Η καλλιτεχνική δημιουργία ποτέ δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Δεν είναι ο πνευματικός και σωματικός κόπος που απαιτείται. Ούτε οι αντικειμενικές δυσκολίες. Η φύση του συγκεκριμένου καθήκοντος είναι που δοκιμάζει και κατατρύχει τον καλλιτέχνη. Ποιο είναι το καθήκον; Ο εντοπισμός της αρχής της δημιουργίας και η αναδημιουργία της. Η ζωή είναι η τελειότερη μορφή τέχνης γιατί όλα είναι αρμονικά δεμένα μεταξύ τους και η ομορφιά της είναι ανόθευτη. Τα πάντα υπάρχουν εκεί έξω και ο επίδοξος δημιουργός καλείται να τα βρει, να τα αποκωδικοποιήσει και να τους δώσει τη μορφή που επιθυμεί.

Η διαδικασία αυτή λέγεται “έμπνευση” και είναι αυθύπαρκτη, άναρχη και πρώτα αυτή βρίσκει το υποκείμενο. Όταν λέμε ότι “στερεύει” σημαίνει ότι δεν ξέρουμε πού να κοιτάξουμε. Όταν μάλιστα έχει προηγηθεί κάτι (σχεδόν) τέλειο, τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο δύσκολα για το επόμενο εγχείρημα. Ο δημιουργός που σέβεται τον εαυτό του πάντα θα θέλει να τον ξεπερνά. Είναι το σημείο μηδέν, γιατί ή θα σταθεί στην κορυφή μια για πάντα ή θα έρθει η πτώση με εκκωφαντικό ήχο. Τι γίνεται, λοιπόν, όταν έχεις δει τα πάντα στο τοπίο της απεραντοσύνης; Στρέφεις το βλέμμα μέσα σου για να δεις τις ανεξίτηλες εικόνες που έφτιαξες στο παρελθόν και πάντα θα σε συντροφεύουν, θα σε εμπνέουν... Το “8 1/2” του Φεντερίκο Φελίνι είναι η 8η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

Αναλύοντας τον μπουφόνο

Η αλήθεια είναι το ζητούμενο και ο ύψιστος σκοπός του δημιουργού. Η αναζήτηση και η έκθεση της σε κοινή θέα περνάνε μέσα από την έμπνευση και εδώ είναι το πρόβλημα. Ο Φελίνι στην πιο αυτοβιογραφική του ταινία, θέτει ξεκάθαρα το θέμα της αναμέτρησης με τη γοητεία του ψέματος και τη δύναμη της απόγνωσης. Η εν λόγω προβληματική δεν αποτυπώθηκε μόνο από τον ιταλό σκηνοθέτη. Υπήρξαν κι άλλοι που το επιχείρησαν, με κορυφαίο όλων τον Σοβιετικό Αντρέι Ταρκόφσκι στον “Αντρέα Ρουμπλιόφ”.

Εκεί, βέβαια, το ελεγειακό, μυστηριακό, θρησκευτικό στοιχείο είναι που δίνει τον τόνο και ορίζει την κινηματογραφική αφήγηση του “ποιητή της εικόνας”. Στην περίπτωση του Φελίνι είναι το “μπουφονικό” στοιχείο που επικρατεί. Για τον Φελίνι όμως η έννοια του μπουφόνου δεν είναι μονοσήμαντη. Η χαρά του κωμικού, του κλόουν, δεν υπάρχει χωρίς τη θλίψη του και είναι η ένωση τους είναι που οδηγεί το φιλμ.

Η ταινία δεν θα ήταν όπως την ξέρουμε αν δεν υπήρχε το αναπάντεχο, που λειτούργησε υπέρ του τελικού αποτελέσματος. Η τύχη βοήθησε τον Φελίνι να αποφύγει τον... δαίμονα του μοντάζ και να παραδώσει στο κοινό κάτι ξεχωριστό. Ο ίδιος είχε πει:

“Το 8 1/2 το γύρισα χωρίς να δω ποτέ τίποτε από το υλικό, γιατί υπήρχε μια απεργία τεσσάρων μηνών σ' όλα τα εργαστήρια εμφάνισης. Ο Rizzoli ήθελε να διακόψει τα γυρίσματα, ο Fracassi, ο διευθυντής παραγωγής, αρνούνταν να συνεχίσει. Αναγκάστηκα να επιβάλω τη θέληση μου, να ουρλιάξω, να υποχρεώσω τους πάντες να συνεχίσουν να δουλεύουν. Και αυτό στάθηκε το ιδεώδες, γιατί μου φαίνεται πως όταν βλέπεις το υλικό, μέρα με τη μέρα, βλέπεις μιαν άλλη ταινία, βλέπεις δηλαδή την ταινία που γυρίζεις και που, όπως και να χει, δεν θα είναι ποτέ ίδια μ' αυτήν που ήθελες να κάνεις”.

Ο Φελίνι, λοιπόν, έκανε την ταινία που ήθελε. Έδειξε την αλήθεια του χωρίς να χαθεί τίποτα στην πορεία και αυτό που είδε το κοινό ήταν τόσο όμορφο γιατί ήταν απόλυτα αληθινό. Πραγματική ευδαιμονία.

Μαγεία και ρεαλισμός

Ο Φελίνι έριξε όλο το βάρος της ταινίας στον πρωταγωνιστή του, τον Γκουίντο Ανσέλμι (τον υποδύεται ο Μαρτσέλλο Μαστρογιάννι). Ο Γκουίντο είναι σκηνοθέτης, Ιταλός, που έχει χάσει όλη την καλλιτεχνική του έμπνευση για το επόμενο φιλμ. Ωστόσο, είναι πολύ αργά για να κάνει πίσω μετά την προηγούμενη μεγάλη επιτυχία του. Πέραν του γεγονότος ότι δεν μπορεί να κάνει το φιλμ, η γυναίκα, η ερωμένη, ο παραγωγός, αλλά και οι φίλοι του, τον πιέζουν για καθετί απίθανο. Δίνει σκληρή μάχη με τη συνείδηση του, αλλά είναι αδύνατον να επανέλθει με νέες ιδέες. Καθώς σκέφτεται, αρχίζει να ανακαλεί σημαντικά γεγονότα της ζωής του και όλες τις γυναίκες που έχει αγαπήσει και έχει αφήσει. Εκεί βρίσκει την έμπνευση για να ετοιμάσει τη νέα του ταινία και να αντιμετωπίσει και πάλι τον κόσμο.

Η πρόθεση του Φελίνι ξεκάθαρη, να δημιουργήσει συνθήκες ασφυξίας για το κινηματογραφικό alter ego του. Τον θέτει αντιμέτωπο με την πρόκληση της υπέρβασης των ορίων τα οποία ο ίδιος έχει θέσει με την προηγούμενη μεγάλη επιτυχία του. Για όσους γνωρίζουν πρόκειται για το “Dolce Vita” (1960). Ο Φελίνι, πέρα από τον καλλιτέχνη και τις προσωπικές τους δυσκολίες, αναδεικνύει και τις αντικειμενικές που τον περιβάλλουν.

Ο χώρος του θεάματος, όσο όμορφος κι αν είναι, λειτουργεί υπό τους όρους μιας ανώνυμης επιχείρησης. Έτσι, ο σκηνοθέτης -και καθένας που εμπλέκεται στη διαδικασία παραγωγής- πρέπει να υπακούσει σε κανόνες, προθεσμίες, συμφωνίες... Η μαγεία συναντά των ωμό ρεαλισμό και είναι η ισορροπία τους που καθορίζει τη ροή και την εξέλιξη του σεναρίου. Οι σκέψεις, οι ονειροπολήσεις που παρεμβάλλονται, οι ασταμάτητες εξομολογήσεις συνυπάρχουν αρμονικά σε αυτό το περιβάλλον, ώσπου ενώνονται για να μας οδηγήσουν στην κορύφωση του φιλμ.

“Η ζωή είναι ένα γλέντι”

Ο Γκουίντο είναι απομονωμένος σε ένα μέρος που δεν μας αποκαλύπτεται. Δεν ξέρουμε δηλαδή αν είναι θεραπευτήριο για ανθρώπους με έντονες, αγχώδεις διαταραχές ή ξενοδοχείο. Δεν έχει σημασία. Για τον Φελίνι είναι η “δικαιολογία” που χρειάζεται ο ήρωας του για να στραφεί στο παρελθόν του και να αντιμετωπίσει τον αδυσώπητο παρόν.

Η λύση, λοιπόν, βρίσκεται στην παιδική ηλικία του Γκουίντο και στη ανεμελιά της, στο ζωηρό της βλέμμα και στη σιωπή του καλλιτέχνη. “Η ζωή είναι ένα γλέντι” λέει και τότε όλα ξεκαθαρίζουν. Οι φιγούρες που κρύβονται στο μισοσκόταδο της ύπαρξης και της θύμησης του, ντύνονται στο εκτυφλωτικά λευκό φως της χαράς. Η θλίψη για τα προσωπικά αδιέξοδα μετατρέπεται σε ένα πολύχρωμο πανηγύρι υπό τους ήχους της πιο παιχνιδιάρικης μουσικής.

Είναι η στιγμή που Φελίνι μας παραδίδει μια από τις πιο όμορφες σεκάνς στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου: Χαρακτήρες από τσίρκο μπαίνουν μπροστά και με τα όργανα ανά χείρας παίζουν το μουσικό θέμα που ξεσηκώνει και “αγκαλιάζει” τη λαχτάρα του σκηνοθέτη να δείξει την αλήθεια του. Ο Γκουίντο Ανσέλμι γκρεμίζει ό,τι κι αν είχε σκεφτεί για να προσφέρει όλο το τοπίο στη χαρά της ζωής.

Ο Φελίνι ευτύχησε να περάσει τις ιδέες του αδιαμεσολάβητα στο σελιλόιντ και παρά τα στιβαρά πλάνα, ο θεατής έχει την αίσθηση ότι βλέπει και “διαβάζει” την ιστορία ενός καλλιτέχνη που πασχίζει να αποκαλύψει την αλήθεια. Η αντίθεση φωτός-σκοταδιού ενισχύει τη συνειδησιακή ταραχή του κεντρικού ήρωα. Η εμπλοκή, σταδιακά, όλο και περισσότερο χαρακτήρων βοηθά την αφήγηση, ενώ η μουσική του Νίνο Ρότα δίνει τη γλώσσα που αξίζει στο φιλμ, τη γλώσσα που εκφράζεται τέλεια μόνο στη μουσική. Τέλος, απεριόριστος σεβασμός στην ερμηνεία του Μαρτσέλλο Μαστρογιάννι.

-Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από “Το Βήμα της Κυριακής”, “Οι μεγάλοι της 7ης Τέχνης”