Η αρχή έγινε στις 18 Δεκεμβρίου 2010 από την Τυνησία, όταν ογκώδεις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις με αιτήματα για περισσότερη δημοκρατία και διευρυμένες κοινωνικές ελευθερίες άνοιξαν τον δρόμο για την ανατροπή του καθεστώτος του Μπεν Άλι.

Αμέσως, η φλόγα της εξέγερσης μεταφέρθηκε σχεδόν σε όλα τα κράτη του αραβικού κόσμου, με τους κατοίκους των κρατών να ξεσηκώνονται -ο καθένας για ξεχωριστούς λόγους κι αφορμές- εναντίον της καθεστηκυίας τάξης.

Συρία, Αίγυπτος, Υεμένη, Λιβύη ήταν οι επόμενες κοιτίδες της εξέγερσης, η οποία σε πολλές περιπτώσεις καταπνίγηκε στο αίμα, ενώ στη Συρία, την Υεμένη και τη Λιβύη είχε σαν αποτέλεσμα το ξέσπασμα αιματηρών εμφυλίων συρράξεων, που συνεχίζονται αδιάκοπα μέχρι και σήμερα.

Για αυτό, λοιπόν, το Gazzetta Weekend Journal ανοίγει τον φάκελο της Αραβικής Άνοιξης, καταγράφοντας τα γεγονότα που οδήγησαν στις εξεγέρσεις αλλά και όσα μεσολάβησαν μέχρι σήμερα και συνετέλεσαν στη δημιουργία ενός ακόμη αδιεξόδου, το οποίο έχει κοστίσει χιλιάδες ανθρώπινες ζωές αλλά και μία χαρακτηριστική κοινωνική και πολιτική αστάθεια, η οποία ίσως και να αποτελέσει νέα αφορμή για νέο κύκλο ταραχών κι αποσταθεροποίησης στα ήδη ρημαγμένα κράτη της περιοχής.

Τυνησία

Η Τυνησία ήταν η πρώτη χώρα στην οποία ξέσπασαν οι διαδηλώσεις με στόχο την ανατροπή του προέδρου Μπεν Άλι, ο οποίος βρισκόταν στην εξουσία της χώρας επί δεκαετίες.

Ως αφορμή για την έναρξη της εξέγερσης θεωρήθηκε η αυτοπυρπόληση ενός 26χρονου πλανόδιου πωλητή φρούτων και λαχανικών στην πόλη Σιντί Μπουζίντ.

Στις 18 Δεκεμβρίου του 2010 ο Μοχάμεντ Μπουαζίζι, αυτοπυρπολήθηκε, διαμαρτυρόμενος για την κατάσχεση των προϊόντων του από την αστυνομία επειδή δεν είχε άδεια. Η ενέργεια αυτή του 26χρονου πωλητή, ο οποίος τελικά εξέπνευσε στις 4 Ιανουαρίου του 2011, είχε ως αποτέλεσμα να ξεσπάσουν διαδηλώσεις κατά της κυβέρνησης αρχικά στη Σιντί Μπουζίντ και στη συνέχεια σε διάφορες πόλεις της Τυνησίας. Στη διάρκεια των διαδηλώσεων αυτών τουλάχιστον 219 άνθρωποι φέρεται να έχουν σκοτωθεί.

Το καθεστώς Μπεν Άλι απάντησε με ιδιαίτερη βιαιότητα στους διαδηλωτές, χαρακτηρίζοντάς τους ως ταραξίες και διατάσσοντας την καταστολή του κινήματος από τον στρατό και την αστυνομία, χωρίς ωστόσο να μπορέσει να αναστρέψει την προδιαγεγραμμένη του πορεία προς την παραίτηση.

Τελικά, στις 14 Ιανουαρίου ο πρόεδρος Μπεν Άλι εγκατέλειψε την πατρίδα του, καταφεύγοντας τελικά στη Σαουδική Αραβία, ενώ στη θέση του τοποθετήθηκε ο Μοχάμεντ Γκανουσί, ο οποίος μέχρι τότε ήταν πρωθυπουργός του καθεστώτος.

Η τοποθέτηση του Γκανουσί στην εξουσία προκάλεσε νέο κύκλο ταραχών, με τους διαδηλωτές να ζητούν εκ νέου την απομάκρυνση του Γκανουσί, ο οποίος και παραιτήθηκε στα τέλη Φλεβάρη του 2011, ανοίγοντας τελικά τον δρόμο για την καθολική αλλαγή του καθεστώτος στην Τυνησία.

Μετά από μία σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων από τζιχαστιστές σε δημοφιλή τουριστικά θέρετρα, με απολογισμό 60 νεκρούς, η ομαλότητα επανήλθε στη χώρα, κάνοντας την Τυνησία την μόνη αραβική χώρα που άλλαξε καθεστώς χωρίς να μπει στον φαύλο κύκλο των συνεχών εξεγέρσεων και εμφύλιων πολέμων που σάρωσαν την πλειοψηφία των κρατών που γέννησαν την Αραβική Άνοιξη.

Πλέον, στην ηγεσία της Τυνησίας από τα τέλη του 2014 είναι ο Μπέτζι Καΐντ Εσέμπσι, πρώτος πρόεδρος μετά από δημοκρατικές και ελεύθερες εκλογές.

Συρία

Οι διαδηλώσεις στην Συρία ξεκίνησαν λίγους μήνες μετά την έναρξη των γεγονότων της Αραβικής Άνοιξης στην Τυνησία και στην Αίγυπτο. Χιλιάδες διαδηλωτές τον Μάρτιο του 2011 άρχισαν να διαμαρτύρονται εναντίον στο καθεστώς του προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ, όμως η κατάσταση γρήγορα ξέφυγε από κάθε έλεγχο, με αποτέλεσμα την έναρξη ενός μακροχρόνιου και αιματηρού εμφυλίου πολέμου ο οποίος κρατάει μέχρι σήμερα.

Τα αιτήματα των διαδηλωτών για ριζικές μεταρρυθμίσεις του καθεστώτος του Άσαντ -η οικογένεια του οποίου κυβερνά την Συρία επί σχεδόν μισό αιώνα- γρήγορα μεταλλάχθηκαν και ποδηγετήθηκαν από ακραίους ισλαμιστικούς κύκλους, οι οποίοι με τη βοήθεια γειτονικών χωρών της περιοχής (Τουρκία, Σαουδική Αραβία) κατάφεραν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους μεγάλο κομμάτι της συριακής επικράτειας, Παράλληλα οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους ξεκίνησαν μία εκστρατεία, καταφέρνοντας να καταλάβουν μία σειρά μεγάλων πόλων της χώρας, ενώ και οι Κούρδοι των βορειοανατολικών επαρχιών εξεγέρθηκαν, διακηρύσσοντας την αυτονομία τους.

Οι συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις είχαν ως αποτέλεσμα περίπου μισό εκατομμύριο νεκρούς, ενώ ακόμα 6-7 εκατομμύρια Σύροι επέλεξαν τον δρόμο της προσφυγιάς, κατακλύζοντας τα γειτονικά κράτη και δημιουργώντας το πρώτο μεγάλο προσφυγικό ρεύμα προς τα ευρωπαϊκά κράτη.

Η εμπλοκή της Ρωσίας, του Ιράν και της λιβανέζικης οργάνωσης Χεζμπολάχ στον συριακό εμφύλιο πόλεμο στο πλευρό του προέδρου Άσαντ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της σημερινής κατάστασης στη Συρία, με τα στρατεύματα του Άσαντ να καταφέρνουν να καταλάβουν το μεγαλύτερο τμήμα των κατεχόμενων από την αντιπολίτευση και τον ISIS εδαφών, ενώ οι Κούρδοι συνεχίζουν να διατηρούν τον έλεγχο στις περιοχές όπου αποτελούν πληθυσμιακή πλειοψηφία.

Το Ισλαμικό Κράτος υπέστη μία σειρά από καθοριστικές ήττες από στρατεύματα των Κούρδων (υποστηριζόμενα από τον Διεθνή Συνασπισμό υπό τις ΗΠΑ) με αποτέλεσμα σήμερα μόνο περιορισμένοι θύλακες στην συριακή έρημο να βρίσκονται κάτω από τζιχαντιστικό έλεγχο, ενώ οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης συνεχίζουν να κατέχουν μεγάλο κομμάτι της επαρχίας Ιντλίμπ και του κουρδικού καντονιού του Αφρίν, κοντά στα σύνορα με την Τουρκία.

Αίγυπτος

Η Αίγυπτος ήταν το πρώτο κράτος μετά την Τυνησία που είδε ταραχές και διαδηλώσεις να ξεσπούν ως αλληλεγγύη στους εξεγερμένους της γειτονικής χώρας.

Κύριο αίτημα των διαδηλώσεων που ξέσπασαν στις 25 Ιανουαρίου σε δεκάδες πόλεις της χώρας, ήταν η παραίτηση του επί 30 συναπτά χρόνια προέδρου της χώρας, Χόσνι Μουμπάρακ, ενώ στα αιτήματα των διαδηλωτών συμπεριλαμβάνονταν ριζικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις κατά της φτώχειας, της διαφθοράς, της ακρίβειας, ειδικά στα τρόφιμα, της ανεργίας και της αστυνομικής βίας.

Το καθεστώς Μουμπάρακ αντιμετώπισε τους εξεγερμένους Αιγύπτιους με χαρακτηριστική αγριότητα, με τις δυνάμεις καταστολής να θεωρούνται υπεύθυνες για εκατοντάδες θανάτους διαδηλωτών σε πολλές πόλεις της χώρας.

Στις 28 Ιανουαρίου, ο Μουμπάρακ δίνει εντολή στις δυνάμεις του στρατού να βγουν στον δρόμο και να καταστείλουν την εξέγερση, ανακοινώνοντας ταυτόχρονα την κήρυξη της χώρας σε καθεστώς εκτάκτου ανάγκης.

Την 1η Φεβρουαρίου 2011 ο πρόεδρος Μουμπάρακ ανακοίνωσε ότι δεν θα έθετε ξανά υποψηφιότητα στις προεδρικές εκλογές. Οι διαδηλωτές απέρριψαν την πρότασή του για να παραμείνει ο ίδιος στην εξουσία μέχρι τις επόμενες εκλογές και απείλησαν με την εκδίωξή του. Την ίδια ημέρα έγινε πορεία περισσότερων από 1 εκατ. διαδηλωτών στην κεντρική πλατεία Ταχρίρ, στο Κάιρο.

Στις 2 Φεβρουαρίου οπαδοί του Μουμπάρακ, μεταξύ των οποίων σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες ήταν και άνδρες των δυνάμεων ασφαλείας με πολιτικά, καθώς και απλοί πολίτες που απειλήθηκαν ή δωροδοκήθηκαν για να πάρουν μέρος στη συγκέντρωση των οπαδών του Αιγύπτιου Προέδρου, επιτέθηκαν με σπαθιά, μαχαίρια και μπαστούνια κατά των διαδηλωτών που βρισκόταν στην πλατεία Ταχρίρ με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πέντε άνθρωποι και να τραυματιστούν εκατοντάδες άλλοι. Μεταξύ των τραυματιών υπάρχουν και ξένοι δημοσιογράφοι.

Οι διαδηλωτές έδωσαν στον Μουμπάρακ τελευταία διορία για να αποχωρήσει από την εξουσία την 4 Φεβρουαρίου, στην οποία δόθηκε η ονομασία «Παρασκευή της Αναχώρησης» (Friday of Departure), όποτε έγινε μεγάλη διαδήλωση μπροστά από το προεδρικό Μέγαρο.

Στις 11 Φεβρουαρίου ο Αντιπρόεδρος Ομάρ Σουλεϊμάν ανακοίνωσε την παραίτηση του Μουμπάρακ και την ανάληψη της εξουσίας από το Ανώτατο Συμβούλιο των ενόπλων δυνάμεων. Ο Χόσνι Μουμπάρακ φαίνεται να έφυγε από το Κάιρο και να πήγε στη θερινή του κατοικία στο θέρετρο Σαρμ ελ Σέιχ (Sharm el-Sheikh) στην Ερυθρά Θάλασσα.

Όμως η παραίτηση του Μουμπάρακ μόνο σταθερότητα δεν έφερε στην Αίγυπτο. Αμέσως μετά, μέλη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας άρχισαν να συγκρούονται με μέλη πιο μετριοπαθών ομάδων, με τον πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι να κατηγορείται από πολλούς ως συνεχιστής του καθιεστώτος.

Νέες διαδηλώσεις ξέσπασαν το 2013 σε Κάιρο, Σουέζ και Αλεξάνδρεια με αίτημα την αποπομπή Μόρσι, ο οποίος και κατηγορήθηκε ότι έστρεφε την Αίγυπτο προς τον φανατικό ισλαμισμό.

Στην πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου επανήλθαν οι εικόνες από τις διαδηλώσεις εναντίον του Μουμπάρακ, όπως και η ένταση στους δρόμους μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών. Οδομαχίες, εισβολές σε γραφεία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και ταραχές σχεδόν σε κάθε μεγάλη πόλη της χώρας προκάλεσαν τελικά την επέμβαση του στρατού, η ηγεσία του οποίου κάλεσε τον Μόρσι να παραιτηθεί και να παραδώσει την ηγεσία στα χέρια στρατιωτικών.

Η άρνηση του τελευταίου να παραιτηθεί αλλά κι ολοένα αυξανόμενη δυσαρέσκεια προς το πρόσωπό του, έφερε τελικά την ανατροπή του από τις αιγυπτιακές ένοπλες δυνάμεις τον Ιούλιο του 2013, ενώ αντικαταστάτης του στην ηγεσία της χώρας ήταν ο πρώην στρατιωτικός και υπουργός των κυβερνήσεων Μόρσι, Αμπντέλ Αλ Σίσι.

Ο τελευταίος κατόρθωσε να σταθεροποιήσει την πολιτική κατάσταση στην Αίγυπτο κερδίζοντας με συντριπτικά ποσοστά τις δύο εκλογικές αναμετρήσεις που μεσολάβησαν μέχρι σήμερα, όμως η αστάθεια κυρίως στα ανατολικά εδάφη της χώρας έχει επανέλθει, καθώς από το 2014 στην επαρχία του Σινά τζιχαντιστικές ένοπλες ομάδες προσπαθούν να θΈσουν την περιοχή υπό τον έλεγχό τους.

Η παραπάνω κατάσταση είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση ενός εκ των ισχυρότερων πυλώνων της αιγυπτιακής οικονομίας, του τουρισμού, ενώ η κατάσταση παραμένει έκρυθμη στα σύνορα της Αιγύπτου με τη Λωρίδα της Γάζας, καθώς τζιχαντιστές προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την αστάθεια και την απουσία των αρχών για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα.

Υεμένη

Η περίπτωση της Υεμένης είναι αρκετά διαφορετική από τις άλλες χώρες που συμμετείχαν στα γεγονότα της Αραβικής Άνοιξης, εξαιτίας κυρίως της προγενέστερης κατάστασης στη χώρα, καθώς η ενοποίηση των δύο κρατών που συνέθεσαν το ενιαίο κράτος της Υεμένης συνέβη μόλις το 1990.

Κύριο αίτημα των διαδηλώσεων ήταν η ανατροπή του προέδρου Αλί Αμπντουλάχ Σάλεχ, ο οποίος ήταν κι ο πρώτος πρόεδρος της χώρας αλλά κι ο ηγέτης του βορείου κομματιού της Υεμένης πριν το 1990. Αιτία των διαδηλώσεων αποτέλεσε η ανεργία, οι κακές οικονομικές συνθήκες και η διαφθορά στους κρατικούς θεσμούς, ενώ ιδιαίτερος ήταν κι ο ρόλος των μειονοτήτων της χώρας, καθώς η μειονότητα των σιιτών Χούθι που υποστήριζε τον πρόεδρο Σάλεχ και εξοπλιζόταν από το Ιράν στάθηκε μέχρι τέλους στο πλευρό του Σάλεχ, ακόμα κι όταν εκδιώχθηκε από την πρωτεύουσα Σαναά τον Μάρτιο του 2011.

Αμέσως μετά την εκδίωξη του Σάλεχ και την ανάληψη της ηγεσίας της χώρας από τον πρώην αντιπρόεδρο Αμπντ αλ-Ραμπ Μανσούρ αλ-Χαντί στη χώρα ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος, ο οποίος και μαίνεται μέχρι σήμερα. Αρχικά, οι δυνάμεις του στρατού κατάφεραν να περιορίσουν την δράση των ανταρτών Χούθι, όμως μία μεγάλης κλίμακας αντεπίθεση το 2016 οδήγησε στην κατάληψη της πρωτεύουσας Σαναά και στην φυγή του αλ-Χάντι στη γειτονική Σαουδική Αραβία.

Από τη μία βρίσκονται οι πιστές δυνάμεις Χούθι στον Σάλεχ - οποίος σκοτώθηκε το 2017 έπειτα από επίθεση ενόπλων- ενώ από την άλλη οι δυνάμεις που υποστηρίζονται από τη Σαουδική Αραβία, οι οποίες και θέλουν να επαναφέρουν στην εξουσία τον εξόριστο αλ-Χάντι, ενώ ο έλεγχος της χώρας είναι σχεδόν μοιρασμένος μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Δική τους ατζέντα, όμως, φαίνεται πως ακολουθούν διάφορες ισλαμιστικές ομάδες με πηγή αναφοράς το ISIS, οι οποίες και κατάφεραν λόγω των συνεχών συγκρούσεων στα νότια της χώρας να θέσουν υπό τον έλεγχό τους μεγάλες εκτάσεις στα κεντρικά και στα βόρεια της χώρας.

Μέχρι στιγμής, οι συγκρούσεις έχουν οδηγήσει σε εκατοντάδες χιλιάδες θύματα από όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές, όπως και σε εκατομμύρια πρόσφυγες στο γειτονικό Ομάν αλλά και το Ιράν, ενώ δυστυχώς η κατάσταση φαίνεται να έχει τελματώσει με την πιθανότητα μίας ειρηνικής επίλυσης των διαφορών να φαντάζει εξαιρετικά μακρινή.