Αυτοί είναι οι Έλληνες της αποστολής για την αναζήτηση εξωγήινης ζωής στα φεγγάρια του Δία

Σωτήρης Σκουλούδης

08/04/2023 06:08

Το διαστημόπλοιο JUICE της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας (ESA) ξεκινάει το ταξίδι του από τη γαλλική Γουιάνα στις 13 Απριλίου, ενώ οι επιστήμονες θα πρέπει να περιμένουν μέχρι το 2031, οπότε και θα φτάσει στον μεγαλύτερο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος, τον Δία, και τους δορυφόρους του.

Σκοπός της φιλόδοξης αυτής αποστολής, είναι η διερεύνηση των συνθηκών υπό τις οποίες οι δορυφόροι θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν ζωή, καθώς μέχρι σήμερα υποψιαζόμαστε ότι στο εσωτερικό τους υπάρχει νερό σε υγρή μορφή! Από τα δεδομένα που θα συγκεντρώσει το JUICE, θα προκύψουν σπουδαία συμπεράσματα, όχι μόνο για τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, αλλά για ολόκληρο το γνωστό μας σύμπαν, καθώς πλέον, «θα γνωρίζουμε που να κοιτάξουμε» όταν θα αναζητούμε εξωγήινη ζωή!

Το JUICE (Jupiter Icy Moons Explorer) θα πραγματοποιήσει ενδελεχείς μελέτες των δορυφόρων του Δία, του Γανυμήδη, της Ευρώπης και της Καλλιστώ, ενώ αναμένεται να παρέχει κρίσιμη γνώση σχετικά με την ατμόσφαιρα του αέριου γίγαντα, του Δία. Για τον Γανυμήδη και την Καλλιστώ, ο σκοπός είναι ο εντοπισμός των υπόγειων ωκεανών και η μελέτη των ιδιοτήτων τους, καθώς και του μαγνητικού τους πεδίου. Για την Ευρώπη, έμφαση θα δοθεί στα οργανικά στοιχεία που αποτελούν την προϋπόθεση και τη βάση για την ανάπτυξη της ζωής.

Ο ιθύνων νους πίσω από την αποστολή, που ανέλαβε την εκπλήρωσή της, είναι η δικιά μας, Δρ. Αθηνά Κουστένη, Πλανητολόγος, Διευθύντρια ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας CNRS και το Αστεροσκοπείο της Μεντόν στο Παρίσι.

Μεταξύ των επιστημονικών ομάδων που εργάζονται διαρκώς για την επιτυχία της αποστολής, υπάρχουν κι άλλοι Έλληνες.

Είναι η Δρ. Ανεζίνα Σολωμονίδου, Πλανητική Γεωλόγος, Ειδική Επιστήμονας στο Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος, με προϋπηρεσία στη NASA, καθώς και ο Δρ. Ηλίας Ρούσσος, ερευνητής στο γερμανικό Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για Έρευνες στο Ηλιακό Σύστημα.

Μαζί τους, και ο νεαρός Ντίνος Χρήστος, Μηχανολόγος Μηχανικός και υπ. διδάκτορας στο Institut de Physique du Globe de Paris, που χρηματοδοτείται από την ESA.

Το Newsbomb.gr συνομίλησε με τους επιστήμονες, οι οποίοι μας περιέγραψαν τις λεπτομέρειες της αποστολής, τη σημασία της για την ανθρωπότητα και τις αναζητήσεις μας στο διάστημα, καθώς και την αγωνία τους να πάνε όλα καλά με το πιο δύσκολο μέρος της αποστολής, αυτό της εκτόξευσης, σε λίγες ημέρες από τώρα.

Δείτε τη συνέντευξη των τριών επιστημόνων στο Newsbomb.gr:

«Η αποστολή JUICE καλύπτει μια πρωταρχική ανάγκη της ανθρωπότητας»

Ο Ντίνος Χρήστος συνομίλησε με το Newsbomb.gr τηλεφωνικά.

Ακολουθεί η συνέντευξη:

Newsbomb.gr: Κύριε Ντίνο, εσείς με ποιον τρόπο συμμετέχετε στην αποστολή; Μπορείτε να μας περιγράψετε ακριβώς τον ρόλο σας;

Ντίνος Χρήστος: Αυτή τη στιγμή ολοκληρώνω τον δεύτερο χρόνο του διδακτορικού μου, ένα κομμάτι του οποίου αφορά στην προετοιμασία των παρατηρήσεων του διαστημόπλοιου JUICE, όταν θα φτάσει στο σύστημα του Δία. Το αντικείμενο της έρευνάς μου είναι τα παγωμένα φεγγάρια του Δία και του Κρόνου, τα οποία φιλοξενούν υπόγειους ωκεανούς και επομένως έχουν πιθανόν τις απαραίτητες συνθήκες για την εμφάνιση ζωής. Αυτή τη στιγμή δεν είναι τεχνικά εφικτό να μελετήσουμε αυτούς τους ωκεανούς από κοντά και επομένως το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να μελετήσουμε την επιφάνεια τους από απόσταση, όπως ακριβώς θα κάνει το JUICE, για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα τις εσωτερικές τους διεργασίες.

Συγκεκριμένα, η εργασία μου αφορά σε έναν συγκεκριμένο τύπο οργάνου (με το όνομα ΜAJIS στο διαστημόπλοιο JUICE) το οποίο τραβάει φωτογραφίες και στο υπέρυθρο φάσμα της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, δηλαδή σε ένα κομμάτι που δεν είναι ορατό στο ανθρώπινο μάτι. Από αυτές τις εικόνες μπορούμε να αντλήσουμε σημαντικές πληροφορίες για τη σύσταση της επιφάνειας των παγωμένων φεγγαριών, οι οποίες με τη σειρά τους μας αποκαλύπτουν στοιχεία για το εσωτερικό τους.

Πέραν της ερευνητικής μου δραστηριότητας και λόγω της στενής σχέσης του θέματος του διδακτορικού μου με την αποστολή JUICE, είμαι μέλος της ομάδας του Dr. Francois Poulet (κύριος ερευνητής για το όργανο MAJIS) στην κατηγορία next-generation, που σκοπό έχει να εμπλέξει νέους ερευνητές στις ομάδες της αποστολής που απαρτίζονται από πολύ έμπειρους επιστήμονες, για να τους προετοιμάσει για το μέλλον της αποστολής.

Μάλιστα, στο πλαίσιο αυτής της ομάδας θα έχω την τεράστια τύχη να βρίσκομαι την επόμενη εβδομάδα στο Κουρού της Γαλλικής Γουιάνας, για να παρακολουθήσω από κοντά την εκτόξευση του πυραύλου Ariane 5 που θα μεταφέρει το διαστημόπλοιο JUICE.

Τι προσδοκά να αποκομίσει η ανθρωπότητα από τα αποτελέσματα αυτής της αποστολής;

Με τον κίνδυνο να ακουστούν κάπως φιλοσοφικά αυτά που σκέφτομαι, νομίζω ότι η αποστολή JUICE, όπως και γενικότερα η εξερεύνηση του διαστήματος, καλύπτει μία πρωταρχική ανάγκη του ανθρώπου για την κατανόηση της ύπαρξης του σε ένα κοσμικό πλαίσιο. Οι ζωές μας είναι χωρικά και χρονικά τρομερά περιορισμένες στην κλίμακα του σύμπαντος αλλά αποστολές όπως το JUICE μας δινουν την ικανότητα να υπερβούμε αυτά τα όρια.

Συγκεκριμένα, η αποστολή JUICE έχει έναν από τους βασικούς της στόχους να απαντήσει στο ερώτημα της πιθανότητας ύπαρξης ζωής εκτός της Γης μας. Η επιβεβαίωση ή η απόρριψη αυτής της υπόθεσης θα αλλάξει για πάντα την αντίληψη μας για το σύμπαν και τη θέση μας σε αυτό. Μέχρι πολύ πρόσφατα πιστεύαμε ότι η ζωή όπως την ξέρουμε μπορεί να εμφανιστεί μόνο σε μία πολύ συγκεκριμένη περιοχή γύρω από το εκάστοτε αστέρι, όπου ένας πλανήτης μπορεί να έχει τις κατάλληλες θερμοκρασίες για την ύπαρξη νερού σε υγρή μορφή.

Ωστόσο, αποστολές όπως το Cassini-Huygens και το Galileo, άλλαξαν ριζικά αυτή την αντίληψη με δεδομένα που υποδεικνύουν ότι ένας σημαντικός αριθμός των φεγγαριών των πλανητών του εξωτερικού ηλιακού συστήματος φιλοξενούν υπόγειους ωκεανούς (κατά περίπτωση αλμυρού νερού) κάτω από τις παγωμένες τους επιφάνειες. Η ύπαρξη συνθηκών παρόμοιων με αυτών που επικρατούν στους γήινους ωκεανούς (από όπου και ξεκίνησε η ζωή στον πλανήτη μας) αναπόφευκτα εγείρουν το ερώτημα για τη δυνατότητα εμφάνισης ζωής σε φεγγάρια, όπως η Ευρώπη και ο Εγκέλαδος, ένα ερώτημα που ο μόνος τρόπος για να απαντηθεί είναι οι αποστολές όπως το JUICE.

Παράλληλα, η εξερεύνηση του Δία και των φεγγαριών του ως αρχέτυπο τέτοιων συστημάτων θα διευρύνει την κατανόηση μας και για τα αντίστοιχα εξωηλιακά συστήματα που ανακαλύπτονται συνεχώς. Ως μηχανικός, οφείλω να επισημάνω και τα πιο πρακτικά οφέλη, σε κάποιον που πιθανόν θεωρεί πως σπαταλάμε όλους αυτούς του πόρους για να ικανοποιήσουμε την περιέργεια μας ή για να απαντήσουμε σε φιλοσοφικά ερωτήματα, ενώ υπάρχουν σοβαρά προβλήματα εδώ στη Γη.

Η εξερεύνηση του διαστήματος αφορά όλους μας και η επέκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο διάστημα είναι αναπόφευκτη. Ταυτόχρονα όμως μιλάμε για ένα εγχείρημα τρομερά δύσκολο τεχνικά το οποίο αναγκαστικά ξεκινάει με μικρά-μεγάλα βήματα όπως το JUICE τα οποία μπορεί να φαίνονται πιο πολύ επιστημονικού σκοπού. Ακόμα και σε αυτό το πρώιμο στάδιο όμως (που δεν μιλάμε ακόμα για την βιομηχανοποίηση του διαστήματος) η εξερεύνηση του διαστήματος επιστρέφει τεράστιο αριθμό τεχνολογιών και υπηρεσιών πίσω στη Γη (ως άνθρωπος με τρομερά κακή αίσθηση προσανατολισμού ευγνωμονώ καθημερινά για την ύπαρξη των συστημάτων GPS ως ένα μικρό παράδειγμα).

Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση και δυσκολία τόσο για την αποστολή όσο και για το δικό σας έργο συγκεκριμένα;

Δεν θα σας κουράσω με τις τεχνικές δυσκολίες της αποστολής, αρχικά γιατί υπάρχουν άτομα πολύ πιο κατάλληλα να απαντήσουν και επιπλέον γιατί όλοι οι μηχανικοί και επιστήμονες που έχουν εμπλακεί στην ανάπτυξη του διαστημοπλοίου έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά και είμαι βέβαιος ότι όλα θα δουλέψουν όπως πρέπει. Νομίζω ένα πολύ ενδιαφέρον χαρακτηριστικό ίσως μοναδικό σε επίπεδο project management για τέτοιου είδους αποστολές (στο εξωτερικό ηλιακό σύστημα) είναι η διάρκειά τους.

Από τη σύλληψη και το σχεδιασμό μέχρι την υλοποίηση και την ολοκλήρωση της, μια αποστολή όπως το JUICE μετράει δεκαετίες, χρονικό διάστημα που αντιστοιχεί σε ολόκληρη την καριέρα των ανθρώπων που εμπλέκονται. Επιπλέον η ανάγκη σε ανθρώπινους πόρους είναι τρομερά μεταβλητή αν αναλογιστούμε τους εντατικούς ρυθμούς εργασίας για την κατασκευή του διαστημοπλοίου, η οποία ακολουθείται από μία περίοδο περιορισμένων δραστηριοτήτων καθώς το JUICE θα τα ταξιδεύει για 8 χρόνια προς το σύστημα του Δία.

Όταν το διαστημόπλοιο φτάσει στον προορισμό του τον Ιούλιο του 2031 θα πρέπει να είμαστε εκ νέου έτοιμοι να δουλέψουμε εντατικά για την επιτυχή υλοποίηση των προσχεδιασμένων παρατηρήσεων και φυσικά για την επεξεργασία των δεδομένων που θα μας στέλνει το JUICE. Επομένως, η μεγαλύτερη πρόκληση για μένα προσωπικά αλλά και γενικότερα για την κοινότητα είναι να παραμείνουμε ενεργοί δουλεύοντας σε σχετικές αποστολές και συνεχίζοντας να αναπτύσσουμε τις απαραίτητες δεξιότητες σε ένα τρομερά ανταγωνιστικό περιβάλλον όπου η χρηματοδότηση δεν είναι πάντα δεδομένη.

Στο πλαίσιο αυτό είναι πολύ σημαντικό να συνεχίσουν να εμπλέκονται και να εκπαιδεύονται νέοι άνθρωποι χάρη στην υπομονή και στην προσπάθεια πιο έμπειρων επιστημόνων (αναπόφευκτα το μυαλό μου πάει σε ανθρώπους όπως η Δρ. Σολομωνίδου και ο επιβλέπων καθηγητής μου). Σκεφτείτε ότι οι επιστήμονες που θα κληθούν να αναλύσουν τα δεδομένα του JUICE ως διδακτορικοί και μεταδιδακτορικοί ερευνητές αυτή τη στιγμή βρίσκονται ακόμα στο σχολείο.

Ανήκετε στα γενιά η οποία καλείται να φέρει εις πέρας τα διαστημικά προγράμματα του μέλλοντος, όπως και την ολοκλήρωση του JUICE. Ποιο είναι το όραμά σας αλλά και οι προσδοκίες σας για τις επερχόμενες διαστημικές αποστολές;

Νιώθω πολύ τυχερός που ζω στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία. Η εξερεύνηση του διαστήματος από τον άνθρωπο μετράει ήδη πολλές δεκαετίες και ενώ έχει καταλαγιάσει ο σχεδόν χολιγουντιανός ενθουσιασμός του space race ταυτόχρονα υπάρχει και μία μεγαλύτερη ωριμότητα τόσο τεχνικά και γνωσιακά όσο και σε σχέση με τις προσδοκίες και το σχεδιασμό.

Μετά από μία περίοδο σχετικής ηρεμίας (με πληθώρα αποστολών σε κάθε περίπτωση) νιώθω ότι το η εξερεύνηση του διαστήματος αποκτά και πάλι κεντρική θέση σε παγκόσμια κλίμακα. Νομίζω τα παιδιά του σήμερα θα είναι μια γενιά που θα αναγεννήσει τη φράση “όταν μεγαλώσω θέλω να γίνω αστροναύτης” αν αναλογιστούμε το πρόγραμμα Artemis που βρίσκεται σε εξέλιξη (το οποίο στοχεύει να στείλει ξανά ανθρώπους στο φεγγάρι και μάλιστα αυτή τη φορά να εγκαθιδρύσει μόνιμη ανθρώπινη παρουσία στον κοντινότερο μας κοσμικό γείτονα) καθώς και τα μεγαλεπίδοξα, αλλά απολύτως εφικτά, σχέδια για την πρώτη επανδρωμένη αποστολή στον Άρη.

Ταυτόχρονα ζούμε σε μία εποχή όπου για πρώτη φορά την εξερεύνηση του διαστήματος αναλαμβάνουν και ιδιώτες (η ESA την έχει ονοματίσει space 4.0) κάτι που μέσω του επιχειρηματικού ανταγωνισμού αυξάνει την προσβασιμότητα στο διάστημα μειώνοντας σταδιακά το κόστος και από την άλλη επιτρέπει στις κρατικές υπηρεσίες να διαθέσουν τους πόρους τους σε πιο επιστημονικές αποστολές (που δεν εχουν επιχειρηματικό ενδιαφέρον).

Επομένως θα μπορούσα να πω ότι το όραμα μου για το μέλλον είναι να συνεχιστεί αυτή η πολυεπίπεδη αναπτυξη και η συνέργεια όσο το δυνατόν περισσότερων ανθρώπων και τομέων στην εξερεύνηση και πλέον να μπορούμε να μιλάμε όχι για εξερευσηση αλλά για αξιοποίηση του διαστήματος προς όφελος των ανθρώπων. Ακόμα και η βασική έρευνα που κάνουμε πρέπει πάντα να καταλήγει πίσω στον άνθρωπο με κάποιον τρόπο αλλιώς αυτοαναιρείται, δεν υφίσταται.

Προβληματίζομαι βέβαια από το γεγονός ότι ακριβώς επειδή αποτελεί χώρο τρομερών δυνατοτήτων αποτελεί ταυτόχρονα και χώρο σύγκρουσης στρατηγικών συμφερόντων (χώρες της Ασίας όπως η Κίνα και η Ινδία έχουν μπει δυναμικά στο παιχνίδι) ενώ οι πολιτικές εξελίξεις δεν αφήνουν το διάστημα ανεπηρέαστο (πρόσφατα ακυρώθηκε η συνεργασία με την Ρωσία για το πρώτο ευρωπαϊκό όχημα στον Άρη). Σε κάθε περίπτωση οφείλουμε και προσωπικά θέλω να είμαι αισιόδοξος ότι θα αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν. Η εξερεύνηση του διαστήματος είναι άλλωστε από τη φύση του το πλέον ομαδικό άθλημα, κανέναν κράτος και κανένας οργανισμός δεν μπορεί να το κάνει μόνος του.

Πείτε μου κάποια πράγματα για εσάς. Πού σπουδάσατε, με τι ασχοληθήκατε και πώς καταλήξατε να συμμετέχετε σε ένα τέτοιο σπουδαίο πρόγραμμα;

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα. Η εξερεύνηση του διαστήματος ήταν κάτι που με γοήτευε πάντα και για αυτό τον λόγο αποφάσισα να σπουδάσω στο τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών του Ε.Μ.Π., όπου εισήχθη πρώτος στο έτος μου. Δυστυχώς η εκπαίδευση σε προπτυχιακό επίπεδο είναι εξαιρετικά περιορισμένη όσον αφορά στο διάστημα, αλλά για εμένα το τμήμα των μηχανολόγων ήταν ένας τρόπος να καταρτιστώ σε αντικείμενα που θα μου επέτρεπαν να ασχοληθώ στη συνέχεια με τις διαστημικές αποστολές.

Πράγματι η εκπαίδευση μου ήταν έντονα ολιστική και το επίπεδο της σχολής είναι τρομερά υψηλό, ενώ είχα την τύχη να μπορέσω να εκπονήσω τη διπλωματική μου εργασία σε συναφές αντικείμενο στο εργαστήριο διαστημικής ρομποτικής της σχολής. Στη συνέχεια ολοκλήρωσα το μεταπτυχιακό μου στο International Space University (ISU) στο Στρασβούργο, όπου στο πλαίσιο της εργασίας μου ασχολήθηκα για πρώτη φορά με τις αποστολές που αφορούν τα παγωμένα φεγγάρια σε θεωρητικό επίπεδο και εντάχθηκα σε ένα διεθνές πολυπολιτισμικό περιβάλλον, βασικό χαρακτηριστικο των ομάδων των διαστημικών αποστολών.

Κομβικής σημασίας καθώς και η πρώτη μου επαφή με την αποστολή JUICE, ήταν η εξάμηνη πρακτική μου το 2018 στο European Space Astronomy Centre (ESAC) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (European Space Agency - ESA), όπου με την καθοδήγηση του επιβλεποντα μου Dr. Nicolas Altobelli σχεδίασα ένα εργαλείο για τον προγραμματισμό των παρατηρήσεων των διαφόρων οργάνων του JUICE.

Στη συνέχεια, με καταλύτη των επιβλέποντα της πρακτικής μου και μετά από μερικές αποτυχημένες αιτήσεις, με δέχτηκαν στο Institut de Physique du Globe de Paris (IPGP) του Université Paris Cité για να ξεκινήσω το διδακτορικό μου με συγχρηματοδότηση από την ESA. Εκεί με βρίσκετε αυτή τη στιγμή, στο Παρίσι, όπου μαζί με τον επιβλέποντα καθηγητή μου Dr. Sebastien Rodriguez μελετάμε νέους τρόπους χαρτογράφησης και αξιοποίησης των δεδομένων από την ολοκληρωμένη αποστολή στο Κρόνο Cassini-Huygens και από τη μελλοντική αποστολή στον Διά JUICE.

Διαβάστε επίσης:

«Πίσω από το βλέμμα του Βούδδα»: Πώς ο Μέγας Αλέξανδρος επηρέασε ολόκληρο τον πολιτισμό της Ανατολής

Έλληνες, Κρυπτοχριστιανοί και Γενετική, η νέα «βόμβα» στα θεμέλια του τουρκικού εθνικισμού

Η Γενετική μίλησε: Οι σημερινοί Έλληνες έχουν «μυθική» καταγωγή!

Δείτε όλο το Weekend Edition εδώ