Η 11η Φεβρουαρίου 1990 φέρει μεγάλο ιστορικό βάρος για τους πολίτες της Νότιας Αφρικής. Το απόγευμα εκείνης της μέρας, ο Νέλσον Μαντέλα εμφανίστηκε στην πύλη της φυλακής “Victor-Vester” μαζί με τη σύζυγο του Ουίνι. Ο ηγέτης του κινήματος ενάντια στο Απαρτχάιντ (σ.σ πολιτική φυλετικού διαχωρισμού), μετά από 27 χρόνια, ήταν ελεύθερος. Ο εγκλεισμός του ήταν το τίμημα, ίσως το βαρύτερο, που κλήθηκε να πληρώσει για την αντικαθεστωτική του δράση το 1964. Η κατηγορία που του αποδόθηκε ήταν “δολιοφθορά”, κάτι που δεν αρνήθηκε. “Δεν αρνούμαι ότι θέλησα να κάνω σαμποτάζ” δήλωνε τότε.

Πλήθος κόσμου τον περίμενε. Τους χαμογέλασε και ύψωσε τη γροθιά του χαιρετώντας τους πριν μπει στο αυτοκίνητο για να πάει στο Κέιπ Τάουν. Όταν βρέθηκε στο μπαλκόνι του δημαρχείου της πόλης, μια εκ των τριών της Ν. Αφρικής, απευθύνθηκε σε 50 χιλιάδες συγκεντρωμένους. Μεταξύ άλλων είπε: “Η πάλη μας έφτασε σε καθοριστικό σημείο. Η πορεία μας προς την ελευθερία είναι μη αναστρέψιμη. Τώρα είναι η ώρα να εντείνουμε την πάλη μας σε όλα τα μέτωπα. Το να χαλαρώσουμε τώρα θα ήταν λάθος, κάτι που δεν θα μας συγχωρούσαν οι μελλοντικές γενιές”. Ο Νέλσον Μαντέλα υπήρξε αγωνιστής, αλλά άγιος δεν ήταν. Πρόσφερε, πάλεψε, αλλά έκανε και υποχωρήσεις. Πολιτικός άνδρας, αντιφρονούντας και στο τέλος συμβιβασμένος.

Τα πολλά ονόματα και το ANC

Ο Νέλσον Μαντέλα γεννήθηκε το 1918 σε ένα μικρό χωριό στο ανατολικό Ακρωτήριο της Νότιας Αφρικής. Μάλιστα, συχνά τον προσφωνούσαν με το όνομα της φατρίας του, “Μαντίμπα” (Madiba). Πριν προχωρήσουμε θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε το θέμα του ονόματος του, καθώς πέρα από το “Μαντίμπα” υπάρχουν κι άλλα που τον συνοδεύουν. Το “Νέλσον” του δόθηκε την πρώτη μέρα στο σχολείο από τη δασκάλα του κ. Μ' ντιγνκάν. Το όνομα γέννησης του είναι “Ρολιχλάλα” (Rolihlahla) και σημαίνει “τραβώ το κλαδί από το δέντρο”, όμως στην καθομιλουμένη έχει τη σημασία του ταραχοποιού και του το έδωσε ο πατέρας του. Σχετικά με το “Νταλιμπούνγκα” (Dalibhunga) του δόθηκε στα 16, όταν περνούσε τη διαδικασία ενηλικίωσης σύμφωνα με τις παραδόσεις της φυλής του (Xhosa). Ο πατέρας του, σύμβουλος της βασιλικής οικογένειας των “Θέμπου”, πέθανε όταν ο Μαντέλα ήταν εννιά ετών και την κηδεμονία του ανέλαβε ο Γιονκιτάμπα Νταλιντιέμπο.

Το 1941, σε ηλικία 23 ετών, το έσκασε για να αποφύγει γάμο από συνοικέσιο και πήγε στο Γιοχάνεσμπουργκ. Δύο χρόνια αργότερα εγγράφτηκε το τμήμα Νομικής του πανεπιστημίου “Witswaterand”, μέρος που οι λευκοί πλειοψηφούσαν. Εκεί γνώρισε ανθρώπους απ' όλες τις φυλές και από διάφορα κοινωνικά περιβάλλοντα. Εκεί εκτέθηκε σε φιλελεύθερες, ριζοσπατικές και “αφρικανικές” σκέψεις, όπως και στον ρατσισμό και τις διακρίσεις. Όλα αυτά ενίσχυσαν το πάθος του για την πολιτική. Το 1943 εντάχθηκε στο Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) και αργότερα υπήρξε συνιδρυτής της νεολαίας του. Παντρεύτηκε την πρώτη του σύζυγο το 1944 και χώρισαν το 1958 αφού απέκτησαν τέσσερα παιδιά.

Ήθελε ίσες ευκαιρίες για όλους

Το 1952 ήταν πτυχιούχος και μαζί με τον Όλιβερ Τάμπο άνοιξαν γραφείο στο Γιοχάνεσμπουργκ. Μαζί οργάνωσαν εκστρατεία ενάντια στο Απαρτχάιντ, σύστημα που σχεδιάστηκε από το Εθνικό Κόμμα το οποίο καταπίεζε τη μαύρη πλειοψηφία. Το 1956 θα κατηγορηθεί για προδοσία, μαζί με άλλους 155 ακτιβιστές, όμως οι κατηγορίες θα καταπέσουν μετά από τέσσερα χρόνια.

Η αντίσταση στο Απαρτχάιντ μεγάλωνε, κυρίως απέναντι στο “εσωτερικό σύστημα διαβατηρίων”, γνωστό ως “Pass Laws”. Με αυτό υπαγορευόταν που επιτρεπόταν να ζουν και εργάζονται οι μαύροι πολίτες. Το 1958 ο Μαντέλα θα παντρευτεί την Ουίνι Μαντικιζέλα, η οποία αργότερα θα έχει ενεργό ρόλο στην καμπάνια απελευθέρωσης του άντρα της. Δύο χρόνια μετά, το ANC θα κηρυχθεί παράνομο και η δράση του Μαντέλα θα γίνει παρασκηνιακή. Η ένταση ανέβαινε με το καθεστώς και το 1960, 69 άνθρωποι θα δολοφονηθούν από την αστυνομία στο μακελειό του Σάρπβιλ. Αυτό ήταν το σημείο καμπής στη μέχρι τότε δράση του Μαντέλα, μια και αποφάσισε να αφήσει την ειρηνική αντίσταση. Μάλιστα, ξεκίνησε αμέσως εκστρατεία οικονομικού σαμποτάζ. Τελικά, συνελήφθη και κατηγορήθηκε για δολιοφθορά και προσπάθεια να ανατρέψει βιαίως την κυβέρνηση. Ο Μαντέλα χρησιμοποίησε το εδώλιο του κατηγορουμένου για να εκφράσει τις πεποιθήσεις του για τη δημοκρατία, την ελευθερία και την ισότητα. Απ’ αυτό το βήμα, κατά κάποιο τρόπο, παρουσίασε το μανιφέστο του βασική θέση του οποίου ήταν η δημοκρατική και ελεύθερη κοινωνία. Ελπίδα του να “ζήσουν όλοι οι άνθρωποι μαζί, αρμονικά και με ίσες ευκαιρίες”. Τον χειμώνα του 1964 καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη. Έμεινε 18 χρονιά φυλακισμένος στη νήσο Ρόμπεν πριν μεταφερθεί στη φυλακή Πόλσμουρ (Pollsmoor) το 1982.

Η αποφυλάκιση

Ο Μαντέλα κι άλλα μέλη του ANC στη φυλακή, κάποιοι στην εξορία, όμως οι νέοι των μαύρων δήμων έκαναν ό,τι μπορούσαν ενάντια στην εξουσία της λευκής μειονότητας. Η καταστολή των εξεγέρσεων ήταν βίαιη και αιματηρή. Εκατοντάδες νέοι έχασαν τη ζωή τους και χιλιάδες τραυματίστηκαν.

Το 1980, το ANC ήταν υπό την ηγεσία του Όλιβερ Ρέτζιναλντ Τάμπο. Τότε ξεκίνησε διεθνής καμπάνια ενάντια στο Απαρτχάιντ, αλλά γρήγορα, και έξυπνα, επικεντρώθηκε σε ένα σκοπό και άνθρωπο: Το αίτημα αποφυλάκισης του Νέλσον Μαντέλα. […] Η πίεση του λαϊκού κινήματος ανάγκασε τους ηγέτες του κόσμου να αυστηροποιήσουν τις κυρώσεις που είχαν επιβληθεί στο καθεστώς του Απαρτχάιντ το 1967. Η προσπάθεια απέδωσε και το 1990 ο πρόεδρος Φρεντερίκ ντε Κλερκ ήρε την απαγόρευση του ANC. Ο Μαντέλα αποφυλακίστηκε και ξεκίνησαν οι συζητήσεις για τον σχηματισμό πολυφυλετικής δημοκρατίας.

Δημοκρατικές εκλογές, Νόμπελ και Μουντιάλ

Το 1992 ο Μαντέλα θα χωρίσει από τη σύζυγο του Ουίνι. Τον Δεκέμβριο του 1993 μαζί με τον ντε Κλερκ θα λάβουν το Νόμπελ Ειρήνης. Πέντε μήνες αργότερα, για πρώτη φορά στην ιστορία της Νότιας Αφρικής, όλες οι φυλές ψήφισαν σε δημοκρατικές εκλογές και ο Μαντέλα φυσικά εκλέχθηκε πρόεδρος. Το μεγαλύτερο πρόβλημα για τον πρόεδρο, πια, Μαντέλα, ήταν η έλλειψη στέγης για τους φτωχούς μια και οι παραγκουπόλεις συνέχιζαν να πλήττουν την εικόνα των μεγάλων πόλεων. Ο Μαντέλα εμπιστεύθηκε στον βοηθό του Θάμπο Μ' Μπέκι (Thabo Mbeki) τα ζητήματα της καθημερινότητας, ενώ αυτός επικεντρώθηκε στα εθιμοτυπικά καθήκοντα του ηγέτη προσπαθώντας να φτιάξει νέα διεθνή εικόνα για τη Νότιο Αφρική. Σε αυτό το πλαίσιο, κατάφερε να πείσει τις πολυεθνικές επιχειρήσεις που βρίσκονταν στη χώρα να μείνουν και να επενδύσουν στη Ν. Αφρική.

Σε ηλικία 80 ετών παντρεύτηκε την Γκράσα Μάσελ (Graca Machel), χήρα του πρώην προέδρου της Μοζαμβίκης. Συνέχισε να ταξιδεύει, να συναντά ηγέτες, να δίνει το “παρών” σε συνέδρια και να λαμβάνει βραβεία και μετά την αποχώρηση του από την προεδρία. Αφοσιώθηκε στις δράσεις του φιλανθρωπικού ιδρύματος “Μαντέλα”. Το 2005, μετά τον θάνατο του γιου του Μακγκάθο (Makgatho), αποκάλυψε ότι αιτία του θανάτου ήταν το Aids. Το θέμα, ακόμη και τότε, ήταν ταμπού και ο Μαντέλα προέτρεψε τους συμπολίτες του να μιλήσουν γι' αυτό. Πέρα απ' αυτό, έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να αναλάβει η Νότιος Αφρική το παγκόσμιο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου το 2010. Τον Νοέμβριο του 2012 κυκλοφόρησαν στη Ν. Αφρική χαρτονομίσματα με το πρόσωπο του.

Ο συμβιβασμός

Η παροιμία “τα στερνά τιμούν τα πρώτα” αναφέρεται στο επερχόμενο τέλος. Σ' εκείνο το χρονικό σημείο που ο βίος πλησιάζει στη δύση του. Η περίπτωση του Νέλσον Μαντέλα είναι απ' αυτές που τα στερνά δεν τίμησαν τα πρώτα. Ο Νοτιοαφρικανός δεν αποτελεί εξαίρεση, καθώς αρκετοί αγωνιστές, με σχεδόν την ίδια αφετηρία, κατέληξαν να κηλιδώσουν την τιμή και την πορεία τους. Σαφώς και η κριτική εκ του ασφαλούς είναι εύκολη, όμως οι πράξεις είναι καθαρές και δεν χωρούν παρερμηνείες. Έτσι, λοιπόν, ο Μαντέλα, κάτω από ομολογουμένως δύσκολες συνθήκες (φυλακή), αναδιπλώθηκε και συμβιβάστηκε. Τι εννοούμε; Διαβάστε τα λόγια του καθηγητή Δημιουργικής Γραφής στο πανεπιστήμιο του Οχάιο Ζάκες Μ' Ντα (Zakes Mda):

“Μοιάζει με ειρωνεία το γεγονός ότι στη σημερινή Νότια Αφρική όλο και περισσότεροι μαύροι πιστεύουν ότι ο Μαντέλα πούλησε τον απελευθερωτικό αγώνα στα συμφέροντα των λευκών. Η πεποίθηση αυτή θα προκαλούσε έκπληξη στη διεθνή κοινότητα, η οποία έχει σχεδόν αγιοποιήσει τον Μαντέλα και θεωρεί ότι λατρεύεται στη χώρα του. [...] Καθώς η διαφθορά βασιλεύει στην κυβερνώσα ελίτ και δεδομένου ότι λίγα πράγματα άλλαξαν για την πλειονότητα των μαύρων, η ευφορία έδωσε τη θέση της στην απογοήτευση”.

Ο Μαντέλα δεν ήταν μόνο αγωνιστής κατά του ρατσισμού και του Απαρτχάιντ. Στα νιάτα του ήταν μαρξιστής, μέλος του Κ.Κ Νότιας Αφρικής και εκπρόσωπος στο εσωτερικό του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ANC). Της τάσης εκείνης που πρέσβευε την αναγκαιότητα του ένοπλου αγώνα, δηλαδή της πιο ριζοσπαστικής πτέρυγας αυτού του κινήματος. Όσο συγκέντρωσε αυτά τα χαρακτηριστικά παρέμενε στη φυλακή. Απομονωμένος. Τότε έγινε σύμβολο για τους προοδευτικούς ανθρώπους και τα επαναστατικά κινήματα σε όλο τον κόσμο. Μολαταύτα, είχε τη στήριξη και μεγάλης μερίδας του αστικού φιλελευθερισμού. Γιατί; Διότι το Απαρτχάιντ της Ν. Αφρικής κατέστρεφε τη βιτρίνα του παγκόσμιου καπιταλισμού και έθετε σε κίνδυνο τις περιφερειακές ισορροπίες. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις κατάφεραν να αντιμετωπίσουν κάθε αντιαποικιοκρατική-εθνικοαπελευθερωτική προσπάθεια τη δεκαετία του '70. Με κόπο είχαν στήσει ένα νέο σύστημα εκμετάλλευσης της Αφρικής και δεν ήθελαν επ' ουδενί να το θέσουν σε κίνδυνο. Έτσι, κάποια στιγμή στράφηκαν στον Μαντέλα για ειρηνική και ασφαλή διευθέτηση του ζητήματος. Ο Μαντέλα, λοιπόν, έδωσε τις εγγυήσεις που απαιτούνταν. Ήτοι, να μην τεθεί σε κίνδυνο ο νοτιοαφρικάνικος καπιταλισμός. Μόνο τότε η αποφυλάκιση του έγινε εφικτή. Η μετάβαση στο νέο καθεστώς (ταξικό απαρτχάιντ) ήταν εξασφαλισμένη.

Πηγή

-BBC