Ένα χειμωνιάτικο πρωί και η πλάση άσπρη, μόνη, ημιθανής. Τα δέντρα ντροπιασμένα και τρομακτικά μες τη γύμνια τους, ο αέρας να μη βρίσκει ανθρώπινο σώμα να ακουμπήσει και το νερό στα ρυάκια να “κουβαλά” κάτι απειλητικό, ακαθόριστο... Και το φως, άκαμπτο, μα λαμπερό, παγωμένο, σταθερή οδός μοναξιάς και ο άνθρωπος σε πρεσβυτέριο κλεισμένος, να προσεύχεται, να προσεύχεται, να προσεύχεται... Με όλη τη δύναμη της ψυχής του, συγκεντρωμένος, δίχως να μιλά, περιμένει να ακούσει μια φωνή, ένα ψίθυρο, να δει ένα σημάδι.

Μάταια. Ο ναός έγινε η εικόνα της άδειας, κενής, ψυχής. Ο άνθρωπος σε μια άβυσσο που δεν έχει τέλος, πέφτει και δεν έχει από που νια πιαστεί. Το φως απομακρύνεται και γίνεται μια ψυχρή κουκκίδα που θυμίζει ότι κάποτε ανάμεσα στους ανθρώπους ζούσε και το θαύμα, η ύπαρξη του Θεού! Η εικόνα του όμως θρυμματίστηκε όταν έσπασε ο καθρέφτης του ανθρώπου και σε ένα κενό που δεν καλύπτεται παγιδεύτηκε. Ο Θεός είναι αγάπη, αλλά ο άνθρωπος έχει ανάγκη και τη φωνή Του.

Για να παρηγορηθεί, να μην υποκύψει, να πάρει θάρρος, να ξέρει ότι Αυτός στον οποίο πιστεύει είναι δίπλα του. Τίποτα όμως, μόνο σιωπή, εκκωφαντική και το χειμωνιάτικο φως πάγος που καίει την καρδιά. Το “Χειμωνιάτικο Φως” είναι η 81η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

Η τριλογία απαντά στο προαιώνιο ερώτημα

Ηθικός και φυσικός αυτουργός του “βλάσφημου” αλλά απόλυτα αληθινού έργου, ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Ο Σουηδός που εξερεύνησε όσο κανείς την ανθρώπινη ύπαρξη και στάθηκε δίκαιος απέναντι στο μέγα ερώτημα: “Υπάρχει Θεός;”. Οι αιρετικοί είναι αυτοί που μπορούν να απαντήσουν στο προαιώνιο ερώτημα, διότι ούτε φοβούνται, ούτε παθιάζονται.

Ο Μπέργκμαν μεγάλωσε έχοντας για πατέρα έναν δεσποτικό πάστορα και η θρησκευτική θεωρία έγινε βρόχος γι' αυτόν. Πνευματικά και δημιουργικά. Δεν ήταν, λοιπόν, περίεργο που προσπάθησε τόσο πολύ να απαντήσει στην απορία και το έκανε μέσα από την τέχνη του, με κόπο, φροντίδα και σοβαρές προθέσεις.

Τι έκανε ο Μπέργκμαν για να λυτρώσει τον εαυτό του από το βάσανο της ύπαρξης ή μη του Θεού; Έφτιαξε την τριλογία των “ταινιών δωματίου” και σταθερά, μεθοδικά βρήκε την απάντηση. Όχι αυτή που ήθελε, αλλά αυτή που προέκυψε μέσα από ενδελεχή φιλοσοφική, υπαρξιακή έρευνα. Πρώτα, “Μέσα από τον σπασμένο καθρέφτη” και η αγάπη διατηρεί την αμφιβολία στο μυαλό του Σουηδού. Μετά το “Χειμωνιάτικο Φως” και η αμφιβολία γίνεται σιγουριά. Ο Θεός έχει σιωπήσει και ο Μπέργκμαν αναρωτιέται, μέσω του ήρωα του, “κι αν δεν υπάρχει Θεός, τι πειράζει;” Ύστερα η “Σιωπή” όπου όλα έχουν ισοπεδωθεί.

Μονόλογοι και σιωπές

Ο Μπέργκμαν για το “Χειμωνιάτικο Φως” (ή Οι Κοινωνούντες) έχει πει: “Νομίζω ότι έχω κάνει μόνο μία ταινία που μου αρέσει και αυτή είναι το Χειμωνιάτικο Φως. Αυτή είναι η μοναδική ταινία με αρχή και τέλος και όλα στη διαδρομή με ακολούθησαν. Όλα έγιναν ακριβώς όπως τα ήθελα. Δεν θα μπορούσα να κάνω αυτήν την ταινία σήμερα αλλά την παρακολούθησα πρόσφατα μαζί με ένα φίλο και έμεινα πολύ ικανοποιημένος”. Πριν γράψουμε για μεταφυσικά, υπαρξιακά, φιλοσοφικά μονοπάτια της ταινίας, ας πούμε λίγα λόγια για τον όρο “ταινίες δωματίου”. Οι ταινίες αυτές αφορούν τον περιορισμό της δράσης σε χώρο και σε πρόσωπα.

Ένας ο ήρωας και όλα συμβαίνουν σε κλειστό χώρο. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η αποτύπωση της αίσθησης της αποξένωσης, τονίζονται καλύτερα τα εκφραστικά μέσα και η ένταση στις ερμηνείες μεγεθύνεται. Έτσι, γίνεται πιο καθαρό το μήνυμα, το σχόλιο, του σκηνοθέτη πάνω στο θέμα που εξετάζει. Στην περίπτωση μας αυτό της σιωπής και της απουσίας του Θεού. Ο Μπέργκμαν μας δίνει μονολόγους τρομερής έντασης και αδιαπραγμάτευτες σιωπές που πολύ απλά μας καθηλώνουν.

Μια κρύα χειμωνιάτικη Κυριακή...

Μια κρύα χειμωνιάτικη Κυριακή, ο Τόμας, ιερέας μικρής επαρχιακής εκκλησίας εκτελεί τα καθήκοντα του. Παρ' όλα αυτά υποφέρει από μια σοβαρή εσωτερική κρίση, που τον έχει οδηγήσει στην απώλεια της πίστης του. Το δίλημμα του γίνεται ακόμη εντονότερο εξαιτίας της δασκάλας του χωριού που τον πολιορκεί ερωτικά. Ο ιερέας όμως έχει χάσει την πίστη του στο Θεό. Δεν υπηρετεί το λειτούργημα του, απλά διεκπεραιώνει.

Ο θάνατος της γυναίκας του τον έχει απομακρύνει από τον Θεό. Η απεύθυνση στο ποίμνιο είναι κούφια, κενή περιεχομένου και η επαφή με τους ανθρώπους της ενορίας τον βασανίζει, τον δοκιμάζει. Σε μία απ' αυτές -σαν εξομολόγηση- μαθαίνει ότι άνδρας, παντρεμένος με παιδιά, θέλει να αυτοκτονήσει. Έχει χάσει το νόημα να ζει. Ο πάτερ Τόμας καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να τον βοηθήσει ουσιαστικά, δεν μπορεί να αγγίξει την ψυχή του. Τότε συνειδητοποιεί ότι ο Θεός σιωπά, δεν είναι εκεί για να τον βοηθήσει. Με τα απίστευτης δύναμης και ομορφιάς γκρο πλαν, την άψογη φωτογραφία του Σβεν Νίκβιστ, το μοντάζ της Ούλα Ρίγκε έχει κάτι από τη σιγουριά του δημιουργού και φυσικά η μουσική του Μπαχ. Η αποξένωση και η μεταφυσική απομόνωση δεν εκφράστηκαν ποτέ τόσο εύστοχα και εύγλωττα.

*Χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από τη συλλεκτική έκδοση του περιοδικού “ΣΙΝΕΜΑ” για τον Ι. Μπέργκμαν.