Ντέιβιντ Μπόουι: Οι ποιητές τον ζήλεψαν

Με ακούτε; Με λαμβάνετε; αυτές οι ερωτήσεις, αυτές οι κατευθύνσεις του εξωγήινου Μπόουι. Μην ψάχνετε υπερβολή σε αυτόν, μην ψάχνετε υπερβολή για αυτόν. Πώς να πεις και πώς να γράψεις κάτι υπερβολικό γι’ αυτόν, όταν αυτός δημιούργησε πάνω στη γραμμή του απείρου; Το πεδίο αυτό ισοδυναμεί με διαρκή εξέλιξη και ο μοναδικός Μπόουι κατάφερε να κάνει οικείο το ανοίκειο και τη μεταμόρφωση πηγή αληθινών ταυτοτήτων. Η μουσική βιομηχανία του οφείλει τη δραματοποίηση, την εικόνα και τα προσωπεία. Στην ουσία έφερε τη μιμητική τέχνη και την παράσταση του ενός στη μουσική σκηνή. Το έκανε με έναν τρόπο που ο κόσμος δεν είχε ξαναδεί και δεν είχε καμία σχέση με τα ανθρώπινα μέτρα. Γι’ αυτό και το εξωγήινος. Το όριο του αδύνατου κατακτήθηκε και μετακινήθηκε σε σφαίρα αστρική, αδιανόητη. Η περιέργεια του Μπόουι έφτιαχνε κόσμους φασματικούς, ψυχεδελικούς, που δεν τους άγγιζε ο χρόνος. Η περιέργεια κατέστησε δυνατή τη μετάλλαξη του και μαζί του ακινητοποιημένου κόσμου. Τα προσωπεία, οι εικόνες, η μίμηση, ήταν κάτι πηγαίο γι’ αυτόν. Ο Μπόουι κυριολεκτούσε και γι’ αυτό μεγαλουργούσε. Επιδίωξε και κατάφερε να συστήσει ξανά και ξανά τον εαυτό του. Έγινε πρόθυμα ο ξένος που είχε ανάγκη το καλλιτεχνικό στερέωμα –και όχι μόνο- και πέτυχε. Η μονοτονία της κοινωνίας, της εποχής, της πολιτισμένης Δύσης, έσπασε από έναν “απροσάρμοστο”, έναν εξόριστο αστροναύτη.

Ας αφήσουμε τον ανθισμένο περίγυρο και ας περάσουμε στην εστία δημιουργίας και ανασφάλειας! Η μουσική του, εκεί ζούσε, μέσω αυτής προχωρούσε, αυτήν αναζητούσε, σε αυτήν έβρισκε καταφύγιο. Στα χέρια του εύπλαστο ζυμάρι γινόταν και διαρκώς πολλαπλασιαζόταν, μείγμα που χωρούσε όλα τα εκφραστικά υλικά. Στη μουσική γλώσσα του Μπόουι ακούμε: ροκ, καμπαρέ, τζαζ, τη δική του “πλαστική” σόουλ, “πλαστική” με την έννοια του πρωτότυπου, μια και ακούμπαγε στο κατ’ επίφαση δικό του στοιχείο και στο γνήσιο του είδους. Με το αστρικό δίχτυ της μουσικής του έπιασε τα πολλά μικρά της μεγάλης εικόνας, συνέλαβε το δράμα και τη λαχτάρα της καθημερινής ζωής… Αναπόφευκτο κομμάτια του να βρίσκονται στο νούμερο ένα της ποπ, όπως το “Let’s Dance”.

Αν θέλαμε να προσδιορίσουμε και να συγκεκριμενοποιήσουμε το όλον του φαινομένου “Ντέιβιντ Μπόουι” θα διαλέγαμε το κομμάτι “Changes”, από τον δίσκο “Hunky Dory”. Στους στίχους αποτυπώνεται η φιλοσοφία του για τη μουσική, για τη ζωή:

Turn and face the strange

Ch-Ch-changes

Oh look out now you rock and rollers

Pretty soon now you’ re gonna get older

Ο Μπόουι γυρνά και κοιτά το παράξενο, αλλαγές παντού, συνέχεια, και ενεργώντας αλληλέγγυα προειδοποιεί τους ομότεχνους του πως σύντομα θα μεγαλώσουν. Ίσως γι’ αυτό κέρδισε τον θαυμασμό όλων των μουσικών καλλιτεχνών. Εκπρόσωποι της ροκ, της πανκ, της χιπ-χοπ, του είδους της μπαλάντας, ακόμη και συνθέτες κλασικής μουσικής όπως ο Φίλιπ Γκλας αναγνώρισαν και δέχτηκαν την επίδραση του. Η αποφασιστικότητα του να μείνει σύγχρονος σύστησε στους ακροατές-θεατές του τη φανκ της Φιλαδέλφεια (Philadelphia funk), τη γερμανική ηλεκτρονική (German electronica) και την drum and bass χορευτική μουσική. Και η φωνή του; Εύπλαστη, ευπροσάρμοστη, ευμετάβλητη, “ψεύτικη”, μοναδική, εργαλείο μίμησης, διαμάντι άκοπο, χιονονιφάδα ανοιξιάτικη! Μέσα απ’ αυτή περνούσε το μήνυμα (του): η ενσυναίσθηση πάνω από τη διαφορά. Η φωνή του υπήρξε άφθαρτη αλλά και πολυκύμαντη. Πρωτακούστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και ήταν δυνατή όπως ενός ροκ σταρ αλλά και ευαίσθητη όπως ενός τραγουδιστή καμπαρέ. Την ίδια στιγμή “βυθιζόταν” στην περιοχή του μιούζικαλ και ο ακροατής διαπίστωνε την ειλικρίνεια της, το πέρασμα από το βαρύτονο στο φαλσέτο (την ψεύτικη φωνή) και τελικά στο ανδρόγυνο, το πολύπλοκα ανδρόγυνο.

Η ανασφάλεια τον κινητοποιεί, τον ωθεί, σε προσωπικές ανακαλύψεις τις οποίες μοιράζεται με το κοινό και τις κάνεις συλλογικές. Μετά το φωνητικό και το μουσικό, είναι το στοιχείο της εικόνας -καταλυτικό γι’ αυτόν- που διαμορφώνει το καλλιτεχνικό μέγεθος Ντέιβιντ Μπόουι. Στις ζωντανές εμφανίσεις και στα βίντεο τα κοστούμια και οι εικόνες του διασταυρώθηκαν με στυλ, εποχές και ηπείρους! Από τον Γερμανικό Εξπρεσιονισμό και την Commedia dell’arte, στ ιαπωνικό κιμονό και τις διαστημικές στολές. Σε κάθε δημόσια εμφάνιση του, μαζική και μη, έθετε ένα παράδειγμα και μια πρόκληση. Το εύπλαστο και διαρκώς νέο προσωπείο του επηρέασε σημαντικά μεταγενέστερους καλλιτέχνες, όπως η Μαντόνα και η Lady Gaga. Ο Μπόουι ήταν ο Major Tom, ο χαμένος αστροναύτης που ακούσαμε στο “Space Oddity”, ο Ziggy Stardust, ο απόκοσμος ποπ σταρ, ο αυτοκαταστροφικός Thin White Duke. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι τα ετερώνυμα του είχαν κάτι από τη δύναμη των ετερωνύμων του ποιητή Φερνάντο Πεσόα! Τους έδωσε ζωή, προσωπικότητα, παρελθόν, παρόν, μέλλον, μόνιμο αποτύπωμα.

Η λειτουργία του τηλεοπτικού σταθμού MTV τη δεκαετία του ’80 ήταν το τέλειο συμπλήρωμα γι’ αυτόν. Εμμέσως ενίσχυσε το αίσθημα θεατρικότητας και μόδας και το κοινό είδε οπτικοποιημένα εγχειρήματα όπως τα “Ashes to Ashes”, “Let’s Dance”. Ο Μπόουι ήταν αυτός που συνταίριαξε το ροκ με το θέατρο και έδωσε κάτι κατασκευασμένο μεν, αλλά σίγουρο αληθινό μέσα από την τεχνική του, κάτι που έλεγε περισσότερα από τη μέχρι τότε νατουραλιστική προσέγγιση της μουσικής τέχνης. Ο Μπόουι βέβαια ακολουθούσε τα τραγούδια του, τα φώτα καθοδήγησης… Αυτά τον οδηγούσαν από χαρακτήρα σε χαρακτήρα, από εγχείρημα σε εγχείρημα και από σταθμό σε σταθμό. Κρίσιμο στοιχείο ήταν η αξιοποίηση του ταλέντου του (και) στην ηθοποιία. Η μεταμορφωτική δύναμη της πήγε σε άλλο επίπεδο την καλλιτεχνική του προσπάθεια στη μουσική και τον βοήθησε να εξαντλήσει τα όρια της περιέργειας. Ο Μπόουι μετέφερε τον γνωστό-άγνωστο κόσμο του θεάτρου σε αυτόν της μουσικής. Η φαντασία, η αναμέτρηση με τον μύθο και η εκπλήρωση του ανέφικτου, έγιναν βάση της εικονοποιίας του και γι’ αυτό δεν είχε τον παραμικρό ενδοιασμό να δοκιμάζει, να τολμά, να αλλάζει συνεχώς. Φυσικά ο πολυμορφικός Μπόουι αξιοποιήθηκε και στον χώρο της υποκριτικής. Έπαιξε σε περισσότερες από 30 ταινίες, τηλεοπτικά σόου και θεατρικές παραγωγές. Υπήρξε επιλεκτικός σ’ αυτόν τον τομέα και μερικοί κριτικοί θεωρούν ότι θα μπορούσε να κάνει καριέρα και σε αυτό το πεδίο.

Ο Ντέιβιντ Μπόουι –πραγματικό όνομα Ντέιβιντ Ρόμπερτ Τζόουνς- γεννήθηκε στο Λονδίνο στις 8 Ιανουαρίου 1947. Το ροκ εν ρολ κατέλαβε τα νεανικά του χρόνια και τη δεκαετία του ’60 με το σαξόφωνο και τη φωνή του (τραγουδούσε μπλουζ) ηγήθηκε διάφορων μουσικών σχημάτων. Εκτός από τη χαρά της μουσικής, ένιωσε και τον πόνο της σωματικής σύγκρουσης. Έφηβος, μπλέχτηκε σε καβγά και τραυματίστηκε στο αριστερό μάτι. Συνέπεια αυτού η μόνιμη διαστολή στην αριστερή του κόρη. Δεν έχασε πάντως τον δρόμο του και ήταν τυχερός που συνάντησε τον χορευτή, ηθοποιό και μίμο Λίντσεϊ Κεμπ. Ο Κεμπ τον βοήθησε στη κίνηση και στην “εξαπάτηση”. H θεατρικότητα από τότε ήταν δεμένη με τη μουσική εξέλιξη του Μπόουι. Μετά το ροκ εν ρολ, η μουσική του αναζήτηση σταμάτησε στο φολκ-ροκ (folk-rock) και στην ψυχεδέλεια. Και από κει… εκτόξευση με το “Space Oddity”. Λίγο πριν πραγματοποιηθεί η διαστημική πτήση του “Απόλλων 11” (Apollo 11) το 1969, ο νεαρός Μπόουι κέρδιζε θαυμαστές –κοινό- στη Βρετανία. Το ίδιο έγινε και το 1973 όταν το κομμάτι ακούστηκε στις ΗΠΑ. Πλέον, στις μητροπόλεις του καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος το όνομα του είχε αρχίσει να ακούγεται έντονα. Σε αυτό το διάστημα παραδίδει μουσικά άλμπουμ-διαμάντια. “Hunky Dory”, “The Rise and Fall of Ziggy Stardust and the Spiders From Mars”, “Aladdin Sane”, δίσκοι που τον καθιερώνουν και τον καθιστούν πρωτοπόρο του γκλαμ ροκ (glam rock).

Τα καλλιτεχνήματα του, τα προσωπεία του, του έδιναν φήμη, χρήματα, αλλά και προκλήσεις που τον δυσκόλευαν. Ο διαχωρισμός προσωπικής ζωής-καλλιτεχνικής δεν ήταν εύκολος, ούτε εφικτός. Η σύγχυση τον έριξε στον κόσμο των ναρκωτικών, ιδιαίτερα της κοκαΐνης. Το 1973 ανακοινώνει την αποστρατεία του, του Ziggy Stardust. Τη διετία 1974, 1975 κυκλοφορεί τα άλμπουμ “Diamond Dogs”, “Young Americans”. Δέχεται συνεργασίες όπως αυτή του Λούθερ Βαντρός και του Τζον Λένον. Το 1976 θα έρθει ο δίσκος “Station to Station” που θα μπορούσε να έχει πολλές επιτυχίες, όμως το πρόβλημα ναρκωτικών έκανε τον Μπόουι ασταθή και απρόβλεπτο. Μάλιστα, δεν απέφυγε ατυχείς δηλώσεις (φασιστικές) τις οποίες αργότερα αποκήρυξε. Για να ξεφύγει από τους κινδύνους που προκαλούσε στον εαυτό του, μετακομίζει στην Ελβετία και μετά στη Δυτική Γερμανία. Εκεί μοιράζεται διαμέρισμα με τον Ίγκυ Ποπ και τον βοηθά δισκογραφικά, ενώ δημιουργεί την “Τριλογία του Βερολίνου”. Το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα των άλμπουμ “Low”, “Heroes”, “Lodger” είναι ένας διαφορετικός Μπόουι. Καθοριστική η συμβολή των Μπ. Ίνο, Τόνι Βισκόντι. Ηλεκτρονικοί ήχοι, πειραματικές μέθοδοι, χρησιμοποίηση ασυνήθιστων οργάνων συνθέτουν την ανανεωτική του εικόνα.

Η δεκαετία που ξεκινά, αυτή του ’80, γίνεται νέα αφετηρία για τον Μπόουι. Στρέφεται στο θέατρο και ερμηνεύει πολύ καλά τον κύριο ρόλο στον “Άνθρωπο Ελέφαντα”. Η μουσική δεν μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Με το άλμπουμ “Let’s Dance” (1983) φτάνει στο ανώτατο σημείο της καριέρας του. Δεν εφησυχάζει όμως και το 1989 θα κάνει –πάλι- κάτι αναπάντεχο: γίνεται μέλος του ροκ συγκροτήματος “Tin Machine”. Συνεχίζει να πειραματίζεται και στα 90’s μας δίνει το καταπληκτικό άλμπουμ “1.Outside” (1995) ενώ περιοδεύει με τη “βιομηχανική” ροκ μπάντα “Nine Inch Nails”. Το 1997 μας δίνει τον δίσκο “Earthling” με σαφή αναφορά στην ηλεκτρονική χορευτική μουσική της εποχής. Τον προηγούμενο χρόνο θα γίνει μέλος του “Rock and Roll Hall of Fame”.

Ο 21ος αιώνας θα τον βρει δραστήριο και όπως πάντα ανήσυχο. To 2003 κυκλοφορεί το άλμπουμ “Reality”. Ακυρώνει την περιοδεία του λόγω προβλημάτων στην καρδιά. Στηρίζει νέα συγκροτήματα όπως τους “Arcade Fire” και με τα τελευταία του άλμπουμ ρίχνει μια ματιά στο παρελθόν καθώς συνεχίζει την πορεία προς τα μπρος. Ο δίσκος “The Next Day” (2013) θυμίζει τον ήχο του γκλαμ ροκ (glam rock) και το “Blackstar” υποστηρίζεται από τους ήχους της τζαζ! Ο δίσκος κυκλοφόρησε δύο ημέρες πριν τον θάνατο του και στην πραγματικότητα έφερε το παρελθόν στο μέλλον! Φήμη, πνευματικότητα, πόθος, θάνατος και οι εκπληκτικοί μετασχηματισμοί καθόρισαν τη θεματολογία του. Είχε έρθει η στιγμή να ξαναβρεί τ’ αστέρια. Πέθανε στις 10 Ιανουαρίου 2016.

Πηγές

-“David Bowie Dies at 69; Star Transcended Music, Art and Fashion” [nytimes]

-“Remembering David Bowie, Always One Step Ahead of the Rest of Us” [wired]