Ό,τι δεν βλέπεις, ό,τι υπονοείται, ό,τι μένει στη σκιά δίνει χρώμα στη “μαύρη ταινία”! Της δίνει κίνηση, χώρο, φως, στιλπνότητα. Το μαύρο γίνεται ρευστό και γεμίζει τα κενά, κρατά την αμφιβολία μέχρι το φινάλε και τότε η “μαύρη ταινία” γίνεται φιλμ νουάρ, ζεστή, αξέχαστη ανάμνηση. Ο χρόνος την προστατεύει και γίνεται άθραυστο γυαλί, κάδρο -ένα και μοναδικό- που αιωρείται και όταν η σκόνη πέφτει πάνω, γλιστρά και φεύγει. Το βλέμμα όμως δεν γλιστρά και επιμένει, παλεύει να εισχωρήσει ανάμεσα στο φως και στη σκιά, στα πρόσωπα που αν και ακίνητα λένε τα πάντα και δίνουν τα πάντα, με ηρεμία και αγωνία και συναισθήματα στο χείλος της αβύσσου. Ναι, το φιλμ νουάρ είναι ευχάριστη εμπειρία που ζητά προσοχή και εγρήγορση χωρίς όμως να κουράζει. Το φιλμ νουάρ διαθέτει κομψότητα, κυνισμό, τρυφερότητα και δράση που δεν σταματά. Οι ήρωες πασχίζουν να βρουν διέξοδο και να πάρουν κάτι από το μαύρο που δίνει γοητεία και αξία διαχρονική. Κι ας μένει κάποιος πίσω, κι ας υπάρχει πάντα κάτι αναπάντητο και μια μορφή να τρέχει να ξεφύγει. Στο φιλμ νουάρ η ερώτηση έχει μεγαλύτερη σημασία από την απάντηση, αυτή παίρνει τη μορφή που επιβάλει η ερώτηση. “Ο τρίτος άνθρωπος” είναι η 98η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

Τα έχει όλα...

Ο Κάρολ Ριντ υπογράφει αυτό το αριστουργηματικό νουάρ. Ο Ριντ δεν αφήνει τίποτα ανεκμετάλλευτο από τους κώδικες του είδους και παραδίδει κάτι αψεγάδιαστο. Πρώτα απ' όλα το ασπρόμαυρο. Ενιαίο και πανέμορφο. Ο Ριντ με τα πλάνα του πότε αναδεικνύει το μαύρο, πότε το άσπρο, το φως και το σκοτάδι, πότε το ένα μπαίνει δίπλα στο άλλο και αυτό το χρώμα ορίζει τον χαρακτήρα της ταινίας. Έπειτα είναι οι χαρακτήρες. Στο συγκεκριμένο είδος πρέπει να είναι ανολοκλήρωτοι, να υπάρχει κάτι ανεξήγητο, κάτι που μένει να αποκαλυφθεί στην πορεία της αφήγησης. Για τον σκηνοθέτη του φιλμ νουάρ, ο κάθε ήρωας αποκαλύπτει μέρος του χαρακτήρα του στη στιγμή. Δεν χρειάζονται επιστροφές στο παρελθόν, ανάλυση προσωπικών συναισθηματικών καταστάσεων. Το αυθόρμητο δίνει το έναυσμα για να αρχίσει η σταδιακή αποκάλυψη. Οι χαρακτήρες του Ριντ είναι αινιγματικοί (ο καθένας με τον τρόπο του) και γενναιόδωροι όσο χρειάζεται. Φυσικά σε τέτοιες ταινίες ο φωτισμός των κάδρων, η τοποθέτηση της κάμερας και η επιλογή των πλάνων (διαγώνια) έχει μεγάλη σημασία. Πώς, λοιπόν, “Ο τρίτος άνθρωπος” να μη μνημονεύεται ακόμη και σήμερα; Τα έχει όλα...

Στιβαρό σενάριο

Από την αρματωσιά της ταινίας φυσικά και δεν θα έλειπε το σενάριο. Ταινία χωρίς καλό σενάριο δεν υπάρχει και δω όχι μόνο είναι καλό, αλλά κρατάει το οικοδόμημα. Φέρει την υπογραφή του Γκράχαμ Γκριν και τοποθετείται χρονικά στη μεταπολεμική Βιέννη. Η Ευρώπη προσπαθεί να συνέλθει και να σταθεί στα πόδια της μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όλα είναι αβέβαια και ο Ψυχρός Πόλεμος προ των πυλών. Η αυστριακή πρωτεύουσα βρίσκεται υπό τον έλεγχο τεσσάρων δυνάμεων, δεν υπάρχει τίποτα σίγουρο και κανείς δεν είναι ασφαλής.

Ο Χόλι Μάρτινς, μέτριος συγγραφέας, φτάνει στην πόλη και σπεύδει να συναντήσει τον φίλο του Χάρι Λάιμ. Με το που φτάνει όμως στο ξενοδοχείο, ο θυρωρός τον πληροφορεί ότι ο φίλος του είναι νεκρός! Τον χτύπησε φορτηγό την ώρα που διέσχιζε τον δρόμο. Μετά το αρχικό σοκ, ο Μάρτινς προσπαθεί να μάθει λεπτομέρειες και εκεί ανακαλύπτει ότι οι άνθρωποι μετακίνησαν το “πτώμα” από τον δρόμο στον πεζοδρόμιο ήταν τρεις. Τους δύο τους γνωρίζει αμέσως, τον τρίτο όμως τον ψάχνει και όταν θα τον βρει η έκπληξη θα είναι τεράστια. Ο Χάρι Λάιμ είναι ζωντανός και έχει σκηνοθετήσει το γεγονός για να αποφύγει τις αρχές που τον κυνηγούν. Είναι επικεφαλής κυκλώματος που κλέβει πενικιλίνη από στρατιωτικά νοσοκομεία, τη νοθεύει και την πουλάει στη μαύρη αγορά. Ο Λάιμ είναι άπληστος και δεν νοιάζεται για τον θάνατο που προκαλεί. Ο Μάρτινς ενώ στην αρχή θέλει να βοηθήσει τον φίλο του, στο τέλος θα συνεργαστεί με την αστυνομία για τη σύλληψη του.

Οι σύμμαχοι γίνονται εχθροί

Η ταινία παρουσιάζει το πόσο εύκολα μπορούν να αλλάξουν τα δεδομένα και οι σύμμαχοι να γίνουν εχθροί. Ο Ριντ δεν αφήνει την αφήγηση να αλλάξει ρυθμό και κατεύθυνση, αλλά πάνω στον “τρίτο άνθρωπο” βρίσκει τους δρόμους σε διαλεκτικό, νοηματικό, ερμηνευτικό επίπεδο. Ο “τρίτος άνθρωπος” συμβολίζει τις ψυχολογικές μεταπτώσεις, την αμφισβήτηση της ορθής κρίσης, της εξουσίας, της αγάπης. Ο Τζόζεφ Κότεν που υποδύεται τον Χόλι Μάρτινς είναι ο εξωστρεφής, σίγουρος, Αμερικάνος που θέλει να δείξει τη δύναμη και την πρόθεση του να βοηθήσει. Ο Όρσον Ουέλς ο άνθρωπος που κινείται στη σκιά, αλλά δεν χάνει την πίστη στον παλιό του φίλο. Η Αλίντα Βάλι είναι η γυναίκα που αγαπά και προδίδεται. Τέλος, ο Τρέβορ Χάουαρντ είναι ο αξιωματικός που κρατά το σκληρό ύφος δίχως να χάνει τη λογική και την ανθρωπιά του. Δεν πρέπει να αφήσουμε ασχολίαστη τη μουσική του Άντον Καράς, η οποία βρίσκεται στον αντίποδα του θέματος και του ύφος, αλλά είναι αυτή η αντίθεση που την κάνει ταιριαστή. Ξεχωριστή η φωτογραφία του Ρόμπερτ Κράσκερ. “Ο τρίτος άνθρωπος” ανήκει στις κλασικές ταινίες της ιστορίας του παγκόσμιου σινεμά.