Φρανκ Ζάππα: “AAAFNRAA”

Για τον Ζάππα όλα ήταν σύνθεση, όλα είχαν να κάνουν με τη σύνθεση, με τη δημιουργία. Έμεινε πιστός σε αυτό από τα εφηβικά χρόνια μέχρι τον θάνατο του. Σχηματικά θα το προσδιορίζαμε κάπως έτσι: Στη μια άκρη το A Pound for a Brown on the Bus, κομμάτι προορισμένο για κουαρτέτο εγχόρδων, γραμμένο την περίοδο που αποφοιτούσε από το Λύκειο, και στην άλλη το άλμπουμ Yellow Shark, το οποίο κυκλοφόρησε ένα μήνα πριν τον θάνατο του. Το ηχογράφησε ζωντανά στη Γερμανία και την Αυστρία τον Σεπτέμβριο του 1992. Μάλιστα, παρά την αρρώστια του, -καρκίνος του προστάτη- πρόλαβε να πραγματοποιήσει δύο ζωντανές εμφανίσεις στη Φρανκφούρτη και να διευθύνει τρία κομμάτια!

Ο ίδιος ήξερε πού ανήκει και ποιος είναι, όχι όμως ορισμένη μερίδα του κοινού και μερικοί μελετητές του. Το πολύπτυχο έργο του προκαλούσε σύγχυση και αχρείαστες υπερβολές. Η ένταξη της “σοβαρής” μουσικής του στην κατηγορία του πρωτοποριακού (avant garde) εξυπηρετεί τον ειδολογικό σκοπό, όμως δείχνει και τη δυσκολία πρόσληψης αυτής. Αντίθετα, τα τραγούδια-επιτυχίες αντιμετωπίστηκαν ως καταναλωτικά προϊόντα. Η μουσική του φυσικά και ήταν σοβαρή και όλα ανήκαν στο τεράστιο καλλιτεχνικό πεδίο που αυτός δημιουργούσε. Τόσο απλό. Το 1989, στην αυτοβιογραφία του –The Real Frank Zappa Book- επεσήμανε πως το άλμπουμ Cruising with Ruben and the Jets “φτιάχτηκε πάνω στις γραμμές της νεοκλασικής περιόδου του Στραβίνσκι. Εάν εκείνος μπορούσε να διαστρέψει κάπως τους κανόνες και τις φόρμες της κλασικής περιόδου, γιατί να μην κάνουμε το ίδιο με τους κανόνες του doo-wop στα 50’s;”. Ο Ζάππα πίστευε ότι δεν υπάρχουν όρια στη μουσική, κατηγορίες και βλακείες. Και όσοι προσπάθησαν να του βάλουν, απέτυχαν. Πολέμησε τις δισκογραφικές που τον επέκριναν τα πρώτα χρόνια και το 1968 ίδρυσε τη δική του εταιρεία, τη “Bizarre”. Δεν υπήρξε ποτέ ανειλικρινής όσον αφορά τη μουσική, τον πολιτισμό, τα πολιτικά θέματα. Υπερασπίστηκε με κάθε νόμιμο τρόπο την τέχνη και τα δικαιώματα του.

Ο Ζάππα γεννήθηκε στη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ στις 21 Δεκεμβρίου 1940. Ο μεγαλύτερος από τα τέσσερα παιδιά της οικογένειας. Το ενδιαφέρον του για τη μουσική εμφανίστηκε στις αρχές της εφηβείας παίζοντας ντραμς. Μάλιστα, συμμετείχε σε διάφορα τοπικά γκρουπ. Στα 18 ήξερε να παίζει κιθάρα. Την περίοδο που άκουγε τα μπλουζ (blues), έμαθε να γράφει μόνος του παρτιτούρες, ενώ εντυπωσιάστηκε από τον καλλιτέχνη Έντγκαρ Βαρέζε. Μετά την αποφοίτηση του παρακολούθησε για ένα εξάμηνο μαθήματα μουσικής. Εν τω μεταξύ, ενώ φοιτούσε στο “Chaffee Junior College” γνώρισε την πρώτη γυναίκα του, την Κέι Σέρμαν.

Στα 20 του ήταν ικανός να γράφει ορχηστρική μουσική, να παίζει την κλασική ποπ και κομμάτια από το ρεπερτόριο της τζαζ. Το να παίζει σε μπάντες έγινε η δουλειά του. Ο σκηνοθέτης, ηθοποιός Τίμοθι Κάρι, του ανέθεσε το έργο να γράψει το σάουντρακ για την ταινία “The World’s Greatest Sinner”. Το φιλμ προβλήθηκε το 1963 και ήταν η πρώτη φορά που η μουσική του ακουγόταν σε μεγαλύτερη κλίμακα. Την ίδια χρονιά έγραψε “μουσική δωματίου” για την ταινία “Run home, slow”.

Το 1961 θα γνωρίσει τον Πολ Μπαφ. Ο Μπαφ είχε στούντιο ηχογραφήσεων και συσκευή εγγραφής πολλαπλών κομματιών. Η επαγγελματική τους σχέση εντάθηκε όταν ξεκίνησαν συνεργασία για παραγωγή τραγουδιών. Ο Ζάππα σε αυτή τη διαδικασία είχε τον ρόλο του μουσικού, του παραγωγού και του τραγουδοποιού. Με τα χρήματα από την ταινία “Run home, slow” ανέλαβε το στούντιο του Μπαφ, ο οποίος αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα. Ξεκίνησε να δουλεύει δικό του κινηματογραφικό εγχείρημα, όμως τοπικοί αξιωματούχοι της πόλης Κοκαμόνγκα, στην Καλιφόρνια, (εκεί βρισκόταν το στούντιο) τον παγίδευσαν. Κατηγορήθηκε –σε βαθμό πλημμελήματος- για εγγραφή πορνογραφικού υλικού και φυλακίστηκε.

Φτάνουμε στο 1965, τη χρονιά δημιουργίας των “The Mothers Of Invention” (Το γκρουπ αρχικά λεγόταν “Soul Giants”). Το πρώτο τους άλμπουμ, διπλό, ονομάστηκε “Freak Out!” και κυκλοφόρησε το 1966. Τον επόμενο χρόνο το κοινό ακούει τον δίσκο “Absolutely Free” και ο Ζάππα δείχνει τις ικανότητες του ως συνθέτης. Η πολυσχιδής καλλιτεχνική συμπεριφορά γίνεται άμεσα αντιληπτή. Με το “We’ re only in it for the money”, το 1968, σχολιάζει την κοινωνική πραγματικότητα υποκινούμενος από το χίπικο κίνημα. Οι επόμενοι δίσκοι, -ακολουθεί ο ένας τον άλλο- “Lumpy Gravy” και “Cruising with Ruben and the Jets”, είναι τόσο διαφορετικοί και το ίδιο αξιοπρόσεκτοι. Ο πρώτος είναι φόρος τιμής στο “doo-wop” και ο δεύτερος ένα περίεργο κολάζ.

Λίγο πριν τελειώσει η δεκαετία του ’60 κυκλοφορούν τα “Uncle Meat” και “Hot Rats”. Το όνομα του πρώτου δίσκου αφορούσε και μια ταινία, η οποία ολοκληρώθηκε το 1986. Οι αρμονίες στο “Uncle Meat” εντυπωσιάζουν ακόμη και σήμερα. Το 1969 το “Hot Rats” φέρει μόνο το όνομα του. Πρόκειται για ένα προκλητικά περίπλοκο έργο. Εκείνη τη χρονιά διαλύει το γκρουπ και με το ακυκλοφόρητο υλικό φτιάχνει τους δίσκους “Burnt Weeny Sandwich” και “Weasels Ripped My Flesh”. Αμφότεροι βρίσκονται στα ράφια το 1970. Τότε θα γνωρίσει τους Χάουαρντ Κάιλαν, Μαρκ Βόλμαν, τραγουδιστές στο συγκρότημα “The Turtles”. Τους ζητά να γίνουν μέλη στους “The Mothers of Invention”. Το νέο σχήμα συνεχίζει εκεί που είχε σταματήσει το προηγούμενο και τον Οκτώβριο του 1970 θα δώσει στο κοινό το άλμπουμ “Chunga’s Revenge”. Ξεκινούν να πειραματίζονται με διάφορα θέματα, δημιουργώντας κωμικά νούμερα γύρω απ’ αυτά. Το 1971 κυκλοφορεί ο δίσκος “Fillmore East” και τον επόμενο χρόνο το άλμπουμ “Just Another Band from L.A”. Πριν ακόμη ολοκληρώσει το “Uncle Meat”, κατάφερε να γυρίσει την ταινία “200 Motels”. Το σάουντρακ της περιλαμβάνει εκπληκτική ποικιλία μουσικών στιλ. Από σύγχρονα ορχηστρικά μέχρι ροκ. Η περιοδεία της μπάντας το 1971 τελειώνει άσχημα. Στην πόλη Μοντρέ της Ελβετίας η αίθουσα συναυλιών πιάνει φωτιά και στο Λονδίνο διαταραγμένος θεατής τον πετάει κάτω από τη σκηνή! Μένει αρκετό καιρό σε καροτσάκι και ρίχνεται με τα μούτρα στη σύνθεση. Μαζεύει αρκετό υλικό και απ’ αυτό προκύπτουν τα άλμπουμ “Waka/Jawaka” και “The Grand Wazoo” (1972).

Το 1973 σχημάτισε την μπάντα “Roxy Band”. Ηχογραφούν δύο επιτυχημένα εμπορικά άλμπουμ, τα “Over-nite Sensation”, “Apotrophe (‘)”. Με το “Roxy & Elsewhere” (1974), το συγκρότημα έδειξε ότι μπορεί να παίξει περίπλοκη μουσική ζωντανά. Στον δίσκο “One size fits all” (1975) ακούμε διάφορα μουσικά ειδή σε μια κυκλοφορία. Η συνεργασία με τον παλιό του φίλο Ντον βαν Βλιτ θα φέρει το “ Bongo fury” (1975). Όταν τα μέλη της “Roxy Band” αποχώρησαν, αποφάσισε να μην χρησιμοποιεί το όνομα “The Mothers Of Invention” παρά μόνο το δικό του. Με νέα μπάντα έφτιαξε το “Zoot allures” (1976) και στις περιοδείες μετείχαν πέντε με έξι μέλη. Ακολουθεί το σπουδαίο “Zappa in New York” (1976) με 12μελη μπάντα. Σε αυτό μας έδειξε τη δεξιότητα του να συνθέτει υπό φαινομενικά αδύνατες συνθήκες (ακανόνιστες ρυθμικές ομάδες). Ακολουθούν τα “Studio tan” (1978), “Sleep dirt” (1978), “Orchestral favorites” (1979). Με το “Sheik Yerbouti” (1979) βελτίωσε σημαντικά την ποιότητα ήχου στους δίσκους του. Το εν λόγω άλμπουμ έγινε το πιο πετυχημένο εμπορικά.

Στις αρχές των 80’s τα σόλο στην κιθάρα κυριάρχησαν και καταγράφηκαν σε τρεις δίσκους, ενώ το 1981 παρέδωσε τους δίσκους “Tinseltown Rebellion”, “You are what you is” με τον τελευταίο να περιλαμβάνει ροκ, κάντρι ακόμη και γκόσπελ κομμάτια. Τον επόμενο χρόνο συνεργάζεται με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου σε δικά του ορχηστρικά κομμάτια. Την ίδια περίοδο θα προσληφθεί από το “Ensemble InterContemporain” για να γράψει μουσική δωματίου. Η συνεργασία θα αποτυπωθεί στο “The perfect stranger”, υπό τη διεύθυνση του Πιέρ Μπουλέζ.

Η μοντέρνα μουσική του δεν σταματά φυσικά και μας δίνει τα “Ship arriving too late to save a drowning witch”, “Them or us”, “The man from utopia”, σε αυτό πειραματίζεται με το ρετσιτατίβο. Το 1982 θα χρησιμοποιήσει ψηφιακό συνθεσάιζερ και θα κάνει πράγματα που λίγοι μπορούσαν. Οι ήχοι του θα ακουστούν πρώτα στο “Thing-Fish” (1984). Σε αυτό το έργο εμφανίζεται η λογοτεχνική πλευρά του Ζάππα. Περιέχει πλοκή που αφορά σε κυβέρνηση η οποία σχεδιάζει να διαδώσει σκόπιμα αρρώστιες. Όλο αυτό σε μορφή όπερας! Το “Does humor belongs in music?” (1986) είναι συνδυασμός ζωντανών εμφανίσεων από την περιοδεία του 1984. Το 1985 συζητείται στη Γερουσία η πρόταση να τοποθετηθεί προειδοποιητική σήμανση στα μουσικά άλμπουμ. Η σκέψη αφορούσε τους στίχους που θεωρούνταν επικίνδυνοι ή επιθετικοί. Ο Ζάππα επεμβαίνει και εκφράζει ανοιχτά τη διαφωνία του. Δίνει πολλές συνεντεύξεις και δημιουργεί τον δίσκο “Frank Zappa meets The Mothers of Prevention” (1985). Το “Jazz from Hell” (1986) απογειώνει το ψηφιακό συνθεσάιζερ και βραβεύεται με “Emmy”. Το 1984 θα επικεντρωθεί στο αρχείο του, στις συνθέσεις, στις ζωντανές εμφανίσεις…

Ο Ζάππα συνήθιζε να αλλάζει τα δημιουργήματα του και να φτιάχνει πολλές και διαφορετικές εκδοχές του υλικού του. Απ’ αυτή τη διαδικασία προέκυψε το συγκεντρωτικό “You can’t do that on stage anymore”, έξι διπλά cd που καλύπτουν όλη την καλλιτεχνική του διαδρομή. Το 1987 θα ξεκινήσει η τελευταία του περιοδεία. Πολυμελής μπάντα με μεγάλο ρεπερτόριο, η οποία όμως δεν ολοκλήρωσε το τελευταίο κομμάτι (της περιοδείας) εξαιτίας εσωτερικών συγκρούσεων. Η οικονομική ζημιά καλύφθηκε με την κυκλοφορία τριών. δίσκων: “Broadway the hard way” (1988), “The best band you never heard in your life” (1991), “Make a jazz noise here” (1991). [Το “Trance-fusion” θα βγει στην αγορά το 2006, μετά θάνατο]. Το 1991 γίνεται γνωστό ότι πάσχει από καρκίνο του προστάτη. Μέχρι και τον θάνατο του θα μείνει δραστήριος. Μάλιστα το άλμπουμ “The yellow shark” (1993) είναι αξιομνημόνευτο…

Ο Ζάππα κατάλαβε πολύ καλά ότι τα πάντα έχουν συνέχεια, τα πάντα. Μελετώντας την πορεία του, καταλαβαίνεις ότι τίποτα δεν μένει πίσω και τίποτα δεν απορρίπτεται πριν γίνει κατανοητό απ’ αυτόν. Ο Ζάππα είδε και υπερασπίστηκε με τον τρόπο του την εννοιολογική συνέχεια. Εξελίχθηκε και εξέλιξε και αντιμετώπισε την εξέλιξη όσων δεν μπορούσε να ελέγξει. Η μουσική του πήρε πολλές και διαφορετικές κατευθύνσεις χωρίς ποτέ να χάσει τη συνέπεια της. Όρια υφολογικά και τεχνικά δεν υπήρξαν ποτέ, όπως και παραδοχές αναγνώρισης από τρίτους. Παραδοχές όσον αφορά την ταυτότητα “Ζάππα”. Ναι, οι μελωδίες που έχουν ακανόνιστο ρυθμό και αρμονία τον θυμίζουν, όμως αυτό δεν είναι Φρανκ Ζάππα.

Το παράλογο του κράτους και της πολιτικής το αντιμετώπισε με το δικό του “παράλογο”. Προσδιοριζόταν ως “πρακτικός συντηρητικός” και πολύ απλά πρότεινε άμεσες και δίκαιες λύσεις. Για παράδειγμα. Ζητούσε μικρότερο, λιγότερο παρεμβατικό κράτος και χαμηλότερους φόρους. Αντί για φόρο εισοδήματος, φόρος επί των πωλήσεων αγαθών και χρήσης υπηρεσιών. Ο Ζάππα όμως δεν είχε διάθεση να κολακέψει κανέναν, ούτε να προσποιηθεί. Δεν σταμάτησε όμως ποτέ να αντιμετωπίζει τη συνέχεια των εννοιών, των ιδεών, των καταστάσεων. Και ο μόνος τρόπος για μη χάσει το μυαλό και τη δημιουργικότητα του ήταν το “AAAFNRAA”, δηλαδή “Οτιδήποτε, οποτεδήποτε, οπουδήποτε χωρίς κανένα λόγο”.

Τα δέκα καλύτερα άλμπουμ του F.Z

Πηγές

-“Frank Zappa: 1940-1993” [Rollingstone.com]

-“Frank Zappa’s Musical Language” [zappa-analysis.com]

-“The Real Frank Zappa Book”