Σε εποχές ειρήνης – μακάρι να συμπληρώναμε και ευημερίας όπως θα συνέβαινε αν το συγκεκριμένο κείμενο γράφονταν πριν από π.χ. 7 χρόνια – είναι εύκολο για τον οποιοδήποτε να πει βαρύγδουπα λόγια, για το πώς θα αποφεύγονταν μία καταστροφή. Οχι μόνο φυσική, αλλά της ίδιας της ανθρώπινης φύσης, όπως μπορεί να χαρακτηριστεί ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος.

Τα εκατομμύρια των νεκρών που άφησε στο διάβα του και οι φρικαλεότητες εκείνων των καιρών δεν τιμούν το ανθρώπινο γένος και φυσικά, αποτελούν παράδειγμα προς αποφυγήν για τις επόμενες γενεές.

Πλέον αρκετές δεκαετίες μετά, καθισμένοι στην πολυθρόνα μας, μπορούμε να έχουμε μία σαφή εικόνα του τι συνέβη τότε και να αναφερθούμε στα λάθη που έφεραν τον όλεθρο. Αλλά πάντα με γνώμονα πως δεν ήμασταν εκεί και με παράμετρο πώς οι συσχετισμοί συνεχώς άλλαζαν.

Ηταν τέλη Σεπτεμβρίου του 1938, όταν πολλοί πλέον πιστεύουν πώς «σφραγίστηκε» η μοίρα του κόσμου. Τότε, η Δημοκρατική Δύση ουσιαστικά ταπεινώθηκε από την χιτλερική Γερμανία και μέσω της «Συμφωνίας του Μονάχου», όπως έμεινε στην ιστορία, αποδέχθηκε όλους τους όρους της. Οι Ναζί προσάρτησαν την Σουδητία, λίγο αργότερα διαμέλισαν την Τσεχοσλοβακία και μία ανεξάρτητη χώρα «θυσιάστηκε» ώστε να επικρατήσει – έτσι λέχθηκε τότε – η ειρήνη, όταν την 1η Οκτωβρίου τα στρατεύματα του Χίτλερ περνούσαν ανενόχλητα τα σύνορά της.

Την προηγουμένη ο Νέβιλ Τσάμπερλεν, πρωθυπουργός τότε της Αγγλίας, όταν επέστρεψε στο Λονδίνο φωτογραφήθηκε με το έγγραφο της διάσκεψης και διατύπωσε μία από τις πλέον άστοχες εκφράσεις στη ιστορία της ανθρωπότητας. «I believe it is peace for our time (σ.σ. πιστεύω πως είναι ειρήνη για την εποχή μας)», ήταν τα λόγια του εκείνο το απόγευμα, αλλά 11 μήνες μετά θα ξεκινούσε ο πλέον αιματοβαμμένος πόλεμος που γνώρισε ποτέ ο πλανήτης Γη.

Ο πιο ένθερμος πολέμιος εκείνης της συμφωνίας ήταν ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο οποίος μεταξύ άλλων ανέφερε για τον πολιτικό του αντίπαλο ότι «η κυβέρνηση είχε να διαλέξει ανάμεσα στον πόλεμο και τη ντροπή. Διάλεξε τη ντροπή. Αλλά θα έχει και πόλεμο» και περίπου 80 χρόνια μετά, είναι ξεκάθαρο ότι εκείνες οι ημέρες έδωσαν ουσιαστικά το «πράσινο φως» στον Χίτλερ να υλοποιήσει τα παλαβά του σχέδια. Γιατί μόνο ένα «άρρωστο μυαλό» θα σχεδίαζε τον αφανισμό εκατομμυρίων ψυχών και θα έπειθε πολλούς άλλους να τον ακολουθήσουν.

Η Συμφωνία του Μονάχου - στην ιστορία της Τσεχοσλοβακίας έχει περάσει ως η «Υπαγόρευση του Μονάχου» - ήταν η κορύφωση της πολιτικής του κατευνασμού που ακολουθούσαν Αγγλία και Γαλλία απέναντι στην Γερμανία. Η εκ νέου πολεμική θωράκιση της τελευταίας με άρματα μάχης και επιστράτευση ανδρών, η προσάρτηση της Αυστρίας και της βιομηχανικής περιοχής του Ρουρ, η αλλαγή συσχετισμού των ναυτικών δυνάμεων Γερμανίας-Αγγλίας με αποδοχή της δεύτερης και η επανασύσταση της Λουφτβάφε, ήταν τα κύρια σημεία της. Ολα έδειχναν πως οι Δυτικοί δεν ήθελαν να έρθουν σε ανοιχτή σύγκρουση με τους Χιτλερικούς και οι Ναζί αισθάνονταν σε θέση να εγείρουν συνεχώς νέες απαιτήσεις.

Αυτή είναι η μία όψη του νομίσματος, η οποία πάντως σε μεγάλο βαθμό είναι και η ορθή. Η προσέγγιση των τότε Δημοκρατιών ήταν λανθασμένη, δεν χωρά αμφιβολία για αυτό, αλλά είχε αίτια και λόγους.

Οι Γάλλοι ήταν εκείνοι που κατά την διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου είχαν υποστεί τις μεγαλύτερες ανθρώπινες απώλειες και πλήρωσαν τεράστιο φόρο αίματος. Αυτό τους οδήγησε στην απόφαση να τηρούν πλέον αμυντική στάση, με αποκορύφωμα την κατασκευή της Γραμμής Μαζινό.

Ηταν ξεκάθαρο πώς δεν είχαν την παραμικρή διάθεση να εμπλακούν σε έναν νέο πόλεμο και παρέμεναν προσκολλημένοι στις τακτικές του παρελθόντος. Αυτό αποδείχθηκε ένα τεράστιο σφάλμα. Πίστευαν ότι η αριθμητική υπεροχή του στρατού τους, αποτελούσε από μόνη της αποτρεπτικό παράγοντα στον οποιοδήποτε είχε εχθρικές διαθέσεις εναντίον τους. Αλλά βρίσκονταν πίσω από την εποχή τους.

Δεν ανέπτυξαν ισχυρές μηχανοκίνητες μονάδες, χρησιμοποιούσαν τα άρματα μάχης ως βοηθητικά του πεζικού και επάνδρωσαν τη Γραμμή Μαζινό με τις επίλεκτες μεραρχίες τους. Παρέμεναν προσκολλημένοι στο δόγμα της δεκαετίας του '20 και είναι μύθος ότι λύγισαν λόγω της τεχνολογικής ανωτερότητας των Γερμανών. Τα άρματά τους ήταν ανώτερα των αντιπάλων τους, τα μαχητικά τους αεροσκάφη τουλάχιστον ισάξια και διέθεταν περισσότερους άνδρες. Η πολιτική τους ήταν εκείνη που επέφερε την ήττα.

Ο μύθος λέει ότι ο πρωθυπουργός της χώρας Εντουάρ Νταλαντιέ ψέλλισε μόλις έφτασε στο Παρίσι, μετά την συνδιάσκεψη του Μονάχου, και είδε πλήθος κόσμου να τον χειροκροτεί επειδή αποφεύχθηκε ο πόλεμος. «Οι ανόητοι, αν ήξεραν τι επευφημούν... ». Ιστορικά δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι όντως είπε κάτι ανάλογο στους στενούς του συνεργάτες, αλλά αποτυπώνει ανάγλυφα το πώς σκέφτονταν εκείνο τον καιρό στη Γαλλία. Πολλοί έβλεπαν την καταστροφή να έρχεται, αλλά ήταν τεράστιο το πολιτικό κόστος για τον οποιοδήποτε να ισχυριστεί το αντίθετο.

Οι Αγγλοι από την πλευρά τους είχαν «γονατίσει» οικονομικά κατά την διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά στρατιωτικά παρέμεναν σε θέση ισχύος. Το ναυτικό τους μπορούσε να εγγυηθεί την επικοινωνία της αυτοκρατορίας τους και αισθάνονταν πώς δεν απειλούνται. Στην περίπτωσή τους υπάρχει κάτι οξύμωρο. Παρότι ο Νέβιλ Τσάμπερλεν ήταν ο υπέρμαχος της ήπιας στάσης ενάντια στην Γερμανία και πολλές φορές έδειξε θετικός σε αναθεώρηση της συνθήκης του Βερσαλιών – κάτι που δεν δέχονταν οι Γάλλοι – την ίδια στιγμή επί ημερών του ξεκίνησε μία κούρσα εξοπλιστικών προγραμμάτων.

Κυρίως ο εκσυγχρονισμός της «ΡΑΦ», που έμελλε να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στον πόλεμο που θα ακολουθούσε. Σαν να έβλεπε το «κακό» που θα ακολουθούσε και ήθελε να είναι έτοιμος. Ιστορικά σε μεγάλο βαθμό του πιστώνεται πώς δεν στάθηκε σαν ίσος προς ίσο απέναντι στον Χίτλερ, αλλά δεν δύναται να θεωρηθεί ως ο βασικός υπαίτιος της «γιγάντωσης» των Ναζί. Προφανώς περίμενε τον πόλεμο, αλλά πίστευε πως δεν θα ξεσπάσει τόσο σύντομα.

Η «Συμφωνία του Μονάχου» ή «Διάσκεψη» όπως την αναφέρουν αρκετοί, ήταν το αποκορύφωμα της διπλωματικής υποχώρησης των Δημοκρατιών έναντι του Ναζισμού. Που κατέδειξε στον Χίτλερ ότι οι αντίπαλοί του δεν είναι έτοιμοι για τον πόλεμο που επιθυμούσε. Λέγεται πως κατά την διάρκειά της έθετε συνεχώς νέες απαιτήσεις, θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να οδηγήσει τις συζητήσεις σε «ναυάγιο» και τον λόγο να πάρουν τα όπλα. Αλλά σε όλα του απάνταγαν «ναι». Ακόμη και στη μη παρουσία αντιπρόσωπου της Τσεχοσλοβακίας, δηλαδή του άμεσου ενδιαφερομένου, στην κυβέρνηση της οποίας απλά κοινοποιήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου ότι την επομένη (!), τα γερμανικά στρατεύματα θα περνούσαν τα σύνορά της και θα καταλάμβαναν τη Σουδητία!

Υπάρχουν μάλιστα μαρτυρίες που φέρνουν τον Γερμανό δικτάτορα οργισμένο από την παραπάνω εξέλιξη, επειδή ήθελε να αποτύχουν οι συνομιλίες, ώστε να υπάρχει για εκείνον αφορμή να ξεκινήσει τις εχθροπραξίες. «Κύριοι, αυτή ήταν η πρώτη μου διεθνής συνεδρίαση, και μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι θα είναι και η τελευταία μου», φέρεται να είπε χαρακτηριστικά στους στρατηγούς του μετά την ολοκλήρωση των επαφών. Κάτι που είναι πολύ πιθανό να ισχύει, αν αναλογιστεί κάποιος ότι οι ηγέτες των ευρωπαϊκών υπερδυνάμεων βρέθηκαν στο Μόναχο χωρίς ατζέντα συνομιλιών.

Τι είχε συμβεί; Στις 22 Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί έκαναν επίσημη την αξίωσή τους για την προσάρτηση της περιοχής, όπου κατοικούσε γερμανική μειονότητα. Οι Τσεχοσλοβάκοι αρνήθηκαν και κήρυξαν επιστράτευση, όπως έπραξαν και οι Γάλλοι τις επόμενες ημέρες. Ο Τσάμπερλεν στις 27 του μηνός μέσω ραδιοφώνου έκανε δημόσια έκκληση για αυτοσυγκράτηση και ανέφερε πώς πρέπει υπάρξει επαφή των 4 χωρών, ώστε να βρεθεί λύση.

Οι Γερμανοί το πρωί της 28ης Σεπτεμβρίου αποδέχθηκαν την αγγλική πρόταση, αλλά χωρίς τη συμμετοχή της Τσεχοσλοβακίας και με την παρουσία της Ιταλίας. Παράλληλα έδωσαν διορία 24 ωρών να συγκληθεί η διάσκεψη, αλλιώς θα επιτεθούν στρατιωτικά. Ουσιαστικά έθεσαν τελεσίγραφο και αντί να του «αντισταθεί» κάποιος, την επομένη οι ηγέτες των 4 «μεγάλων» της «Γηραιάς Ηπείρου» βρέθηκαν μαζί στο μέγαρο Φύρερμπαου του Μονάχου. Εκεί συζητούσαν μέχρι τα ξημερώματα της 30ης Σεπτεμβρίου και λίγο αργότερα, εξέδωσαν τις αποφάσεις τους.

Την επομένη κιόλας η Σουδητία θα ενώνονταν με το Γ' Ράιχ και η Τσεχοσλοβακία θα διαμελίζονταν. Τόσο απλά...

Την ίδια στιγμή ο θρίαμβος του Χίτλερ στο Μόναχο ουσιαστικά επίσπευσε τις.. διαδικασίες για το «Σύμφωνο Μόλοτοφ- Ρίμπεντροπ» και την συμμαχία των δύο χωρών. Οι Σοβιετικοί το «ερμήνευσαν» ότι οι Δυτικοί δεν θέλουν να έρθουν σε ρήξη με τον Χίτλερ, ώστε εκείνος να στραφεί Ανατολικά προς την ΕΣΣΔ. Αυτό ενισχύθηκε από το ότι δεν προσκλήθηκαν καν.

Ετσι θεώρησαν πώς θα είναι μόνοι σε ενδεχόμενη σύρραξη εναντίον του και δεν αισθάνονταν έτοιμοι για κάτι τέτοιο. Αλλωστε δεν ήταν, αφού με τις Δίκες της Μόσχας είχε αποδεκατιστεί το σώμα των αξιωματικών τους. Κάτι που αποδείχθηκε τόσο στον πόλεμο με την Φιλανδία που ξεκίνησε στα τέλη του 1939, όσο και στους πρώτους μήνες της επιχείρησης «Μπαρμπαρόσα». Ο Τσόρτσιλ έγραψε χαρακτηριστικά στα απομνημονεύματά του. «Τα γεγονότα ακολούθησαν την πορεία τους ωσάν να μην υπήρχε η Σοβιετική Ρωσία. Και τούτο μας εκόστισε ακριβά αργότερα».

Τα όσα συνέβησαν εκείνες τις ημέρες αποτέλεσαν για τον Χίτλερ «οδηγό». Πλέον θεωρούσε «αδύναμους» πολιτικούς αντιπάλους τόσο τον Τσάμπερλεν όσο και τον Νταλαντιέ και την 1η Σεπτεμβρίου του 1939 εισέβαλε στην Πολωνία, παρότι οι Αγγλοι και οι Γάλλοι είχαν εγγυηθεί την εδαφική της ακεραιότητα. Πίστευε πώς αμφότεροι δεν ένιωθαν έτοιμοι να αντιπαρατεθούν μαζί του στρατιωτικά και εκ των υστέρων αποδείχθηκε, δυστυχώς, ότι είχε δίκιο. Οι Γάλλοι ως «απάντηση» εισέβαλαν για μερικά χιλιόμετρα στο γερμανικό έδαφος και παρότι διέθεταν 4πλασιες δυνάμεις από τους Γερμανούς στο Δυτικό Μέτωπο, δεν προχώρησαν και λίγο αργότερα οπισθοχώρησαν στη «Γραμμή Μαζινό».

Μέχρι την εισβολή των Γερμανών στις Κάτω Χώρες τον Μάιο του 1940, ουσιαστικά δεν έχει πέσει πυροβολισμός μεταξύ 2 εμπόλεμων πλευρών και δεν είναι τυχαίο ότι αυτό το διάστημα έχει περάσει στην ιστορία ως ο «Γελοίος Πόλεμος» (στα γαλλικά Drôle de Guerre).

Με τις υποθέσεις δεν «γράφεται» η ιστορία, αλλά αν εκείνες τις ημέρες στο Μόναχο ο Χίτλερ έβρισκε απέναντί του σθεναρή διπλωματική αντίσταση, είναι μαθηματικά βέβαιο πως τα δρώμενα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου θα είχαν εξελιχθεί αλλιώς. Σε βαθμό που ίσως και να μην γίνονταν.

Επειδή όμως η ζωή κάνει κύκλους, υπάρχει η εξής σύμπτωση. Τα ξημερώματα της 1ης Οκτωβρίου του 1938 έγιναν γνωστές οι αποφάσεις εκείνης της συνθήκης και ακριβώς 8 χρόνια μετά, την 1η Οκτωβρίου του 1946, διαγνώστηκαν οι ποινές της Δίκης της Νυρεμβέργης. Σαν να ολοκληρώθηκε.... μία διαδρομή.