Στενιές Άνδρου. Ένα χωριουδάκι λίγο έξω από την Χώρα. Σαν να λέμε την πρωτεύουσα δηλαδή. Με μαγευτικές όμως διαδρομές στα ενδότερά του. Με δέντρα, ποταμάκια και πετρόκτιστα δρομάκια. Ένα από από αυτά τα δρομάκια και δίχως να χρειαστεί να περπατήσεις πολύ σε οδηγεί στην Φάμπρικα.

Για εμάς που βρεθήκαμε εκεί ήταν ακόμα πιο εύκολο καθώς κοντά ήταν το σπίτι του φίλου Στέλιου, που έχει καταγωγή από το χωριό. Θα αναρωτηθεί κανείς τι είναι η Φάμπρικα; Φάμπρικα όπως θα ξέρετε έλεγαν τα παλιά εργοστάσια. Έχουν βγει τραγούδια και τραγούδια για αυτό. Η... δική μας Φάμπρικα, κοινώς η Φάμπρικα της ιστορίας μας, βρίσκεται στην Άνδρο και το χωριό των Στενιών.

Είναι μέσα στην ποταμιά σε ένα σημείο όπου το νερό που έρχεται από τις Εβρουσές αποκτά λόγω της κλίσης του εδάφους δυνατή ροή. Εκεί - όπως διαβάζουμε και στο enandro.gr - το 1876 ο Κωνσταντίνος Εμπειρίκος έχτισε τον υδρόμυλό του. Ένα πενταόροφο κτίριο με δίρριχτη στέγη και μια μεγάλη όρθια σιδερένια φτερωτή που κινούνταν με την υδατόπτωση και κινούσε έναν αλεστικό μηχανισμό με τέσσερα ζεύγη μυλολίθων. Στη Φάμπρικα γινόταν επεξεργασία σιταριού, το ποίο έφερνε ο Εμπειρίκος με δικά του καράβια από τη Ρουμανία. Το 1880 ο μύλος έγινε και ατμοκίνητοςκαι το 1912 προστέθηκαν νέες υπερσύγχρονες ηλεκτρικές εποχή ελβετικές κυλινδρομυλικές εγκαταστάσεις τύπου Μπούλερ και μαζί και ηλεκτροφωτίστηκετο κτίριο. Λειτούργησε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1930.

Λόγω του αυξημένου ανταγωνισμού και της έλλειψης πρόσβασης του κτιρίου σε δρόμο ή στην θάλασσα αποδείχτηκε πολύ δαπανηρή και δύσκολη η μεταφορά των αλεύρων με ζώα στο μικρό λιμάνι της Χώρας. Έτσι λόγω χρεών η Φάμπρικα πέρασε στα χέρια της οικογένειας Γουλανδρή. Η χήρα Γουλανδρή το 1938 πούλησε τις σύγχρονες μηχανολογικές εγκαταστάσεις στον αλευροβιομήχανο Σπύρο Δάκο από τον Αυλώνα της Αττικής. Οι κυλινδρομηχανές ήταν τόσο καλές που λειτούργησαν από το 1938 μέχρι το 1965 στον Αυλώνα. Δηλαδή ξεπέρασαν σε διάρκεια λειτουργίας τα 50 χρόνια. Αντικαταστάθηκαν το 1965 λόγω αλλαγής της τεχνολογίας.

Η Φάμπρικα λειτούργησε και για μερικά χρόνια ακόμα κατά την κατοχή με προβιομηχανικό τρόπο ως υδρόμυλος. Μετά εγκαταλείφτηκε. Το 1972 η στέγη που διατηρείτο σε καλή κατάσταση κάηκε από τα βεγγαλικά της Ανάστασης (έθιμο στις Στενιές) και έκτοτε το κτίριο παρέμεινε ασκεπές. Παρόλα αυτά λόγω της καλής κατασκευής του έφτασε μέχρι σήμερα.

Η Φάμπρικα ήταν ένα πρωτοποριακό για την εποχή του εργοστάσιο ζυμαρικών και το μεγαλύτερο εργοστάσιο παραγωγής ζυμαρικών στα Βαλκάνια. Σε ημερήσια βάση μπορούσε να επεξεργαστεί 36 τόνους σιτάρι και να παράγει την αντίστοιχη ποσότητα ζυμαρικών. Κοινώς η προσφορά του ήταν μεγάλη.

Η Φάμπρικα από το 1864 έως το 1923 λειτουργούσε αποκλειστικά με τη δύναμη του νερού, χάρις στον μεγαλύτερο κατακόρυφο νερόμυλο των Βαλκανίων. Το 1923 και ιδιαίτερα μετά από μια μεγάλη περίοδο ξηρασίας, προστέθηκε και ατμομηχανή που λειτουργούσε παράλληλα με το νερόμυλο. Το εργοστάσιο αναφέρεται πως έκλεισε το 1936 και ότι η πυρκαγιά μπήκε το 1943.

Σήμερα δεν είναι προσβάσιμο υπό την έννοια πως η κεντρική του πόρτα είναι πάντα κλειδωμένη. Κοινώς το βρήκαμε κλειστό. Παραπέμπει απλά σε ένα κινητό τηλέφωνο αλλά ουσιαστικά δεν είναι ποτέ κανείς εκεί. Δεν φαίνεται πως αξιοποιείται για τίποτα. Ούτε καν για επισκέπτες παρότι υπάρχει κόσμος που πηγαίνει στο σημείο. Η ιστορία της Φάμπρικας όμως παραμένει δυνατή και το κτίριο στέκει ακόμα εκεί παρά τα όσα έχει περάσει.

- Στοιχεία αντλήθηκαν από το enadro.gr και την Wikipedia. Οι φωτογραφίες είναι του Gazzetta.gr από την παρουσία μας στην Άνδρο.