του θεάτρου, αλλά είναι αυτές που του έδιναν ερεθίσματα για να φτιάξει δρόμους που έφταναν στα πιο μεγάλα βάθη της ανθρώπινης ψυχής. Το alter ego του στην ταινία λέει ότι το μόνο που χρειάζεται το θέατρο είναι “λόγια, άνθρωποι, ακροατήριο”. Τα ίδια πράγματα που δίνει η ζωή, μόνο που εκεί δεν υπάρχει σκηνοθέτης. Ο Μπέργκμαν με το Μετά την πρόβα θέλησε να δώσει το πολυτιμότερο μάθημα στους ηθοποιούς και το κοινό: της αποδοχής της επανάληψης και πως δεν αξίζει να προσποιείσαι, αλλά να είσαι αληθινός, ακόμη κι όταν είσαι στην πρόβα.

Να αρθούν οι αμφιβολίες

Ο Χένρικ Βόγκλερ, θεατρικός σκηνοθέτης που γερνά, ανεβάζει για πέμπτη φορά το “Ονειρόδραμα” του Αυγούστου Στρίντμπεργκ. Κάθεται να σκεφτεί στο άδειο θέατρο μετά από μια ημέρα πρόβας. Τότε εμφανίζεται η νεαρή ηθοποιός Άννα, η κόρη μιας ηθοποιού και παλιάς ερωμένης του, που είναι πλέον νεκρή. Το σενάριο είναι απλό αλλά με τέτοιο τρόπο στημένο για να φτάσει σε στην κάθαρση. Ο τρόπος για να γίνει αυτό είναι η διαλεκτική. Η αλληλεπίδραση μεταξύ ανταγωνιστικών δυνάμεων που σκοπό έχει να αρθούν όλες οι αμφιβολίες, οι αγκυλώσεις, οι δισταγμοί και η πρόβα να γίνει κομμάτι της ζωής με διακριτά χαρακτηριστικά.

Ο σκηνοθέτης, λοιπόν, κάθεται στη σκηνή του θεάτρου και ενώ μελετά και σκοπεύει να ξεκουραστεί, η Άννα μπαίνει στον χώρο για να βρει το βραχιόλι της. Η νεαρή Άννα θα ξεκινήσει διάλογο-αντιπαράθεση με τον σκηνοθέτη για να βρει τη θέση της στο έργο και κατ' επέκταση στη ζωή. Η νεκρή μητέρα της, η Ράκελ, θα εμφανιστεί και θα συνομιλήσει με τον σκηνοθέτη για να βρει τη θέση της στο έργο του δημιουργού και στον θάνατο της! Ο Μπέργκμαν βάζει τους ηθοποιούς του να λειτουργήσουν θεατρικά και με την κάμερα συλλαμβάνει τα μοτίβα της ανθρώπινης συμπεριφοράς που συγκλίνουν στη ανησυχία για το τι υπάρχει μετά την πρόβα. Ο Μπέργκμαν καταλαβαίνει ότι κανένας σκηνοθέτης και κανένας ηθοποιός δεν μπορεί χειραγωγήσει την ψυχή και το πνεύμα εκτός πρόβας. Μπορεί όμως να εκμεταλλευτεί τις ανησυχίες του για να αναδείξει το έργο που ανεβαίνει. Παρ' όλα αυτά, όλα είναι μάταια, αφού τα απρόοπτα της ζωής και κυρίως οι διαπροσωπικές σχέσεις που αναπτύσσονται μπορούν να ανατρέψουν το σκηνοθετικό όραμα. Γι' αυτό και ο διάλογος πρέπει να φτάσει μέχρι τέλους. Κι ας μην είναι ευχάριστος.

Η κατανόηση του θεάτρου

Ο Μπέργκμαν μετά το επικών διαστάσεων “Φάνι και Αλέξανδρος”, θα καθίσει ξανά στην καρέκλα του σκηνοθέτη για μια “μικρή” παραγωγή που έγινα κατά παραγγελία της σουηδικής τηλεόρασης. Ένα φιλμ φαινομενικά χαμηλών προσδοκιών θα μεταμορφωθεί σε ένα μνημειώδες έργο. Ο Έρλαντ Γιόζεφσον θα υποδυθεί για άλλη μια φορά το “άλλο εγώ” του Μπέργκμαν και θα καταδυθεί σε άλλον έναν οδυνηρό, ατελείωτο διάλογο. Η Λένα Όλιν θα λειτουργήσει ως υπενθύμιση ενός παρελθόντος που ώρες ώρες έμοιαζε να επαναλαμβάνει τον εαυτό του: Η μόνιμη σύγχυση των ορίων ανάμεσα στη ζωή και την τέχνη, τα μοτίβα των σχέσεων και των χωρισμών.

Το Μετά την πρόβα είναι μια σπαρακτική προσωπική κατάθεση χωρίς τις εντάσεις του μπεργκμανικού παρελθόντος, με πυξίδα σαφώς μινιμαλιστική, που λειτουργεί όμως και ως εκκρεμές μεταξύ πραγματικότητας και φαντασιώσεων. Το θεατρικό στοιχείο του φιλμ φυσικά και δεν είναι ξένο στον Σουηδό, μια και το έχει χρησιμοποιήσει σε πολλές ταινίες στο παρελθόν. Τα όρια της σκηνής αξιοποιούνται για την ακρίβεια των κινήσεων των ηθοποιών, ενώ η κρυστάλλινη φωτογραφία του Σβεν Νίκβιστ δίνει ένταση και σφρίγος στην εικόνα. Ο ρυθμός της ταινίας είναι σταθερός, ήρεμος και χωρίς να εκβιάζει τίποτα φτάνει στο τοπίο μετά την πρόβα: την κατανόηση του θεάτρου και του κόσμου.

-Χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από τη συλλεκτική έκδοση του περιοδικού “Σινεμά” για τον Ι. Μπέργκμαν.