Ο Τζέιμς Τζόις γεννήθηκε το 1882 στο Δουβλίνο και πέθανε το 1941 στη Ζυρίχη. Εν τω μεταξύ έλαμνε σε θάλασσες -επιφάνειες- μοναδικές, ξεχωριστές, δικές του που έλαμψαν παντού! Οι “επιφάνειες” ταιριάζουν καλύτερα σε αυτό που έζησε, έδωσε, άφησε ο μεγάλος Ιρλανδός. Επιφάνειες άγραφο χαρτί που γέμισαν με λέξεις πολυσήμαντες, με εικόνες πρωτοφανείς, με γλώσσα που κανείς δεν ήξερε την καταγωγή της και δεν αναγνώριζε το σχήμα της, απλά τη δεχόταν, την πίστευε...

Ο Τζόις που αφηγήθηκε τα πάντα σε μια μέρα! Η “Οδύσσεια” μια μέρα του Ιούνη και ο κόσμος να απορεί, να μην καταλαβαίνει, να σκανδαλίζεται και στο τέλος να υποκλίνεται. Ο Τζόις που δεν ήξερε τι θα πει εύκολος δρόμος και στα στενά, περίκλειστα δρομάκια πορεύθηκε και βρήκε το φως. Ο Τζόις που ανανέωσε τη λογοτεχνία και κατάλαβε όσο κανείς μια χώρα (Ιρλανδία) και τους ανθρώπους της.

Ο λόγος του σαν αίμα που κυλά σε φλέβες που διψούν για ζωή, σαν βροχή αστεριών και έκρηξη δίχως τέλος. Ο Τζόις που δεν έγραφε αβασάνιστα και άκοπα που κάθε του προσπάθεια κι ένα βήμα εκτός ορίων του κόσμου τούτου. Ο Τζόις μας άφησε κληρονομιά το βλέμμα του Οδυσσέα του και ποτέ δεν θα μπορέσουμε να του το ξεπληρώσουμε. Η αρχή όμως έγινε με τους “Δουβλινέζους” κι αυτούς τολμούμε να παρουσιάσουμε σήμερα

Μωσαϊκό της αστικής ζωής

Οι “Δουβλινέζοι” εκδόθηκαν το 1907, το πρώτο σημαντικό έργο του Τζόις. Πρόκειται για συλλογή διηγημάτων, η οποία αποτελεί μωσαϊκό της αστικής ζωής του Δουβλίνου της βικτοριανής εποχής. Στο έργο αυτό ο Τζόις παρουσίασε για πρώτη φορά την αφηγηματική τεχνική των “επιφανειών” την οποία χρησιμοποίησε σε όλα τα έργα του. Οι “επιφάνειες”, όρος που προέρχεται από την ονομασία της ξαφνικής θείας αποκάλυψης στην αρχαία ελληνική θρησκεία, αποτέλεσαν σημαντικότατο νεωτερισμό στη μέχρι τότε λογοτεχνία. Οι “επιφάνειες” ήταν φράσεις που εξέφραζαν πνευματικές αποκαλύψεις υπό γλωσσική μορφή. Εισέρχονταν στο κείμενο και υποδείκνυαν ξαφνική αλλαγή της οπτικής της αφήγησης μέσω μιας αυθόρμητης συνειδησιακής αποκάλυψης. Κατ' αυτόν τον τρόπο κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα αφηγηματικό ύφος το οποίο εκινείτο σε διαφορετικά συνειδησιακή επίπεδα.

Ο Τζόις σε γράμμα του σε εκδότη, τον Μάιο του 1906, ξεκαθάριζε τι είχε στο μυαλό του όταν έγραφε τα διηγήματα:

Πρόθεση μου ήταν να γράψω ένα κεφάλαιο για την ηθική ιστορία της χώρας μου και διάλεξα το Δουβλίνο για σκηνικό διότι έμοιαζε να είναι το κέντρο της παράλυσης.

Ας δούμε, λοιπόν, το Δουβλίνο της εποχής. Το Δουβλίνο που γνώρισε ο Τζόις ήταν μια πόλη σε παρακμή, αποτύπωνε τη σύγχυση των ιδεών και ανθρώπων γύρω από ζητήματα ταυτότητας και κουλτούρας. Ο ιρλανδικός εθνικισμός έχει αρχίσει να αναπτύσσεται. Το Δουβλίνο στο ξεκίνημα του 19ου αιώνα ήταν η δεύτερη πόλη των Βρετανικών Νήσων και μια από τις μεγαλύτερες της Ευρώπης. Ελκυστική αρχιτεκτονική, κομψή δόμηση και ένα λιμάνι φτιαγμένο για ευχάριστη αστική ζωή. Αργότερα όμως το Μπέλφαστ γίνεται η πιο σημαντική πόλη της Ιρλανδίας, ενώ η οικονομία του Δουβλίνου συντρίβεται. Τα μοντέρνα αρχοντικά έχουν μετατραπεί σε τρώγλες με ανεπαρκή αποχέτευση και δύσκολες συνθήκες διαβίωσης. Τα λιμάνια έχουν πληγεί από την ύφεση και οι πιθανότητες προόδου για την κατώτερη και μεσαία τάξη ήταν ελάχιστες. Εκεί θα στρέψει το βλέμμα του ο Τζόις και θα οπτικοποιήσει τη φιλόδοξη πρόθεση του.

Οι χαρακτήρες αγρυπνούν

Ο στόχος του (ένα κεφάλαιο για την ηθική ιστορία της χώρας) ήταν μεγαλεπήβολος. Οι ιστορίες ξεφεύγουν απ' αυτή την περιγραφή. Σ' αυτές το Δουβλίνο του Τζόις είναι ένα χωριό γεμάτο ονειροπόλους και καιροσκόπους, τους οποίους τοποθετεί σε ένα ιδιότυπο κλουβί. Στα περισσότερα διηγήματα οι χαρακτήρες αγρυπνούν, είναι ανήσυχοι... Οι επιθυμίες τους επιβάλλονται σε αυτούς και τους κάνουν σχεδόν άγριους. Ξεπετάγονται και προβαίνουν σε ανασφαλείς χειρονομίες. Ο Τζόις δεν τους κρίνει, αλλά ήταν έτοιμος για τις αδυναμίες και τις αποτυχίες τους. Ενδιαφερόταν να τους κάνεις δίκαιους, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε μάταιη ελπίδα τους ωθούσε. Οι “Δουβλινέζοι” έλκουν με την απλότητα και τη διακριτικότητα τους. Ο Τζόις μεθοδικά και σταθερά αποκαλύπτει την αλήθεια που κρύβεται στο παρασκήνιο μυαλού, σκέψης, πράξης. Ήρεμη δύναμη που δεν μπορείς να της αντισταθείς. Όπως και στην αποτύπωση των χαρακτήρων που ενεργούν σε ξεχωριστή όσο και ζοφερή πόλη. Αργότερα θα εμφανιστούν στις επόμενες αφηγήσεις του Ιρλανδού.

Η περιπέτεια της έκδοσης

Πρέπει να επισημάνουμε τη δύσκολη, περιπετειώδη εκδοτική ιστορία των “Δουβλινέζων”. Τρεις ιστορίες δημοσιεύθηκαν στην εβδομαδιαία έκδοση του Irish Agricultural Organisation Society το 1904 κι άλλες εννιά γράφτηκαν το 1905. Οι “Δύο ιππότες” και το “Ένα συννεφάκι” προστέθηκαν μετά από διαπραγματεύσεις με τους εκδότες Grant Richards and Maunsel. To 1906 “Οι αδελφές” και δύο ακόμη αναθεωρήθηκαν και το επόμενο έτος προστέθηκε “Ο νεκρός”. Η έκδοση όπως την ξέρουμε σήμερα πραγματοποιήθηκε το 1914. Η καθυστέρηση οφείλεται στην ανησυχία των εκδοτών για το σεξουαλικό περιεχόμενο των ιστοριών. Δεν ήταν όμως μόνο αυτό. Ήταν και τα πολιτικά, κοινωνικά θέματα που θίγει. Η κωλυσιεργία μετέβαλλε τη δημόσια υποδοχή του. Όταν έφτασε στο κοινό ήταν έτοιμο για δημοσίευση “Το πορτρέτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία”. Οι πειραματισμοί σε αυτό -με το ύφος της συνειδησιακής ροής- κέρδισαν την προσοχή του κοινού, εν αντιθέσει με τον άμεσο αφηγηματικό τρόπο των “Δουβλινέζων”.

Πηγή

-toperiodiko.gr