ΔΝΤ: Το αναγκαίο κακό! (pics)

Αλέξανδρος Στεργιόπουλος 11 Δεκεμβρίου 2016 - 15:20

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δημιουργήθηκε για να είναι το τελευταίο καταφύγιο της παγκόσμιας οικονομίας. Σήμερα, είναι η πρώτη και, σε μερικές περιπτώσεις, μοναδική επιλογή.

Το 2008 φαινόταν ότι το ΔΝΤ βρισκόταν σε φάση αποκλιμάκωσης των δραστηριοτήτων του. Μετά την κρίση σε Αργεντινή και Ουρουγουάη, την περίοδο 2001-2003, ο κόσμος έδειχνε να έχει απελευθερωθεί από οικονομικές κρίσεις. Ο δανεισμός του Ταμείου, είτε εκφραζόταν ως μερίδιο του παγκόσμιου Α.Ε.Π ή των εισαγωγών, είχε πέσει στο χαμηλότερο επίπεδο από τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Τα ποσά σε δολάρια μειώθηκαν σημαντικά, καθώς έφτανε στο τέλος του ο δανεισμός στις μεγάλες αναδυόμενες αγορές και στις χώρες μεσαίου εισοδήματος. Οι χώρες όμως με χαμηλό εισόδημα άρχισαν να υπερεκπροσωπούνται στα υπόλοιπα προγράμματα του ΔΝΤ. Ο οργανισμός, που πρωταρχικός του σκοπός ήταν η οικονομική εποπτεία και η διαχείριση κρίσεων, είχε εξαντλήσει τη χρησιμότητα του. Πιθανόν αυτή η ερμηνεία να κινητοποίησε το Ταμείο να συρρικνωθεί. Έτσι, μείωσε το μέγεθος του προσωπικού το οποίο είχε μεγαλώσει τις προηγούμενες δεκαετίες λόγω αύξησης των μελών του.

Η περίοδος, όμως, 2007-2009 επανέφερε το ΔΝΤ στο προσκήνιο και έβαλε τέλος στην άποψη ότι ήταν πια περιττό. Τότε ξέσπασε η δεύτερη παγκόσμια κρίση του συστήματος μετά το 1930 και το κραχ της προηγούμενης χρονιάς. Οι μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου χτυπήθηκαν άγρια και συνεχίζουν να βασανίζονται από την επανάληψη της οικονομικής ιστορίας. O Τσαρλς Κίντελμπεργκερ είχε σοφά παρατηρήσει, δεκαετίες πριν, ότι “οι οικονομικές κρίσεις είναι ανθεκτικό, πολυετές φυτό”. Τα μετά το 2008 προγράμματα του Ταμείου σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, είναι τα μεγαλύτερα στην 70χρονη ιστορία του.

Έσχατη ανάγκη

Το ΔΝΤ έχει επαναπροσδιορίσει τον εαυτό του αρκετές φορές και σε διαφορετικές εκδοχές στη διάρκεια της ιστορίας του. Υπό το σύστημα σταθερών ισοτιμιών του “Μπρέτον Γουντς”, το Ταμείο επέβλεπε ένα δίκτυο που προέβλεπε σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες. Η πρόκληση ήταν να είναι δίκαιες, σωστές. Σε αντίθετη περίπτωση, οικονομία με υπερτιμημένο νόμισμα θα ήταν ευάλωτη σε αποδυνάμωση της ισορροπίας πληρωμών και διεθνών απωλειών αποθεματικού.

Οι αποκλίσεις στην ισοτιμία συναλλάγματος και τα προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών ήταν συχνή και επαναλαμβανόμενη έγνοια ανάμεσα στα μέλη του ΔΝΤ. Οι προηγούμενες ρυθμίσεις όμως περιλάμβαναν βραχυπρόθεσμο δανεισμό για να αντιμετωπιστούν προσωρινά προβλήματα. Συγκεκριμένα στο έγγραφο “Articles of Agreement of the IMF” περιγράφεται η φιλοσοφία των εν λόγω ρυθμίσεων. “Να δείξεις εμπιστοσύνη στα μέλη σου κάνοντας διαθέσιμους τους γενικούς πόρους του Ταμείου κάτω από επαρκείς εγγυήσεις, δίνοντας τους έτσι τη δυνατότητα να διορθώσουν ενδεχόμενες κακές ρυθμίσεις στο ισοζύγιο πληρωμών χωρίς να καταφύγουν σε καταστρεπτικά μέτρα για την εθνική και παγκόσμια ευημερία”.

Απ’ αυτή την άποψη, ποτέ δεν ήταν στις προθέσεις του ΔΝΤ να λειτουργήσει σαν υπηρεσία ανάπτυξης εμπλεκόμενη σε μακροπρόθεσμο δανεισμό (αυτός ο ρόλος ανήκει στην Παγκόσμια Τράπεζα). Ούτε ήταν σκοπός του να δανείζει σε καταστάσεις χρεοκοπιών. Η εντολή του ήταν να δρα ως διεθνής δανειστής έσχατης ανάγκης.

Οι κρίσεις χρέους αυξάνουν την εμπλοκή του ΔΝΤ

Ο δανεισμός του Ταμείου τις δεκαετίες ’50, ’60, ήταν βραχυπρόθεσμος και πήγαινε σε κυβερνήσεις αναπτυγμένων οικονομιών σχετικά με την μετριοπαθή αναπροσαρμογή των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Ωστόσο, τότε δεν υπήρχε το σύστημα “Μπρέτον Γουντς” και ορισμένες από τις πιο σημαντικές οικονομίες του κόσμου υιοθέτησαν κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες. Ο ρόλος του ΔΝΤ άρχισε να εξελίσσεται. Εκείνη την περίοδο αυξήθηκε ο αριθμός των μελών του και εντάχθηκαν σε αυτό πολλές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’70, τα προγράμματα δανεισμού του ΔΝΤ αφορούσαν χώρες με ευρύτερο πεδίο κρίσεων. Κυβερνήσεις που δεν αντιμετώπιζαν προβλήματα μόνο με το ξένο συνάλλαγμα, αλλά κατατρύχονταν από κρίσεις δημοσίου χρέους και τραπεζικές. Το Ταμείο κέρδισε έδαφος με την κρίση στη Λατινική Αμερική τη δεκαετία του ’80 και με τον υπερδανεισμό των μεταβατικών οικονομιών, κυρίως αυτών που ανήκαν στην ΕΣΣΔ, στη δεκαετία του ’90.

Οι κρίσεις χρέους και οι τραπεζικές, σε σύγκριση με τις νομισματικές των προηγούμενων δεκαετιών, τείνουν να διαρκούν περισσότερο και “παρασύρουν” τη διάρκεια της εμπλοκής του ΔΝΤ, η οποία αυξάνεται σημαντικά. Έτσι, χρόνιοι και επανερχόμενοι πελάτες του πολλαπλασιάστηκαν και η διάρκεια των προγραμμάτων, σε κάποιες περιπτώσεις έφτασε και τα 20 χρόνια! Οι παρεμβάσεις του απομακρύνθηκαν από τον αρχικό τους προορισμό (προσωρινή υποστήριξη) και άρχισαν να αντανακλούν μακροχρόνια αναπτυξιακή βοήθεια, ειδικά στα πιο φτωχά μέλη του. Από το 2007 το Ταμείο επαναπροσδιόρισε (άλλη μία φορά) τον ρόλο του και προχώρησε στη σύναψη μεγάλων δανειακών συμβάσεων με πλούσιες οικονομίες της Ευρώπης, όπου τα προβλήματα βιωσιμότητας του χρέους ήταν φανερά εδώ και χρόνια.

Ένας... επιτυχημένος θεσμός

Ο αριθμός των μελών του ΔΝΤ βεβαιώνει ότι είναι ένας επιτυχημένος θεσμός. Κάτι «καλό» κάνει για να σπεύδουν τόσα πολλά κράτη σε αυτό. Από τα 28 το 1945, στα 189 το 2015! Δύο οι φάσεις που ανέβασαν απότομα τον αριθμό. Πρώτα στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 όταν 33 χώρες έγιναν μέλη. Οι αποικίες της Αφρικής κέρδιζαν την ανεξαρτησία τους. Δεύτερον, η κατάρρευση της ΕΣΣΔ στις αρχές της δεκαετίας του ’90 έστειλε άλλες 28 στο Ταμείο. Πρέπει να επισημανθεί ότι τα νέα μέλη ζητούσαν σχεδόν αμέσως τη βοήθεια του οργανισμού. Αυτό εξηγεί γιατί μετά τη δεκαετία του ’60 αυξήθηκαν σημαντικά τα κράτη που εκτελούν προγράμματα του ΔΝΤ.

Η έντονη δραστηριότητα του Ταμείου στον αναπτυσσόμενο κόσμο, εξηγεί γιατί φαίνεται σαν οργανισμός που χρησιμοποιεί πόρους από υψηλού εισοδήματος χώρες για να χορηγήσει δάνεια στις χώρες με χαμηλό εισόδημα. Πράγματι, μέχρι το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης το 2008, η συζήτηση για τον ρόλο του ΔΝΤ στην αντιμετώπιση των κρίσεων αναλωνόταν στην εμπλοκή του στις αναδυόμενες αγορές, με αποκορύφωμα την περίπτωση της Αργεντινής το 2001. Το Ταμείο, τις δεκαετίες που ακολούθησαν μετά την ίδρυση του, τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, προσέφερε υποστήριξη στο ισοζύγιο πληρωμών των σχετικά εύπορων χωρών της Ευρώπης.

Το Σχέδιο Μάρσαλ και η χρεοκοπημένη Ελλάδα

Το ΔΝΤ ιδρύθηκε το 1945 και τα εφτά πρώτα χρόνια δεν υπήρχαν προγράμματα δανεισμού. Το Σχέδιο Μάρσαλ (1948-1951) αντιπροσώπευε την κυρίαρχη μορφή διεθνών μεταφορών (μέσω δανείων και χορηγήσεων) σε 18 χώρες της Ευρώπης μαζί με 8 της Ασίας, καθώς και το Ισραήλ και ορισμένες της Μέσης Ανατολής.

Οι αναφορές στο Σχέδιο Μάρσαλ, ακόμη και σήμερα, αφορούν τον “ανθρωπιστικό” και “αναπτυξιακό” του ρόλο. Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί ότι τα δάνεια και οι χορηγήσεις του στήριζαν το ισοζύγιο πληρωμών σε μια περίοδο που οικονομίες έπρεπε να αντιμετωπίσουν δύο προκλήσεις: Την εισαγωγή καταναλωτικών αγαθών και βιομηχανικών προϊόντων και τα περιορισμένα αποθέματα σκληρού νομίσματος για να γίνουν αυτές οι αγορές. Το πρόβλημα ονομάστηκε “χάσμα δολαρίου”. [...]

Το 1952, Βέλγιο και Γαλλία ήταν οι πρώτες χώρες που χρησιμοποίησαν πόρους του ΔΝΤ. Μεταξύ 1956 και 1977, το Ηνωμένο Βασίλειο ακολουθούσε 11 προγράμματα του Ταμείου! Τα πρώτα χρόνια το κλασικό όργανο δανεισμού ήταν ο διακανονισμός. Τα κεφάλαια δίδονταν με την προϋπόθεση ο οφειλέτης να μπορεί να αντιμετωπίζει τις ανισορροπίες του. Τυπικά χορηγούνταν ως προγράμματα ενός έτους και σε μερικές περιπτώσεις ανανεώνονταν. [...] Τις πρώτες δεκαετίες του ΔΝΤ, Γαλλία, Ισλανδία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ισπανία και ΗΠΑ μεταξύ άλλων, δανείζονταν από το Ταμείο. Το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν ήταν σε πρόγραμμα, οφείλεται στο ότι από το 1932 ως το 1964 βρισκόταν σε αδυναμία πληρωμής των χρεών της και δεν είχε σχεδόν καμία επαφή με τις παγκόσμιες κεφαλαιαγορές. Επίσης, η Ελλάδα λάμβανε μεγάλη ενίσχυση (όχι δάνεια) μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ.

Η σύνθεση του πελατολογίου του ΔΝΤ στην αρχή διέφερε σε σχέση με το πώς εξελίχθηκε. Στην προ Ο.Π.Ε.Κ εποχή, Ιράν και Συρία είχαν ένα πολύ σύντομο πέρασμα από τα προγράμματα του ΔΝΤ. Η Νότιος Αφρική ήταν η μοναδική αφρικανική χώρα που βρισκόταν στους κόλπους του Ταμείου μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '50. Τότε, Γκάνα και Μαρόκο ακολούθησαν. Μολαταύτα, μερικά κράτη που επρόκειτο να “κολλήσουν” με το ΔΝΤ, όπως Αργεντινή, Ελ Σαλβαδόρ, Πακιστάν, Φιλιππίνες, κ.α, είχαν μπει στον ορίζοντα του από τα τέλη της δεκαετίας του '50 ή στις αρχές του '60.