Όλα όσα πρέπει να ξέρεις για τον ιό HPV
Τα τελευταία χρόνια ακούμε όλο και πιο συχνά πληροφορίες σχετικά με τον ιό HPV. Πληροφορίες που σχετίζονται με το πώς μεταδίδεται, με το πώς και αν θεραπεύεται και με τα πιθανά μέτρα πρόληψης απέναντί του.
Οι πληροφορίες είναι πολλές και καμιά φορά συγκεχυμένες μιας και δεν έρχονται πάντα από ειδικούς. Προκειμένου, λοιπόν, να ξεκαθαρίσουμε κάποια πράγματα σχετικά με τον συγκεκριμένο ιό, απευθυνθήκαμε στον Θεόδωρο Αγοραστό, καθηγητή Μαιευτικής-Γυναικολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και του ζητήσαμε να μας λύσει κάποιες βασικές απορίες.
Κύριε Αγοραστέ, ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Μπορείτε να μας πείτε τι ακριβώς είναι ο ιός HPV και πώς μεταδίδεται;
«Ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (Human Papilloma Virus – HPV) είναι ένας μικρός DNA ιός και ανήκει στην οικογένεια των θηλωματοϊών. Υπάρχουν πάνω από 150 υπότυποι του ιού και ~40 απ’ αυτούς προσβάλλουν συνήθως την πρωκτογεννητική περιοχή και στα δύο φύλα (συχνά δε και τη στοματοφαρυγγική κοιλότητα, τον λάρυγγα, το δέρμα κλπ). Μερικοί απ’ αυτούς (όπως οι τύποι 6 και 11) αναφέρονται ως «χαμηλού κινδύνου», διότι συνήθως προκαλούν τα γνωστά καλοήθη κονδυλώματα (δηλ. επάρματα του δέρματος ή του επιθηλίου). Αντίθετα, περίπου 14 τύποι (με συνηθέστερο τον 16) αναφέρονται ως «υψηλού κινδύνου» ή «ογκογόνοι» («καρκινογόνοι»), διότι μπορεί να προκαλέσουν κυτταρικές αλλοιώσεις, που, εάν εξελιχθούν, μπορεί να οδηγήσουν μετά από χρόνια σε καρκίνο.
Η μόλυνση από κάποιον τύπο του HPV γίνεται μέσω στενής επαφής δέρματος και βλενογόννων (επιθηλίων) και είναι πάρα πολύ συνηθισμένη. Περίπου το 80% των σεξουαλικά ενεργών γυναικών και το 60% των ανδρών υπολογίζεται πως θα προσβληθούν σε κάποια στιγμή της ζωής τους από κάποιο τύπο HPV! Η μόλυνση από τον HPV σχετίζεται κατά κανόνα με τις σεξουαλικές επαφές. Πρέπει βέβαια να τονισθεί ιδιαίτερα ότι η συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών ή ανδρών που θα προσβληθούν από κάποιον τύπο HPV δεν θα παρουσιάσει ποτέ κάποια σοβαρή (προκαρκινική ή καρκινική) αλλοίωση στα κύτταρα του οργάνου που μολύνθηκε. Στο 75% περίπου των περιπτώσεων η λοίμωξη θα υποχωρήσει από μόνη της, συνήθως σ’ ένα διάστημα 1-2 ετών. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις η HPV-λοίμωξη θα παραμείνει επί χρόνια και σε ένα πολύ μικρό ποσοστό (1-5%) μπορεί να οδηγήσει σε προκαρκινικές ή καρκινικές αλλοιώσεις».
Ο ιός HPV είναι γνωστό ότι σχετίζεται με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Πώς επηρεάζει ο ιός HPV τα αγόρια;
«Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας οφείλεται στην μόλυνση από συγκεκριμένους ογκογόνους τύπους του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV). Κατ’ ουσίαν, δεν υπάρχει σχεδόν περίπτωση καρκίνου τραχήλου της μήτρας που να μην οφείλεται στον HPV! Οι τύποι 16 και 18 ευθύνονται για το 70% περίπου των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου και για το 50-60% των περιπτώσεων προ-καρκινικών αλλοιώσεων που παρατηρούνται στον τράχηλο της μήτρας (CIN2 και CIN3).
H έρευνα των τελευταίων δεκαετιών απέδειξε παράλληλα την άμεση αιτιολογική συσχέτιση του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων και με άλλους καρκίνους, άλλων οργάνων, οι οποίοι, βέβαια, δεν αφορούν μόνο σε γυναίκες αλλά και σε άνδρες. Έτσι, όχι πάντα σε ποσοστό 100%, όπως στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, αλλά σε ποσοστά που κυμαίνονται από 30% έως 90%, η μόλυνση από τον ιό HPV σχετίζεται με την εμφάνιση καρκίνου στον κόλπο, στο αιδοίο, στον πρωκτό, στο πέος, στην στοματική κοιλότητα, στη γλώσσα, στις αμυγδαλές, στον φάρυγγα, στον λάρυγγα και πιθανόν και σε άλλα όργανα του σώματος και των δύο φύλων. Ιδιαίτερα μεγάλη, μάλιστα, σημασία έχει το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα αποτελέσματα μοριακών μελετών, ο τύπος του ιού HPV που προκαλεί τη μεγάλη πλειοψηφία των καρκίνων στα όργανα που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι κυρίως ο τύπος 16, όπως ακριβώς και στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας! Είναι πολύ πιθανό, λοιπόν, ότι ο προτεινόμενος για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας εμβολιασμός, ο οποίος καλύπτει τον τύπο 16 αλλά και άλλους 7 ογκογόνους HPV τύπους, προσφέρει προστασία στα εμβολιαζόμενα άτομα, γυναίκες και άνδρες, και από τους υπόλοιπους παραπάνω αναφερόμενους καρκίνους».
Πώς μπορεί κανείς να προστατεύσει τον εαυτό του;
«Για ένα σεξουαλικά ενεργό άτομο δεν υπάρχει τρόπος προστασίας από την HPV-μόλυνση! Η χρήση προφυλακτικού μειώνει τον κίνδυνο μόλυνσης, δεν προστατεύει όμως απόλυτα, επειδή ο HPV μπορεί να μεταδοθεί και με τη δερματική επαφή στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Έτσι, η μόνη μέθοδος προστασίας, δηλ. πρωτογενούς πρόληψης, είναι ο έγκαιρος εμβολιασμός εναντίον του HPV.
Εδώ και 14 περίπου χρόνια υπάρχουν προφυλακτικά εμβόλια εναντίον της μόλυνσης από τον HPV. Αυτά περιέχουν μόνο ανασυνδυασμένες στο εργαστήριο πρωτεΐνες της κάψας του ιού και όχι γενετικό υλικό (DNA), κατά συνέπεια δεν μπορούν να προκαλέσουν νόσο (ούτε σε ήπια μορφή, όπως συμβαίνει με άλλα εμβόλια που περιέχουν εξασθενημένα στελέχη μικροβίων ή ιών). Τα εμβόλια εναντίον του HPV, προκαλώντας τη δημιουργία ειδικών αντισωμάτων, παρέχουν υψηλή προστασία εναντίον των πλέον επικίνδυνων για καρκινογένεση («καρκινογόνων» ή «υψηλού κινδύνου») τύπων του HPV. Σήμερα κυκλοφορούν στην αγορά δύο μορφές HPV εμβολίων, ένα 9δύναμο και ένα 2δύναμο. Το 9δύναμο εμβόλιο προστατεύει τόσο από 7 – τους πλέον επικίνδυνους - καρκινογόνους τύπους του HPV (16, 18, 31, 33, 45, 52, 58), υπεύθυνους για το ~80-90% των καρκίνων του τραχήλου, πρωκτού και στοματοφάρυγγα, όσο και από τους 2 πιο συχνούς «χαμηλού κινδύνου» τύπους, τους 6 και 11, υπεύθυνους για την εμφάνιση περίπου του ~90% των κονδυλωμάτων. Το 2δύναμο εμβόλιο προστατεύει κατά κύριο λόγο από τους καρκινογόνους τύπους 16 & 18 του HPV.
Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι μια γυναίκα – όπως εξάλλου και ένας άνδρας -, που έχει εμβολιαστεί πριν την έναρξη των σεξουαλικών επαφών, δεν έχει πλήρη προστασία, δηλ. μπορεί αργότερα να μολυνθεί από κάποιον άλλο καρκινογόνο τύπο, εκτός αυτών των 7 από τους οποίους προστατεύει το 9δύναμο εμβόλιο, και έτσι να κινδυνεύσει στην πορεία του χρόνου να εμφανίσει προκαρκινικές αλλοιώσεις ή και καρκίνο. Η πιθανότητα αυτή, βέβαια, είναι μικρή (~10% του συνολικού κινδύνου).
Παρ’ όλα αυτά και για τον λόγο αυτό πρέπει η εμβολιασμένη γυναίκα να συνεχίζει να ελέγχεται ή με τεστ Παπανικολάου ή με το νέο HPV DNA test ή και με τα δύο, κάτι που δεν ισχύει για τον άνδρα, για τον οποίο δεν υπάρχει μέχρι στιγμής μέθοδος δευτερογενούς πρόληψης».
Τι προβλέπει το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμό για τον εμβολιασμό κατά του HPV; Πρέπει να ενταχθούν και τα αγόρια στο εμβολιαστικό πρόγραμμα;
«Τα εμβόλια δεν έχουν θεραπευτική δράση και επομένως δεν χορηγούνται για τη θεραπεία των προκαρκινικών αλλοιώσεων ή του καρκίνου. Από το 2008 ο εμβολιασμός εναντίον της HPV-λοίμωξης εντάχθηκε και στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών της Ελλάδας και από τις αρχές του 2015 συστήνεται σε κορίτσια 11-15 ετών και σε γυναίκες 15-26 ετών, που δεν εμβολιάστηκαν σε μικρότερη ηλικία. Η χορήγηση αυτή είναι δωρεάν, μέσω των ασφαλιστικών ταμείων, μόνο σε κορίτσια/γυναίκες ηλικίας 11-18 ετών, καθώς και σε ορισμένες ειδικές ομάδες ασθενών με αυξημένο κίνδυνο. Αποτελέσματα, βέβαια, ανάλογων μελετών δείχνουν ότι και γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας (μέχρι και 45 ετών), καθώς και γυναίκες με παλαιότερη HPV-λοίμωξη ή με ιστορικό κωνοειδούς εκτομής του τραχήλου, μπορούν και αυτές να ωφεληθούν κάνοντας το HPV-εμβόλιο. Παράλληλα, από το 2015 ο εμβολιασμός εναντίον της HPV λοίμωξης συστήνεται στην Ελλάδα και στους ομοφυλόφιλους άνδρες κάτω των 26 ετών για την πρωτογενή πρόληψη από προκαρκινικές αλλοιώσεις και καρκίνο του πρωκτού. Σε πολλές δυτικές χώρες συστήνεται ο εμβολιασμός αγοριών και κοριτσιών, στις ΗΠΑ, μάλιστα, μέχρι την ηλικία των 45 ετών, για την παράλληλη προφύλαξη και από τον καρκίνο του στοματοφάρυγγα.
Τα αγόρια έχουν υψηλή πιθανότητα νόσησης ανεξαρτήτως ηλικίας, ενώ έχουν και χαμηλότερη ανοσολογική απόκριση στη φυσική λοίμωξη από ό,τι τα κορίτσια. Τα αντισώματα που παράγουν οι άνδρες δεν είναι επαρκώς «ανθεκτικά» έναντι του HPV, καθιστώντας τους ιδιαίτερα ευαίσθητους σε επακόλουθες ασθένειες και λοιμώξεις από τον HPV. Θεωρώντας τον HPV έναν ιό που επηρεάζει κυρίως τις γυναίκες, υπο-εκτιμάται σημαντικά το φορτίο της νόσου στους άνδρες. Αυτό οδηγεί σε ανεπαρκή προτεραιοποίηση του ελέγχου και εμβολιασμού των ανδρών.
Όπως ήδη αναφέρθηκε, ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) ευθύνεται για το 5% όλων των καρκίνων παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων των καρκίνων του τραχήλου της μήτρας, του κόλπου και αιδοίου, του πρωκτού, του πέους, του στόματος, της γλώσσας, των αμυγδαλών, του φάρυγγα, του λάρυγγα, καθώς και των γεννητικών κονδυλωμάτων, επηρεάζοντας σημαντικά και τα δύο φύλα. Αυτό οδήγησε πολλές χώρες στην επέκταση των εμβολιαστικών τους προγραμμάτων και στα αγόρια, τα οποία δεν προστατεύονται επαρκώς από τον εμβολιασμό των κοριτσιών και δεν έχουν πρόσβαση σε μέσα δευτερογενούς πρόληψης, καθιστώντας έτσι τον εμβολιασμό ως τη μόνη επιλογή πρόληψης για αυτόν τον πληθυσμό. Ως εκ τούτου και εναρμονιζόμενη με τις παγκόσμιες και διεθνείς στρατηγικές (WHO, EU, ECCO), η Ελλάδα οφείλει και αυτή να εντάξει τα αγόρια στον εμβολιασμό κατά του HPV».
Ο Θεόδωρος Αγοραστός είναι καθηγητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μεταξύ των γνωστικών πεδίων ερευνητικού ενδιαφέροντος του βρίσκονται η γυναικολογική ογκολογία, οι HPV-σχετιζόμενες παθήσεις και η πρόληψη του γυναικολογικού καρκίνου.
