Ο μεγαλύτερος φόβος του ανθρώπου είναι η μεταμόρφωση. Πρόκληση (γι' αυτό) και φόβος. Η κατάσταση που μπορεί να σε αλλάξει, που σε αλλάζει, που θα σε αλλάξει για πάντα... Σαν αόρατος ιστός που αισθάνεσαι ότι είναι παντού γύρω σου και αργά ή γρήγορα θα εγκλωβιστείς. Δεν υπάρχει μέσο αποτροπής, δεν μπορείς να επιβάλεις τη θέληση σου και να μείνεις αυτός που είσαι. Θες να διατηρήσεις τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά σου απαράλλακτη, να μη μεταβληθεί ο εσωτερικός σου κόσμος, όμως η μεταμόρφωση “ζει” μέσα σου και μόνο αν την αφήσεις να βγει προς τα έξω θα σωθείς! Πρέπει να σωθείς και για να γίνει αυτό οφείλεις να ζητήσεις τη μεταμόρφωση, την εσωτερική αλλαγή που είναι καθολική για το άτομο. Στην ουσία επιδιώκεις την καταδίκη σου και τη μοναδική, μεγάλη, απολογία σου. Το δικό σου καθαρτήριο, αλλά χωρίς την εγγύηση μετάβασης στον παράδεισο. Η τύχη (ή ατυχία) είναι ο καταλύτης για να ενεργοποιηθεί ο αρχέγονος μηχανισμός που θα κινήσει την απόλυτη αλλαγή. Μια φήμη, ένας ψίθυρος, μια εικόνα... Μια εικόνα που θα φτιαχτεί από υλικά που μόνιμα αρνούμαστε, από στοιχεία που διαλύουν το εύθραυστο είδωλο μας. Αυτά είναι όμως που θα οδηγήσουν στο σκληρό μέταλλο που έχει ανάγκη ο άνθρωπος για να μη φοβάται, να μη δειλιάζει, να μην υποτάσσεται στη σκιά του... Ο Δράκος του Νίκου Κούνδουρου είναι η 16η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

Ταινία ορόσημο

Ο Νίκος Κούνδουρος, με ελάχιστα μέσα, σε μια δύσκολη, πολιτικά, κοινωνικά, εποχή, έφτιαξε ταινία ορόσημο για τον ελληνικό κινηματογράφο. “Ο Δράκος” προβλήθηκε τον Μάρτιο του 1956, τη δεκαετία που εδραιώνεται η κυριαρχία της συντηρητικής τάξης και το κράτος κλίνει προς πιο αυταρχικές μεθόδους αντιμετώπισης των πολιτών. Φυσικά, εφτά χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου, η χώρα προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της και να βρει για πρώτη φορά την ηρεμία της. Το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων χαμηλό, ανέχεια και φτώχεια κυριαρχούν και το τοπίο των αστικών περιοχών γεμάτο ρημαγμένα σπίτια, χωματόδρομους, τοίχους διάτρητους...

Ο Κούνδουρος, λοιπόν, αντιλαμβάνεται και βλέπει τι γίνεται γύρω του και αποφασίζει να πάρει την κάμερα για να δείξει τι κρύβεται πίσω από το έρημο σκηνικό της πόλης. Ευτυχεί όταν ο Ιάκωβος Καμπανέλλης δέχεται να συνεργαστεί παραδίδοντας του ένα πολύ δυνατό σενάριο. Με βάση το όραμα του και το κείμενο του Καμπανέλλη, θα εισάγει, κατά κάποιο τρόπο, τον “ελληνικό νεορεαλισμό”. Σίγουρα, η σχολή του νεορεαλισμού φέρει το ιταλικό αποτύπωμα, όμως ο έλληνας σκηνοθέτης το προσάρμοσε απόλυτα στα ελληνικά δεδομένα. Πλάνα από την Αθήνα, ένας ήρωας-αντιήρωας καθημερινός άνθρωπος και η κοινωνική συνείδηση ενός μικρόκοσμου σε δοκιμασία. Η ταινία όμως ακουμπά -και κατακτά- και άλλα καλλιτεχνικά ρεύματα. Για την ακρίβεια βλέπουμε έντονα εξπρεσιονιστικά στοιχεία (συναισθηματική αγωνία κυρίως) αλλά “βυθιζόμαστε” και σε ατμόσφαιρα νουάρ. Όλα αυτά ήταν σπάνιο να τα δεις πριν τον “Δράκο” και να είναι μέρος μιας έξυπνης και βαθυστόχαστης ιστορίας.

Εικόνα-πέρασμα σε έναν άλλο κόσμο

Ο Θωμάς, ο κεντρικός ήρωας, είναι τραπεζικός υπάλληλος. Ασήμαντος. Μελαγχολικός και ήσυχος, με ένα βλέμμα που προδίδει ανεξήγητη ενοχή. Η ατμόσφαιρα στην πόλη εορταστική. Χριστούγεννα, πλησιάζει η αλλαγή του χρόνου. Ο Θωμάς θα τα περάσει με τον ίδιο τρόπο: Μόνος, δίχως φασαρία. Τα πάντα, όμως, αλλάζουν όταν διαβάζοντας την εφημερίδα βλέπει τον εαυτό του! Πρωτοσέλιδο! Η εικόνα αφορά τον “Δράκο”, έναν περιβόητο εγκληματία που αναζητούν οι αρχές. Σε αυτό το σημείο ξεκινούν όλα. Ο φέρων τα ίδια χαρακτηριστικά με τον διάσημο όμοιο του, δεν σπεύδει στην αστυνομία να ξεκαθαρίσει τη θέση του. Να δηλώσει απερίφραστα ότι δεν είναι αυτός που αναζητούν και προφανώς πρόκειται για σύμπτωση. Τα νέα, βέβαια, έχουν γίνει γνωστά και ο σπιτονοικοκύρης του, που φοβάται, τον υποδέχεται θυμωμένος. Το δωμάτιο του τον “πνίγει” και ο “Δράκος” περιπλανιέται στους δρόμους, μέχρι που τον αναγνωρίζει ένας αστυνομικός. Στον πανικό του να ξεφύγει συναντά κοπέλα που τον κρύβει σε κακόφημο νυχτερινό κέντρο. Το συνεσταλμένο ύφος μπερδεύει τους θαμώνες και τη συμμορία που ελέγχει το μαγαζί. Τελικά, η ομοιότητα τους παρασύρει και ο αρχηγός ζητά από τον “Δράκο” να τους οδηγήσει στη μεγάλη δουλειά που ετοιμάζουν, ληστεία αρχαιοτήτων. Η κατάληξη, όμως, θα είναι τραγική, για όλους.

“Δράκος, καλύτερα από τίποτα”

Ο ανθρωπάκος βρίσκει την ευκαιρία να ξαναγεννηθεί. Δέχεται τον ρόλο του “Δράκου”, αντλεί δύναμη από την περσόνα του και παίρνει θάρρος για να αλλάξει ζωή και χαρακτήρα. Απόλυτη μεταμόρφωση. Φτάνει στο σημείο να δεχτεί την πρόταση να ηγηθεί της ληστείας. Γιατί; Διότι έχει βαρεθεί να είναι ένας ασήμαντος, “αόρατος” άνθρωπος που κανείς δεν υπολογίζει. Το εξομολογείται στην αυλή του σπιτιού της χορεύτριας με το παρατσούκλι “μωρό” (Μαργαρίτα Παπαγεωργίου). Δεν θέλει να είναι ένας σαν όλους τους άλλους, κανονικός. Οι άνθρωποι λέει ακολουθούν ονόματα. Έτσι, δηλώνει “ας είναι λοιπόν. Δράκος, καλύτερα από τίποτα”. Το συναίσθημα και η συσσωρευμένη αδικία, καταπίεση, οδηγούν τον Θωμά σε μονοπάτια που δεν γνωρίζει, σε καταστάσεις που δεν μπορεί να ελέγξει. Η στιγμή που τον συλλαμβάνει η αστυνομία και οι αστυνομικοί καταλαβαίνουν ότι δεν είναι αυτός ο “Δράκος”, είναι καθοριστική γι' αυτόν. Αυτό που δεν τόλμησε να κάνει από την αρχή ο ίδιος το κάνουν οι διωκτικές αρχές. Για άλλη μια φορά τον συνθλίβουν, εντούτοις του δίνουν την ευκαιρία να πει στο “μωρό” ότι “ξαναγεννήθηκα”. Ο εξευτελισμός στο τμήμα με τα χλευαστικά σχόλια των αστυνομικών, την έκθεση του ημίγυμνου σώματος και την κατάρριψη της ψευδαίσθησης του ότι είναι ο “Δράκος”, τον κάνουν να αντιδράσει, να “σκοτώσει” τον δειλό, φοβισμένο υπαλληλάκο τραπέζης. Στη θέση του θέλει να βάλει τον αισιόδοξο, ατρόμητο υπαλληλάκο που μπορεί να φτάσει μέχρι και στην τέλεση αξιόποινων πράξεων. Γι' αυτό και όταν μέλη της συμμορίας του καμπαρέ τον πάνε και πάλι στο κέντρο, αυτός επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά ότι είναι ο “Δράκος”. Μάλιστα, παραμονή της μεγάλης δουλειάς, βγάζει και λόγο εμπνευσμένο για να εμψυχώσει όσους θα λάβουν μέρος. Μολαταύτα, όταν θα αποκαλυφθεί σε όλους ότι δεν είναι ο “Δράκος”, τότε όλα θα σταματήσουν βίαια, βαμμένα στο αίμα.

Σαν το σκυλί στ' αμπέλι

Ο Θωμάς-”Δράκος” μαχαιρώνεται και πεθαίνει μόνος, σαν το σκυλί στ' αμπέλι. Έτσι όπως έζησε. Μακριά από τον θόρυβο. “Κατόρθωσα να κρατηθώ μακριά από τον θόρυβο” λέει στον “χοντρό” (Γιάννης Αργύρης) τον αρχηγό της συμμορίας, όταν αυτός τον παρακαλά να καλέσει ασθενοφόρο. Ο άνθρωπος που είχε δώσει ελπίδα σε όσους περίμεναν τη ληστεία για να φτιάξουν τη ζωή τους, θυσιάζεται για το τίποτα.

Ο Ντίνος Ηλιόπουλος σε μία από τις καλύτερες ερμηνείες του. Ο εγκλωβισμός του ατόμου στο εσωτερικό μανιχαϊστικό τοπίο εκφράζεται απόλυτα στον τρόπο που “μιλά” το σώμα του, το πρόσωπο του “Θωμά”. Η φωνή του ίσα που βγαίνει, αλλά είναι στο βλέμμα του που δείχνει ότι έχει τον “Δράκο” μέσα του. Η μουσική του Χατζιδάκι συνοδεύει με το καλύτερο τρόπο την αφηγηματική ροή της ταινίας. Ο Κούνδουρος φροντίζει τα πλάνα του να αναδεικνύουν την εσωτερική αναταραχή των προσώπων, ενώ τους δίνει τη δυνατότητα να συνομιλούν με ουσιαστικό τρόπο αποκαλύπτοντας όλα όσα κρύβουν. Ο σκηνοθέτης με ηρεμία, αλλά αποφασιστικά, αντιμετωπίζει το θέμα της αναζήτησης ταυτότητας μιας ολόκληρης κοινωνίας. Την ίδια στιγμή παρουσιάζει δίχως εντάσεις και κραυγές την αγωνία του ανθρώπου να τοποθετήσει τον εαυτό του μέσα σε ένα σύνολο που αλλάζει και δεν συγχωρεί.