Ο δικός μας παγκόσμιος σκηνοθέτης χωρίς δεύτερη σκέψη. Και δεν είναι τα βραβεία και η απήχηση στο εξωτερικό που του δίνουν τη διάκριση. Όχι. Είναι ο τρόπος που έκανε σινεμά, ο τρόπος που μας αφηγήθηκε τις ιστορίες του. Κάθε έργο, στο θέατρο, την τηλεόραση και στον κινηματογράφο φυσικά, ανήκει στον σκηνοθέτη του. Αυτός έχει το γενικό πρόσταγμα και αυτός βάζει την υπογραφή του στο τελικό αποτέλεσμα. Αυτός αποφασίζει για τον τρόπο που θα συναντηθεί και θα συγκρουστεί με το κοινό.

Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι πολύπτυχη, πολύμορφη, πολυεπίπεδη και κάποιες στιγμές συγκρουσιακή. Αυτές στιγμές έρχονται όταν στέκεσαι με θάρρος απέναντι στα γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή μας, απέναντι στους τομείς-θεμέλια της ζωής μας, όταν δεν φοβάσαι να αποκαλύψεις, να ψάξεις τα όρια σου, να εκτεθείς και η αφήγηση σου να ακολουθήσει παντού το βλέμμα σου.

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος το πέτυχε αυτό επιστρέφοντας στη σύγχρονη πολιτική ιστορία του τόπου μας διατηρώντας τη μνήμη ζωντανή, τον άνθρωπο ζωντανό! Απέναντι στο απέραντο και αναπόφευκτο κοινωνικό/πολιτικό τοπίο αντιπαρέβαλε το δικό του απέραντο και αναπόφευκτο τοπίο. Αυτό που έμενε κρυμμένο, βίαια καταχωνιασμένο, ξεχασμένο. Το πήρε και του έδωσε χρώμα, λόγο και –πάνω απ’ όλα- την αλήθεια του βλέμματος. Ο Αγγελόπουλος είπε την αλήθεια και μετά από πάρα πολλά χρόνια δικαιώθηκε.

Τα υποβλητικά μονοπλάνα

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος και τα μεγάλα μονοπλάνα. Ναι, αυτά τα υποβλητικά, αργόσυρτα πλάνα που “μιλούσαν” απευθείας στην ψυχή του θεατή. Αυτά τα “δύσκολα”, άβολα, ασυνήθιστα πλάνα. Το ελληνικό κοινό δεν είχε συνηθίσει το κράτημα στον αφηγηματικό ρυθμό, τα πρόσωπα να εξυπηρετούν πρώτα την εικόνα και μετά τη δράση. Η επικρατούσα τάση στα 70’s, στην Ελλάδα, είναι αυτή του “Φίνου”, των εθνικοπατριωτικών αντιπολεμικών ταινιών, των εύπεπτων, ανάλαφρων κωμωδιών και φυσικά μέχρι τα μισά της δεκαετίας επικρατεί η κακογουστιά και η τύφλωση της χούντας. Όταν θα προβληθεί στις κινηματογραφικές αίθουσες η “Αναπαράσταση” (1970), τίποτα δεν θα είναι εύκολο και ίδιο πια για το κοινό. Η εν λόγω ταινία είναι ξεχωριστό φιλμ νουάρ με το κοινωνικό/πολιτικό σχόλιο διακριτικά τοποθετημένο. Το σκληρό τοπίο της Ηπείρου γίνεται συμπρωταγωνιστής και καθοριστικός παράγοντας στη διαμόρφωση της ταινίας. Ακολουθούν οι “Μέρες του ‘36”, “Ο θίασος”, “Οι κυνηγοί”. Ο πολιτικός σχολιασμός σε πρώτο πλάνο, αλλά όχι με το ύφος του καθοδηγητή, ούτε του κριτή των πάντων. Ο Αγγελόπουλος διαβάζει την πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας χωρίς αγκυλώσεις κλείνοντας τα αυτιά στις κραυγές θριάμβου των νικητών. Δεν θα κάνει καμία έκπτωση και θα ακολουθήσει την πορεία των γεγονότων ως το τέλος. Δικτατορία Μεταξά, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, μετεμφυλιακό κράτος, χούντα, αρχές μεταπολίτευσης. Το ξεκίνημα της δεκαετίας του ’80 θα τον βρει σίγουρο για τις επιλογές και τον τρόπο έκφρασης. Όσο και να δυσκολεύεται το κοινό, ξέρει ότι η συνέπεια και η ουσιαστική εντύπωση των ταινιών του Αγγελόπουλου θα μείνουν για πάντα.

Δεν σταμάτησε να λαμβάνει βραβεία και διακρίσεις

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1935 στην Αθήνα. Δημοτικό και γυμνάσιο στην Αχαρνών με συμμαθητές τους Αλέκο Φασιανό, Χρήστο Γιανναρά, Λευτέρη Παπαδόπουλο. Το 1953 εισάγεται στη Νομική Αθηνών την οποία εγκαταλείπει στο πτυχίο. Το 1961 φεύγει για τη Γαλλία και γράφεται στη Σορβόννη όπου παρακολουθεί μαθήματα γαλλικής φιλολογίας και φιλμολογίας. Παράλληλα, παρακολουθεί μαθήματα εθνολογίας με το Λεβί Στρος. Για να αντεπεξέλθει στα έξοδα εργάζεται στη ρεσεψιόν της Σιτέ Ουνιβερσιτέρ μαζί με τον γλύπτη Γεράσιμο Σκλάβο. Την περίοδο 1962-63 γίνεται δεκτός στην περίφημη σχολή κινηματογράφου IDHEC. Η διαφωνία του με τον καθηγητή σκηνοθεσίας οδηγεί σε πρόωρη λήξη τις σπουδές του. Η φοιτητική του διαδρομή συνεχίζεται στο Musee de l’homme (μουσείο ανθρωπολογίας) κοντά στον εθνολόγο-σκηνοθέτη Ζαν Ρους όπου διδάσκεται το σινεμά-ντιρέκτ. Το 1964 επιστρέφει στην Ελλάδα. Η επιστροφή είναι άσχημη. Αναίτια ξυλοκοπείται από αστυνομικούς ενώ βάδιζε ανύποπτος. Το επεισόδιο θα τον επηρεάσει σημαντικά. Μένει στην Ελλάδα και εργάζεται ως κριτικός κινηματογράφου. Το 1968 θα παρουσιάσει την πρώτη μικρού μήκους ταινία, “Εκπομπή”. Την επόμενη χρονιά, μαζί με τον Βασίλη Ραφαηλίδη θα ιδρύσουν το περιοδικό “Σύγχρονος κινηματογράφος”. Το 1970 η “Αναπαράσταση” σαρώνει στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και μέχρι τον θάνατο του οι ταινίες του δεν σταμάτησαν να μαζεύουν βραβεία και διακρίσεις.

Αποκατάσταση της συνείδησης

Οι ταινίες του Αγγελόπουλου συνδυάζουν το μεγαλείο της φύσης με την ταπεινότητα του ανθρώπου. Στις ταινίες του ο άνθρωπος πάντα κάτι θα ψάχνει, θα αναζητά και θα είναι η αναζήτηση που θα τον κρατά δραστήριο, θα τον ωθεί να πάει μπροστά, να ξεπεράσει τον εαυτό του. Η αναζήτηση δεν αφορά στην ικανοποίηση της ματαιοδοξίας, αλλά στην ικανοποίηση της μνήμης και στην αποκατάσταση της συνείδησης.

Η διαδικασία είναι επίπονη και στη δοκιμασία αυτή βάζει τους ηθοποιούς του. Δεν απαιτεί μόνο ακρίβεια και πειθαρχία, αλλά πάνω απ' όλα εσωτερική ανησυχία. Την αναστάτωση του ψυχισμού τους ψάχνει και εξωτερικεύει και τη συνοδεύει με τα προσεγμένα πλάνα, τη φωτογραφία που συνομιλεί με το βλέμμα και την ψυχή, τη μουσική... Στη φιλμογραφία του Αγγελόπουλου δεν υπάρχει αδιάφορη ταινία, ταινία που έγινε δίχως σκοπό. Ο Αγγελόπουλος παρουσίασε στον κόσμο όλα αυτά που δεν ζητούν την προσοχή μας, που μένουν μόνα και προχωρούν χωρίς εμάς. Ο Αγγελόπουλος πολύ απλά μας άνοιξε τα μάτια. Από την “Αναπαράσταση” ως τη “Σκόνη του χρόνου” συναισθήματα και γεγονότα βαθιά ριζωμένα μέσα μας έλαμψαν.