O ύπνος στην μυθολογία μπορούσε να κοιμίσει όλους τους Θεούς και τους ανθρώπους. Ο Όμηρος σχετικά αναφέρει στην Ιλιάδα πως "Ύπνος άναξ πάντων τε Θεών πάντων τ' ανθρώπων". Κοίμισε ακόμα και τον Δία, όταν του το ζήτησε η Ήρα, που του έταξε ως ταίρι του μία από τις χάριτες, την Θεά της ξεκούρασης και της χαλάρωσης, την Πασιφάη.

Στο σήμερα τώρα: Ο ύπνος είναι μία σημαντική, φυσιολογική διαδικασία αναζωογόνησης του οργανισμού, που επηρεάζει την καθημερινή λειτουργικότητα και την σωματική και διανοητική υγεία του ανθρώπου. Είναι μια φυσιολογική, περιοδική κατάσταση ηρεμίας, κατά την διάρκεια της οποίας σημειώνεται προσωρινή μεταβολή της συνείδησης του εξωτερικού κόσμου και επακόλουθη μείωση της μυϊκής δραστηριότητας, του μεταβολισμού και της ανταπόκρισης σε ερεθίσματα. Μολονότι είναι αυτονόητο, αξίζει να σημειωθεί ότι περνάμε το ένα τρίτο περίπου της ζωής μας κοιμώμενοι.

Οι οκτώ ώρες ύπνου και στα στάδιά του...

Ο ύπνος έχει πολύ μεγάλη σημασία. Κανονικά χρειαζόμαστε οκτώ ώρες ύπνου αλλά πολύς κόσμος δεν κοιμάται τόσο. Τα μωρά, οι ηλικιωμένοι και οι έγκυες θέλουν περισσότερο ύπνο από τον μέσο όρο. Ο συνήθης νυκτερινός ύπνος μπορεί να διαιρεθεί σε κύκλους που διαρκούν περίπου 1½ ώρα ο καθένας. Οι περίοδοι του ύπνου REM (με ταχείες κινήσεις των οφθαλμών - Rapid Eye Movement), δηλαδή του ύπνου με όνειρα, εναλλάσσονται με τα τέσσερα διαφορετικά στάδια του ύπνου NREM (μη REM - non-REM).

Κατά την διάρκεια του ύπνου REM, εκτός απ' το ότι οι κινήσεις των οφθαλμών είναι ταχείες (γι' αυτό ονομάσθηκε έτσι), οι μύες των άκρων προσωρινά παραλύουν και ενώ ο εγκέφαλος είναι εξίσου ενεργός, εάν όχι περισσότερο, απ' ό,τι κατά την διάρκεια της εγρήγορσης. Ο ύπνος REM είναι η περίοδος του ύπνου που παρουσιάζονται τα όνειρα.

Ο ύπνος NREM χωρίζεται σε τέσσερα στάδια:

Στάδιο 1 (υπνηλία): Διαρκεί τα πρώτα πέντε έως δέκα λεπτά μετά την έναρξη του ύπνου. Χαρακτηρίζεται από μειωμένη μυϊκή δραστηριότητα, αργή κίνηση των οφθαλμών και εύκολη αφύπνιση.

Στάδιο 2 (ελαφρύς ύπνος): Καταλαμβάνει το 50% του κύκλου του ύπνου. Οι οφθαλμοί αδρανοποιούνται, ο καρδιακός ρυθμός επιβραδύνεται και η θερμοκρασία μειώνεται.

Στάδια 3 & 4 (βαθύς ύπνος): Οι οφθαλμοί είναι ακίνητοι και οι μύες χαλαρωμένοι. Είναι δύσκολο να ξυπνήσει κάποιος από βαθύ ύπνο και όταν αυτό συμβεί μπορεί να αισθάνεται ελαφρά ζάλη και αποπροσανατολισμό. Τα παιδιά κατά την διάρκεια του βαθέως ύπνου παρουσιάζουν συχνά ενούρηση ή νυχτερινούς τρόμους. Ο βαθύς ύπνος θεωρείται το πιο αναζωογονητικό από όλα τα στάδια ύπνου. Η διάρκεια του βαθέως ύπνου μειώνεται όσο ο ύπνος συνεχίζεται.

Πέραν όλων αυτών των εξειδικεύσεων ένα βασικό και πολύ μεγάλο πρόβλημα της σημερινής εποχής είναι η έλλειψη ύπνου, κοινώς η αϋπνία, που προκαλείται από σειρά... ζητημάτων.

Τα αίτια της αϋπνίας

Όπως αναφέρεται σχετικά και στην Iatropedia το άγχος είναι ο νούμερο ένα παράγοντας που μας χαλάει τον ύπνο και μας προκαλεί αϋπνίες. Λίγο η καθημερινότητα, λίγο οι γρήγοροι ρυθμοί της ζωής όπως έχει καταντήσει σήμερα, λίγο η εργασία, ο ανταγωνισμός, ο φόβος για το αύριο, δεν θέλει και πολύ ο οργανισμός μας να μην καταφέρει να χαλαρώσει πριν πέσει στο κρεβάτι. Αλήθεια πόσες φορές δεν ξαπλώσαμε και το μυαλό μας άρχισε να σκέφτεται προβλήματα που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια της μέρας; Η μικρή σκέψη έγινε μεγάλη και η μεγάλη μετά τεράστια που μας... πλάκωσε, μας άγχωσε και έδιωξε τον ύπνο.

Ένα άλλο σκέλος είναι ο θόρυβος. Επίσης είναι ένας σημαντικός παράγοντας που ευθύνεται για τις αϋπνίες. Και όταν λέμε θόρυβος αναφερόμαστε σε ολόκληρη την... γκάμα των νυχτερινών ήχων που διαταράζουν τον ύπνο μας. Από τα αυτοκίνητα που περνάνε έξω από το σπίτι μας και τις μηχανές δίχως εξάτμιση, διότι μπορεί να μένει κανείς πάνω σε κεντρικό δρόμο, μέχρι και θορύβους από πάρτι γειτόνων. Υπάρχουν δε και άτομα που θέλουν απόλυτη ησυχία για να κοιμηθούν.

Ένα τρίτο κομμάτι είναι οι αλλαγές στην ώρα του ύπνου. Όταν υπάρχουν σημαντικές αλλαγές επί προσωπικού. Όταν πέφτεις να κοιμηθείς την μία στις 10 το βράδυ και την άλλη στις 3 τα ξημερώματα. Ή γενικά οποιαδήποτε αλλαγή. Τέταρτον τα φάρμακα μπορεί και αυτά να επιφέρουν αϋπνίες, αλλά αυτό αντιμετωπίζεται. Αϋπνίες, επίσης μπορεί να υπάρξουν ύστερα από κάποιο υπερατλαντικό ταξίδι, το λεγόμενο Jet Lag, αλλά και αυτό είναι κάτι παροδικό. Άλλες αιτίες είναι η εποχή του χρόνου, το καλοκαίρι π.χ. με υπερβολική ζέστη και κουνούπια ή ένα συμβάν πολύ έντονο και πολύ άσχημο που επίσης σε κάνει να χάνεις τον ύπνο σου.

Τα ευρήματα του προγράμματος του ΕΥΖΗΝ

Το EYZHN είναι ένα πρόγραμμα του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων. Κύριος στόχος του προγράμματος είναι η διασφάλιση της υγιούς ανάπτυξης των παιδιών, μέσα από την υιοθέτηση ισορροπημένων συνηθειών διατροφής και σωματικής δραστηριότητας. Όσον αφορά στον ύπνο το ΕΥΖΗΝ έχει κάνει την δική του έρευνα. Διαπιστώνεται από αυτήν πως ο ποιοτικός ύπνος αποτελεί μία από τις κεντρικές διαστάσεις ενός υγιεινού τρόπου ζωής και ζωτικό δείκτη για την αξιολόγηση της συνολικής υγείας και ευεξίας.

Παρόλα αυτά, μεγάλο ποσοστό του ενήλικου πληθυσμού δεν καλύπτει τις απαιτούμενες ώρες ύπνου σε ημερήσια βάση και, δυστυχώς, ο ανεπαρκής ύπνος είναι ένα θέμα που αφορά ολοένα περισσότερο και τα παιδιά. Σε γενικές γραμμές, η βέλτιστη διάρκεια ύπνου για τα παιδιά και τους εφήβους κυμαίνεται από 8 έως 13 ώρες ημερησίως. Ωστόσο, όπως έχει υπογραμμιστεί και από ευρήματα του προγράμματος, στο οποίο συμμετείχαν 340.000 παιδιά, περίπου το 25% του ελληνικού παιδικού πληθυσμού κοιμάται λιγότερο από 8 ώρες την ημέρα. Αναγνωρίζοντας την έκταση που έχει λάβει η μερική ή πλήρης στέρηση ύπνου, καθώς και τη σοβαρότητα των προβλημάτων υγείας με τα οποία σχετίζεται, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει ορίσει Παγκόσμια Ημέρα Ύπνου.

Σύμφωνα με μελέτες, ο επαρκής ύπνος μπορεί να ωφελήσει την νοητική απόδοση των παιδιών, καθώς συμβάλλει στην πλαστικότητα του εγκεφάλου, ενισχύοντας τις λειτουργίες της μνήμης και της συγκέντρωσης, που με την σειρά τους συνεισφέρουν σε μια καλύτερη σχολική απόδοση. Επιπλέον, η κάλυψη των απαιτούμενων ωρών ύπνου βοηθούν και στην καλύτερη απόδοση των σωματικών δραστηριοτήτων, κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία για ένα παιδί, ιδίως αν καταπιάνεται με κάποιο άθλημα. Αντιθέτως, ο ελλειπής ύπνος έχει τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις, καθώς αυξάνει τον κίνδυνο χρόνιων νοσημάτων, όπως η παχυσαρκία και ο διαβήτης, ασθένειες από τις οποίες πάσχει όλο και μεγαλύτερο ποσοστό του παιδικού πληθυσμού. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τα ευρήματα, διάρκεια ύπνου λιγότερη από 8 ώρες ημερησίως αναδείχθηκε ως ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου εμφάνισης της παιδικής παχυσαρκίας, με τα παιδιά που κοιμούνταν λιγότερο από 8 ώρες να εμφανίζουν 20% μεγαλύτερη πιθανότητα να είναι παχύσαρκα, σε σχέση με αυτά που δήλωσαν ότι κοιμούνται παραπάνω από 8 ώρες.

Οι λύσεις για το πρόβλημα

Οι ειδικοί και οι επιστήμονες έχουν να προτείνουν διάφορες λύσεις για την καταπολέμηση του προβλήματος της αϋπνίας:

- Ελαφριά γεύματα: το φαγητό παίζει σημαντικό ρόλο στην ποιότητα του ύπνου. Θα πρέπει να επιλέγονται ελαφριά γεύματα πριν τον ύπνο όπως μια σαλάτα ή ένα γιαούρτι. Να αποφεύγονται τα καυτερά και τα γλυκά. Το προτιμότερο είναι να τρώτε τρεις ώρες πριν τον ύπνο.

- Ένα ποτήρι γάλα: πολλές έρευνες έχουν αποδείξει ότι ένα ζεστό ποτήρι γάλα πριν τον ύπνο μπορεί να σε ηρεμήσει και να σε χαλαρώσει.

- Χαλαρωτικό ντους: ένα ζεστό χαλαρό μπάνιο με αιθέρια έλαια και άλατα μπορεί να συμβάλλει τα μέγιστα.

- Διάβασμα και όχι ηλεκτρονικές συσκευές: μία ώρα πριν τον ύπνο καλό είναι να διαβάσει κανείς ένα βιβλίο και να κλείσει τις ηλεκτρονικές συσκευές. Έτσι θα μειώσει την υπερένταση που προκαλεί έλλειψη ύπνου. Εάν θέλει κάποιος να δει οπωσδήποτε τηλεόραση ας το κάνει με κάτι χαλαρωτικό. Με ένα ευχάριστο πρόγραμμα που μπορεί ακόμα και να τον κοιμίσει.

- Ελαφριά γυμναστική ή άλλη δράση: οι ειδικοί επιμένουν πως εάν γίνεται αρκετά τακτικά γυμναστική κερδίζει κανείς πολλές ώρες ύπνου από αυτό.

- Μιλήστε με αγαπημένα σας πρόσωπα: πολλοί επιμένουν πως εάν μιλήσει κάποιος με αγαπημένα του άτομα λίγο πριν κοιμηθεί αυτό του φτιάχνει την ψυχολογία. Τον ωφελεί για τα καλά.

Το τεστ της αϋπνίας

Είναι ένα οπτικό τεστ που σχεδίασε ο Richard Wiseman, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Hertfordshire και συγγραφέας του βιβλίου "Night School: Wake Up to the Power of Sleep". Το τεστ βασίζεται στην ικανότητά σας να εντοπίσετε τις στιγμιαίες αλλαγές που θα γίνουν σε μία εικόνα που θα δείτε στο βίντεο. Αν δεν προσέξετε καμία αλλαγή, τότε σίγουρα ο εγκέφαλός σας χρειάζεται ύπνο. Μπορείτε να δείτε το τεστ αυτό στην Gallery:

ΠΗΓΕΣ: Iatropedia.gr και ΕΥΖΗΝ.