Ο βομβαρδισμός της Γκερνίκα και η πηγή έμπνευσης του Πικάσο (pics & vid)
Από τις αρχές της δεκαετίας του 30 η Ισπανία βρισκόταν στα πρόθυρα του εμφυλίου όταν στα πρώτα δύο χρόνια της Ισπανικής Δημοκρατίας, μεταξύ του 1931 και 1933, μια κυβέρνηση συνασπισμού μετριοπαθών σοσιαλιστών και φιλελεύθερων μεσοαστών δημοκρστικών είχε επιχειρήσει να εφαρμόσει μια σειρά από κοινωνικές μεταρρυθμίσεις η οποία όμως προκάλεσε την αντίδραση της Δεξιάς. Το εκλογικό σύστημα που ευνοούσε κυβερνήσεις συνασπισμού, έδωσε την δυνατότητα το Νοέμβριο του 1933 για την ανάδειξη ενός συνασπισμού δεξιάς απόκλισης.
Ο συνασπισμός αυτός ακύρωσε τις όποιες μεταρρυθμίσεις προκαλώντας την αντίδραση σοσιαλιστών, αναρχικών και κομμουνιστών που εξεγέρθηκαν ώστε να μην εγκαθιδρυθεί ένα φασιστικό καθεστώς. Οι εξεγέρσεις αυτές αλλά και οι εκλογές του 1936 προκάλεσαν θόρυβο στην Δεξιά η οποία άρχισε να προετοιμάζεται για πόλεμο.
Έτσι, οι δύο πλευρές έφτασαν στον εμφύλιο πόλεμο, ο οποίος διήρκεσε από τις 17 Ιουλίου 1936 μέχρι την 1 Απριλίου 1939, μεταξύ των Ισπανών Εθνικιστών υπό την καθοδήγηση του στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο και των Δημοκρατικών, δηλαδή των υπερασπιστών της εκλεγμένης κυβέρνησης, αριστερών, σοσιαλιστών, αναρχικών και κομμουνιστών. Οι Δημοκρατικοί καθοδηγούνταν από τον Πρόεδρο της Β΄ Ισπανικής Δημοκρατίας Μανουέλ Αθάνια. Νικήτριες αναδείχθηκαν οι εθνικιστικές δυνάμεις του Φράνκο που υποστηρίχτηκαν ανοιχτά από τη χιτλερική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία με τα καλύτερα πολεμικά σώματα όπως η γερμανική «Λεγεώνα Κόνδωρ» και τα «Ιταλικά Εθελοντικά Σώματα». Οι Δημοκρατικοί εφοδιάζονταν με όπλα και εθελοντές που προέρχονταν από την ΕΣΣΔ και την Κομμουνιστική Διεθνή, ενώ στον εμφύλιο συμμετείχαν και περίπου 250 Έλληνες εθελοντές.
Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου η Γερμανική αεροπορία (Luftwaffe) και η αντίστοιχη Ιταλική βομβάρδισαν πολλές πόλεις και χωριά. Ανάμεσα τους και τη βασκική πόλη Γκερνίκα (Guernica/Gernika), την οποία ισοπέδωσαν στις 26 Απριλίου 1937 σκοτώνοντας μόνο αμάχους. Η Γκερνίκα βρίσκεται στη βόρεια Ισπανία, στην επαρχία Μπισκάγια, 30 χιλιόμετρα ανατολικά του Μπιλμπάο. Έχει μεγάλη σημασία για τους Βάσκους γιατί εκεί βρίσκεται το Gernikako Arbola (Το Δέντρο της Γκερνίκα), που συμβολίζει τις ελευθερίες του λαού των Βάσκων.
Για τους Εθνικιστές η κατάληψη της Γκερνίκα ήταν ιδιαίτερα σημαντική αφού βρισκόταν στον δρόμο για τη πορεία τους προς το Μπιλμπάο, ενώ η καταστροφή της θα άνοιγε τον δρόμο για τη νίκη τους στην βόρεια Ισπανία. Στην Γκερνίκα ζούσαν 5.000 άνθρωποι, αλλά και χιλιάδες Δημοκρατικοί πρόσφυγες. Η εντολή για τον βομβαρδισμό δόθηκε από τους φρανκιστές στον αντισμήναρχο Βόλφραμ Φράιχερ φον Ριχτχόφεν, που ήταν επικεφαλής των γερμανών εθελοντών, οι οποίοι είχαν συγκροτήσει την Λεγεώνα Κόνδωρ. Ο βομβαρδισμός ξεκίνησε στις 4 και μισή το απόγευμα της 26ης Απριλίου 1937 και διήρκησε μέχρι τις επτά το απόγευμα της ίδιας μέρας.
Η πόλη ισοπεδώθηκε ενώ οι φωτιές απόρροια των βομβαρδισμών την αποτελείωσαν. Οι Εθνικιστές κατηγόρησαν τους Δημοκρατικούς ότι κατέστρεψαν την Γκερνίκα, ενώ αποχωρούσαν από την πόλη, εφαρμόζοντας την τακτική της καμένης γης. Τα θύματα από τους βομβαρδισμούς ανήλθαν σε πάνω από 1500 νεκρούς με πρόσφατες έρευνες πάντως να μειώνουν τον αριθμό των νεκρών, το πολύ στους 300.
Η Γκερνίκα του Πικάσο
Αυτή η τραγική ιστορική στιγμή έδωσε την έμπνευση για ένα από τα πιο εμβληματικά έργα της σύγχρονης τέχνης. Την εποχή του βομβαρδισμού η Δημοκρατική Κυβέρνηση της Μαδρίτης, είχε ζητήσει από τον Πικάσο ένα έργο για το Ισπανικό Περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση των Παρισίων. Μαθαίνοντας τα νέα για την Γκερνίκα, ο Πικάσο δημιουργεί ένα έργο με ακρωτηριασμένες μορφές ανθρώπων και ζώων σε μαύρο, άσπρο και γκρίζο. Αποφεύγει να ζωγραφίσει αεροπλάνα, βόμβες ή ερείπια. Οι κυρίαρχες μορφές του έργου είναι ένας ταύρος και ένα πληγωμένο άλογο με διαμελισμένα κορμιά και τέσσερις γυναίκες που ουρλιάζουν κρατώντας νεκρά μωρά.
Το έργο του Πικάσο είναι μία τεράστια ελαιογραφία και όταν πρωτοεμφανίστηκε οι αντιδράσεις ήταν αρνητικές. Ο Βάσκος τοιχογράφος Χοσέ Μαρία Ουτσενάι δήλωνε: «Για έργο τέχνης είναι ένα από τα φτωχότερα της παγκόσμιας παραγωγής. Πρόκειται για πορνογραφία 7x3», ενώ γερμανικό έντυπο έγραψε ότι πρόκειται για «σύμφυρμα από ανθρώπινα μέλη που θα μπορούσε να είχε ζωγραφίσει τετράχρονος».
Ο πίνακας εκτέθηκε τον Ιούλιο του 1937 στη Διεθνή Έκθεση των Παρισίων και στη συνέχεια, περιόδευσε σε μεγάλες πρωτεύουσες του κόσμου, προκειμένου να συγκεντρωθούν χρήματα για την προάσπιση της Δημοκρατίας στην Ισπανία. Μετά την επικράτηση του Φράνκο, το 1939, η Γκέρνικα βρέθηκε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜΟΜΑ) με τον ίδιο τον σπουδαίο ζωγράφο να ξεκαθαρίζει πως ο πίνακας θα επιστρέψει στην Ισπανία μόνο όταν αποκατασταθεί η Ισπανική Δημοκρατία. Στην Ισπανία τελικά επέστρεψε το 1981.
Η Γκερνίκα είναι μια εικόνα γεμάτη με αντιπολεμικά μηνύματα, μια έντονη διαμαρτυρία εναντίον της όποιας καταστροφής και αποτελεί ένα σύμβολο εξέγερσης.
