Ο Παζολίνι. Ο Πιερ Πάολο. Ο διεθνιστής, ο μαρξιστής, ο αέναος κυνηγός της πραγματικότητας. Ο ξεχωριστός κύριος Παζολίνι λόγω θάρρους, θράσους, τόλμης και παρουσίασης. Ο Ιταλός που ξέφυγε από τα ευδιάκριτα όρια της τέχνης του, της ιταλικής. Καλός ο νεορεαλισμός, όμως ο αιρετικός κινηματογραφικός (και όχι μόνο) λόγος ακόμη καλύτερος. Όχι με τη μορφή ψυχρής καταγγελίας, αλλά με τη μορφή της αποκαθήλωσης των ανθρώπινων “θαυμάτων”.

Όχι ιεροκήρυκας, αλλά απόστολος της δικής του θρησκείας, της ανεξιθρησκίας! Ο άπιστος που όμως πίστευε στη μοναδικότητα του ανθρώπου πέρα από νόρμες και άνωθεν εντολές. Ο επικριτής του καπιταλιστικού συστήματος που δεν έμενε όμως μόνο στην οικονομική σφαίρα, αλλά πέρναγε στο μεταφυσικό, στο θρησκευτικό, στο υπαρξιακό, στο σεξουαλικό.

Ο Παζολίνι που ήξερε να παίρνει μύθους και να τους “κατεβάζει” στον λαό, μια και απ' αυτόν φτιάχτηκαν και σε αυτόν ανήκουν. Ο Παζολίνι και ο Ευριπίδης, η Κάλλας, το ανόθευτο φως και η αποκατάσταση του πνεύματος. Ο Παζολίνι που δεν χρειάστηκε να πει πολλά και όμως έλεγε τα πάντα. Ο Παζολίνι απέναντι στο μαχαίρι των θεών και τη διαταγή του θρησκευτικού λόγου. Ο Παζολίνι. Ο Πιερ Πάολο. Ένα όνομα αρκεί για να σου πει τα πάντα και αυτός είπε τα πάντα όπως ήθελε. Ακόμη και τον μύθο της “Μήδειας”. Η “Μήδεια” είναι η 53η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

Το είδωλο Κάλλας δικαιώνει τον Παζολίνι

Πριν γραφτεί οτιδήποτε για τη “Μήδεια” του Παζολίνι, πρέπει να γραφτεί το όνομα Μαρία Κάλλας. Η πρωταγωνίστρια της ταινίας. Η ντίβα που συνάντησε τον πιο “επικίνδυνο” και πιο τρυφερό σκηνοθέτη του κόσμου. Η φωνή που συγκλόνιζε και προκαλούσε θαυμασμό μπροστά από την κάμερα. Αδιανόητο. Πώς να πείσεις ένα είδωλο να δοκιμαστεί σε κάτι νέο και καταπιεστικό όπως ο φακός της κάμερας; Και όμως... Ο Παζολίνι κατάφερε αυτό που ούτε ο Λουκίνο Βισκόντι δεν είχε καταφέρει. Ο Παζολίνι δεν θα μπορούσε να κάνει την ταινία χωρίς αυτήν αφού είχε πει:

Συνήθως γράφω τα σενάρια μου χωρίς να γνωρίζω ποιος ηθοποιός θα ερμηνεύσει τον κάθε ρόλο. Αλλά στην περίπτωση της “Μήδειας” γνώριζα ότι πρωταγωνίστρια θα ήταν η Μαρία Κάλλας. Είχε μεγάλη επίδραση στη συγκρότηση του χαρακτήρα της ηρωίδας. Προσάρμοσα το γράψιμο πάνω της.

Συνεπώς, στο “γιατί η Κάλλας”, η απάντηση είναι “γιατί έπρεπε, δεν γινόταν αλλιώς”. Δικαίωσε τον Παζολίνι; Αν και δεν πρέπει να τον ενδιέφερε, εντούτοις το τελικό αποτέλεσμα μας οδηγεί σε καταφατική απάντηση. Η συγκλονιστική φωνή και η εμπειρία στον ρόλο πολύτιμα εφόδια. Μάλιστα, το 1961, στην Επίδαυρο είχε ερμηνεύσει την τραγική ηρωίδα και είχε αποθεωθεί από 17 χιλιάδες θεατές. Ο Παζολίνι ήθελε να αναδείξει την ανθρώπινη φύση της ηρωίδας και η Κάλλας το κατάφερε.

Φως και βαρβαρότητα

Η “Μήδεια” του Παζολίνι διαφέρει απ' αυτή του Λαρς Φον Τρίερ. Ο Δανός μέσα από μια σκοτεινή και ψυχρή ατμόσφαιρα αναδεικνύει το πάθος της Μήδειας. Το πάθος που γίνεται μίσος για τον Ιάσονα και φτάνει ως την παιδοκτονία! Αγγίζει τα όρια του τρόμου η εκδοχή του Δανού. Αντίθετα, αυτή του Ιταλού είναι λουσμένη στο φως και στη βαρβαρότητα. Τη βαρβαρότητα ήθελε να εκθέσει ο Παζολίνι γι' αυτό και εστίαζε στην Κάλλας, στα μάτια της, γιατί απ' αυτά, έλεγε “ξεπηδά η βαρβαρότητα”. Η αφήγηση όμως παραδίδεται στο φως, διότι ο σκηνοθέτης θέλει να δείξει την καθαρότητα της μανίας, της ζήλιας, της εκδίκησης, της παράνοιας. Την ίδια στιγμή προσπαθεί να αναδείξει το δίπολο “λογική-συναίσθημα” και την πίστη, δίχως σχολιασμό, σε δοξασίες και κανόνες της θρησκευτικής παράδοσης. Για τον Παζολίνι όμως υπάρχει πάντα η ακατανίκητη δύναμη της σεξουαλικής ορμής, ο πόθος για το σώμα, το κυνήγι της ηδονής που παίζει καθοριστικό ρόλο στη “Μήδεια”. Η τελική εκδοχή είναι ωμός ρεαλισμός, η αμεσότητα του πρωτόγονου, που “συνομιλεί” με τον μύθο του Ευριπίδη.

Άγριο και ιδιοφυές

Η “Μήδεια” βασίζεται στην προδοσία και την εκδίκηση. Ο Ιάσωνας επιστρέφει από την αργοναυτική εκστρατεία με το χρυσόμαλλο Δέρας. Ετοιμάζεται να παντρευτεί τη Γλαύκη, κόρη του Κρέοντα. Εγκαταλείπει τη σύζυγο του, τη Μήδεια, που υποφέρει και έχει δύο παιδιά μαζί του. Όταν ο βασιλιάς εξορίζει τη Μήδεια, εκείνη καταστρώνει σχέδιο εξόντωσης. Ο Παζολίνι αφήνει την εικόνα και τη δράση των ανθρώπων να μιλήσουν. Το βλέμμα της Κάλλας λέει τα πάντα και είναι πιο ηχηρό και εύγλωττο από κάθε λόγο. Η χρήση έθνικ μουσικής δίνει τον τόνο και το ύφος των όσων διαδραματίζονται εκείνη την εποχή. Οι εναλλαγές των συναισθηματικών καταστάσεων αποδίδονται με τελετουργικό τρόπο από τον Παζολίνι προκαλώντας δέος, όπως η σκηνή τη δολοφονία των παιδιών και μετά απ' αυτό το φιλμ κλείνει με τη φράση: “Τίποτα δεν είναι δυνατό πια”. Συνοψίζοντας, υιοθετούμε απόλυτα την αποτίμηση των “New York Times” που χαρακτήρισαν το έργο “Άγριο, ιδιοφυές. Υπέροχο!”.

-Χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από το άρθρο της Ματούλας Κουστένη “9+1 ιστορίες για τη Μήδεια”, εφημ. Lifo