Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι αγαπούσε την Ιταλία και την καταγωγή της. Κάθε αληθινός πατριώτης αγαπά τον γενέθλιο τόπο και την ταπεινότητα του. Δεν υπάρχει τόπος ανώτερος. Όλοι εκκινούν από το μηδέν και η πορεία προς τα μπρος γίνεται από ανθρώπους αγωνιστές, λαϊκούς, ονειροπόλους, εραστές της ζωής. Τα “υλικά” της εξέλιξης είναι απλά, δεν έχουν τίποτα ψεύτικο, κακόγουστο πάνω τους. Η πορεία της πόλης, της κωμόπολης, του χωριού θα “συναντηθεί”, μοιραία, με την κοινωνική συνείδηση, την διαμορφωμένη ή υπό διαμόρφωση πολιτική ταυτότητα. Ο συνδετικός κρίκος στον βίο του Ιταλού σκηνοθέτη ήταν το ποδόσφαιρο. Σε αυτό βρίσκονται όλα: Πάθος, αγωνία, δημιουργία, φαντασία, πάλη με το σώμα και το μυαλό. Θέατρο του δρόμου που δεν διασκεδάζει, αλλά ψυχαγωγεί το κοινό. Το ποδόσφαιρο είναι ο Παζολίνι, γιατί σε αυτό θα τον δεις όπως είναι και απ' αυτόν θα μάθεις τι είναι το ποδόσφαιρο.

Η σκόνη του γηπέδου

Οι πρώτες του ταινίες, “Ακατόνε”, “Μάμα Ρόμα”, “μυρίζουν” χωμάτινο γήπεδο, είναι γεμάτες από τη σκόνη του, το συναίσθημα και το βλέμμα των φιλάθλων που βρίσκονταν σε αυτό. Η Ιταλία που προσπαθούσε να σταθεί στα πόδια της μετά τον πόλεμο, αλλάζει. Αναπτύσσεται, αναμορφώνεται, όμως το ποδόσφαιρο μένει. Δίπλα στους πολίτες που θέλουν να ξεσκάσουν. Προσαρμόζεται με τον δικό του τρόπο. “Χωνεύει” τις αλλαγές, σε όλα τα επίπεδα, όμως η φύση και η αποστολή του μένουν αδιατάρακτες. Ο Νινέτο Ντάβολι, σύντροφος και πρωταγωνιστής σε αρκετές ταινίες του Παζολίνι, έλεγε: “Όταν ακούγαμε να κλωτσάνε μπάλα σταματούσαμε και πηγαίναμε να παίξουμε και μεις”. Και ο Παζολίνι έπαιζε... Έπαιζε με τη χαρά ενός παιδιού και την αποφασιστικότητα ενός μεγάλου. Αγαπούσε το ποδόσφαιρο και κάθε φορά που του δινόταν η ευκαιρία να παίξει το έκανε δίνοντας ό,τι είχε. Ήταν κάτι το ηδονικό γι' αυτόν, χωρίς να υπάρχει τίποτα πρόστυχο και ευτελές. Η απόλυτη αγάπη και ο μόνος τρόπος για να την εκφράσει ήταν να παίζει με την μπάλα.

Σεβασμός και δέος

Ο κινηματογράφος, η λογοτεχνία και ο έρωτας, ήταν τόποι λατρείας, προσφοράς, θυσίας. Εκεί έδινε σώμα, ψυχή, φαντασία. Όταν όμως ρωτήθηκε από δημοσιογράφο της “La Stampa” τι θα ήθελε να είναι αν δεν είχε το σινεμά και τη λογοτεχνία, η απάντηση του Παζολίνι ήταν άμεση:

“Ένας καλός ποδοσφαιριστής. Για μένα το ποδόσφαιρο είναι από τις μεγαλύτερες απολαύσεις μετά τη λογοτεχνία και τον έρωτα”.

Η απάντηση του μας δίνει να καταλάβουμε γιατί δεν προσπάθησε να προσεγγίσει καλλιτεχνικά το άθλημα. Στην περίπτωση του επαγγελματικά, μια και η δημιουργία ταινιών και βιβλίων ήταν το αντικείμενο του. Το ποδόσφαιρο μπορεί να είναι σφυρηλατημένο μέσα από την ειλικρίνεια των απλών ανθρώπων, και άρα ανθεκτικό, ωστόσο, όταν στέκεσαι απέναντι του και πας να το πλησιάσεις για άλλους σκοπούς, τότε υπάρχει ο κίνδυνος της ρήξης και της κατάρρευσης. Η οποιαδήποτε καλλιτεχνική παρέμβαση ρισκάρει με την αλλοίωση και την προσβολή της γλώσσας του ποδοσφαίρου. Ο Παζολίνι φαίνεται ότι το ήξερε αυτό και το σεβόταν, γι' αυτό και δεν επιχείρησε να “αγγίξει” απ' έξω το φαινόμενο. Σεβασμός και δέος ήταν αυτά που κυριαρχούσαν στην αντιμετώπιση του μέχρι το τέλος της της ζωής του.

Το γκολ είναι ποίηση

Ο ιταλός σκηνοθέτης είχε την ικανότητα να βλέπει τις αρχέγονες πηγές δημιουργίας και να τις χρησιμοποιεί στην τέχνη του. Για το ποδόσφαιρο ήταν πεπεισμένος ότι αυτή βρισκόταν στο γκολ. Η επίτευξη τέρματος, σύμφωνα με τον Παζολίνι, αποτελούσε παράβαση του κώδικα. Δεν εξηγεί ποιος είναι ο κώδικας, άλλα πρέπει να αναφέρεται στην ιεροτελεστία του σπορ. Στο γεγονός ότι το γκολ αποτελεί το τέλος σειράς πραγμάτων που έχουν προηγηθεί. Το γκολ όμως “είναι πάντα δημιουργία” και δεν έχει άδικο. Είναι το σημείο που όλα σταματούν και την ίδια στιγμή αρχίζουν και πάλι. Και όσον αφορά τη σχέση με την ποίηση σίγουρος ότι “μας κεραυνοβολούν, μας εκπλήττουν: όπως ακριβώς ο ποιητικός λόγος”.

Ο Παζολίνι αντιμετώπιζε τον αγώνα ποδοσφαίρου σαν ένα έπος. Ένα ποίημα που συνεχώς “κινείται” και έχει μόνο αρχή. Όταν γράφει ότι:

“Το όνειρο κάθε ποδοσφαιριστή, όνειρο που το μοιράζονται και όλοι οι θεατές, είναι να ξεκινήσει από τη σέντρα, να ντριμπλάρει όλους τους αντιπάλους και να βάλει γκολ. Αν μπορεί κανείς να φανταστεί, να ορίσει το εξαίσιο στο ποδόσφαιρο, θα ήταν αυτό”.

Αυτό που περιγράφει έχει μία και μοναδική αρχή, αλλά το τέλος δεν ορίζεται, αφού η επιθυμία να συμβεί ξανά είναι αστείρευτη.

Κομμάτι του εαυτού του

Ο Παζολίνι έβλεπε στο ποδόσφαιρο κάτι που τον ξεπερνούσε. Ένα προκαθορισμένο πλαίσιο που δεν απαιτούσε τίποτε άλλο από αφοσίωση και ανιδιοτελή αγάπη. Πράγματα που δεν τα είχε εύκολα όσο μεγάλωνε. Ειδικά από τη μεριά του πατέρα του. Εκεί ήξερε ότι μπορούσε να συναντήσει δίχως μεσολαβητές την τέχνη. Μόνο σώμα, πάθος, έμπνευση, γκολ. Ήταν οπαδός της Μπολόνια, γενέτειρα του, και εκεί άρχισε να παίζει ποδόσφαιρο. Έξι, επτά ώρες ασταμάτητα. Το ποδόσφαιρο υπήρξε κομμάτι του εαυτού του που όμως συνεχώς αναζητούσε. Στις ταινίες του “γέμιζε” τα πλάνα με τοπία και χώρους που διαμόρφωσαν την Ιταλία. Με ανθρώπους αυθεντικά λαϊκούς. Το ποδόσφαιρο ήταν πάντα εκεί για όλους, γι' αυτόν.

*Τα αποσπάσματα δημοσιεύθηκαν στη Lifo στις 26 Οκτωβρίου 2014.