Ο χρόνος που χάνεται δεν γυρίζει πίσω. Οι στιγμές που χάνονται δεν γυρίζουν πίσω. Τα συναισθήματα που χάνονται δεν γυρίζουν πίσω. Οι ζωές που χάνονται δεν γυρίζουν πίσω. Η δίχως όρους επιστροφή δεν αναπληρώνει το κενό. Η μνήμη του παλιού δεν αποκαθίσταται με την επιστροφή του σώματος, πρέπει να γυρίσει και η καρδιά, η ψυχή…

''Εδώ παίζεις στην έδρα σου και με Cash Out* '' *Ισχύουν Όροι και Προυποθέσεις

Η ξαφνική παρουσία του χθες προκαλεί αμηχανία σε αυτούς που έμειναν πίσω. Οι άνθρωποι του παρόντος πρέπει να βρουν τρόπο επικοινωνίας με αυτόν του παρελθόντος. Όταν όμως ο χρόνος και ο χώρος, που ένωνε τις δυο πλευρές, έχουν χάσει τη συνοχή τους, τότε δεν υπάρχει πεδίο συνεννόησης. Είναι σαν να παρακολουθείς ταινία με άθλιο μοντάζ.

Η ακατάληπτη “γλώσσα” της, την κάνει ακατανόητη. Κι αν στο σινεμά μπορείς να γυρίσεις την ταινία πάλι, στη ζωή δεν μπορείς να ξαναβρείς την αφετηρία. Όχι όταν έχεις απομακρυνθεί τόσο πολύ, όταν έχεις αφήσει χιλιόμετρα πίσω τη πρώτη σου διαδρομή. Κι αν αποφασίσεις να επιστρέψεις, τότε πρέπει να επιστρέψεις στο σημείο απ’ όπου σταμάτησες, όχι να συνεχίσεις από κει που ήσουν πριν επιστρέψεις. Η ζωή δεν έχει επιστροφές, ο θάνατος δεν έχει επιστροφές, μόνο η μνήμη επιστρέφει, αλλά δεν σώζει. “Η Επιστροφή” είναι η 49η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

Η ανάμνηση που επιμένει

Το ελεγειακό αυτό αριστούργημα ανήκει στον Αντρέι Ζβιάνγκιντσεφ. Ο Ρώσος στην πρώτη του ταινία φρόντισε να μας θυμίσει τι σημαίνει κινηματογράφος. Ήτοι, ομορφιά, συναίσθημα, ταραχή των αισθήσεων, ποίηση. Οι ηθοποιοί, το σενάριο, η κάμερα, το μοντάζ, όλα υπηρετούν την εικόνα του τοπίου και της ψυχής των χαρακτήρων. Πώς επιτυγχάνεται αυτό; Με πλάνα που “αγκαλιάζουν” τη φύση και όσα προσφέρει απλόχερα στο μάτι του θεατή, του δημιουργού.

Έπειτα, η παύση. Εκεί που πρέπει, όταν πρέπει, για να αποκτούν βαθύτερο νόημα τα λόγια. Όλα αυτά με μέτρο και πειθαρχία ώστε να αποφευχθεί το μελό, ο φανφαρονισμός, η επίδειξη… Όταν, λοιπόν, αυτοί οι κανόνες ακολουθούνται, τότε το αποτέλεσμα θέλγει. Όσο παρακολουθείς την ταινία, τόσο αυτή διεισδύει στον κόσμο σου, εντυπώνεται και “γράφεται” μέσα σου ανεξίτηλα. Γιατί; Διότι όταν τελειώνει έχει γίνει ανάμνηση που επιμένει και επιμένει, επιμένει…

Δυο κόσμοι διαφορετικοί

Ας δούμε την υπόθεση. Πατέρας δύο παιδιών, αγοριών, επιστρέφει μετά από 12 χρόνια σπίτι. Έτσι ξαφνικά. Κανείς δεν ξέρεις γιατί και πού έλειπε. Οι γιοί πλησιάζουν την εφηβεία. Έχουν μεγαλώσει με τη μητέρα και τη γιαγιά τους. Την επόμενη της επιστροφής του πατέρα, αυτός μαζί με τα παιδιά θα πάνε εκδρομή, για ψάρεμα. Σκοπός, που δεν δηλώνεται από κανέναν, να αποκατασταθεί η χαμένη επαφή, η εμπιστοσύνη. Τα πράγματα όμως δεν εξελίσσονται όπως θα ήθελε ο πατέρας ή οι γιοι. Το τέλος είναι τραγικό.

Η ιστορία είναι απλή και ο Ζβιάνγκιντσεφ δεν θέλει να εξηγήσει και πολλά. Τα εύλογα ερωτήματα σχετικά με την αναπάντεχη επιστροφή απαντώνται πολύ απλά. Όταν τα παιδιά αναρωτιούνται “γιατί ήρθε;”, η μητέρα τους, τους λέει “απλά ήρθε”. Ο ρώσος σκηνοθέτης δεν ενδιαφέρεται για το “γιατί” αλλά για το “πώς” αυτή της επιστροφής. Πώς θα επιδράσει στην οικογένεια και ιδιαίτερα στους γιούς. Πώς θα συνομιλήσει –ψυχικά κυρίως- ο πατέρας με τον Αντρέι και τον Ιβάν. Δυο ξεχωριστά διαμορφωμένοι κόσμοι πρέπει να συνυπάρξουν. Αδύνατον! Μόνο η γενναιοδωρία του χρόνου και της συγχώρεσης μπορεί να το κάνει δυνατό, ωστόσο ο θάνατος τους προλαβαίνει όλους.

Ο χρόνος “καταπίνει” τα πάντα

Ο χαμένος χρόνος δεν ξανακερδίζεται, όχι όταν προσπαθείς να “βιάσεις” αυτόν που δρα στο παρόν. Αυτή είναι η βάση του Ζβιάνγκιντσεφ. Ο πατέρας των παιδιών έχει διαγράψει τα 12 χρόνια απουσίας και θέλει οι γιοι του να τον σέβονται, ακολουθούν δίχως αμφισβήτηση, αντίρρηση, διαφωνία. Ο πατέρας έχει διαγράψει την παιδική ηλικία των παιδιών του και τους φέρεται λες και ενηλικιώθηκαν απότομα. Αυταρχικά. Ο Ιβάν εκφράζει αμέσως τη διαφωνία και την αντιπάθεια του. Ο αδερφός του είναι συγκαταβατικός, θέλει να δώσει δεύτερη ευκαιρία στον πατέρα του. Ο πατέρας όμως δεν θέλει να δώσει ευκαιρία στον εαυτό του! Κάποια στιγμή ξεσπά και γίνεται βίαιος. Προφανώς έτσι έμαθε να φέρεται, τότε η ρήξη είναι οριστική και οδυνηρή. Ο πατέρας, προσπαθώντας να πείσει τον Ιβάν κατέβει από φάρο, θα πέσει στο κενό και θα πεθάνει. Πλέον, δεν υπάρχει καμία επιστροφή. Μόνο απώλεια, θλίψη και ο χρόνος που “καταπίνει” τα πάντα. Οι γιοι του όταν θα δουν τον πατέρα τους να χάνεται οριστικά, τότε θα δεχτούν και την επιστροφή του!

Ρεαλισμός και μελαγχολία

Το λυρικό στοιχείο κυριαρχεί στην “Επιστροφή”. Ίσως η πρώτη φορά που είδαμε ταινία τόσο κοντινή με αυτές του αξεπέραστου Αντρέι Ταρκόφκσι. Τα μεγάλα πλάνα που βάζουν στην αφήγηση το τοπίο είναι χαρακτηριστικά. Εγκατάλειψη, απομεινάρια ευτυχίας και ομορφιάς καθ’ όλη τη διάρκεια του φιλμ. Το υγρό στοιχείο, όπως και στα έργα του Ταρκόφσκι, έχει σημαντικό-συμβολικό ρόλο, όπως και ο στοχασμός για όσα μας ξεπερνούν και μας σημαδεύουν. Εγκατάλειψη, αποξένωση, πόνος της ψυχής… Ο Ζβιάνγκιντσεφ, βέβαια, είναι πιο “προσγειωμένος” και πιο κοντά στην αγριότητα της εποχής του. Ο ρεαλισμός είναι έντονος και σε συνδυασμό με την αδρή μελαγχολία μας δίνει τέτοια διαμάντια. Η ταινία βραβεύτηκε με τον “Χρυσό Λέοντα” στον Φεστιβάλ Βενετίας το 2003.