Αθήνα 2004,Ολυμπιακοί αγώνες. Η μεγαλύτερη αθλητική διοργάνωση επιστρέφει στη γενέτειρα-χώρα της. Και όμως σε αυτό το σπουδαίο γεγονός, δύο δικά μας παιδιά η Κατερίνα Θάνου και ο Κώστας Κεντέρης, αποκλείονται εμπλεκόμενοι σε ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα ντόπινγκ. Όσο τα χρόνια περνούν, τόσο περισσότερο η λίστα με τα σκάνδαλα ντόπινγκ κατά τη διάρκεια μεγάλων αθλητικών διοργανώσεων μεγαλώνει...

Από τους... ζουλού στη Λοζάνη

Η προέλευση της λέξης ντόπινγκ βρίσκει τις ρίζες της στην ολλανδική λέξη «dop» η οποία αποτελούσε την ονομασία ενός αλκοολούχου ποτού με βάση τα σταφύλια που χρησιμοποιούσαν οι πολεμιστές ζουλού για να αυξήσουν την ικανότητα τους στην μάχη. Η χρήση του όρου στη συνέχεια εξαπλώθηκε, κυρίως για να χαρακτηρίσει το παράνομο ντόπινγκ που γινόταν σε άλογα τα οποία χρησιμοποιούνταν σε αγώνες ιπποδρομίας. Παρ’όλα αυτό η τεχνική του ντόπινγκ εντοπίζεται για πρώτη φορά στους αθλητές της Αρχαίας Ελλάδας, οι οποίοι ακολουθούσαν συγκεκριμένη διατροφή, η οποία περιελάμβανε, κυρίως, όπως αποκαλούνταν τότε ‘’μαγικά δυναμωτικά φίλτρα’’ σε υγρή μορφή. Αυτά είχαν τη δυνατότητα να αυξάνουν τη δύναμη και την ενέργεια και ακολούθως να ανεβάζουν όχι μόνο την αγωνιστική τους διάθεση άλλα και την ικανότητα.

Από την αρχαία Ελλάδα έως το 19 αιώνα η βάση της τεχνικής του ντόπινγκ παραμένει η ίδια, δηλαδή η κατανάλωση ουσιών οι οποίες βελτιώνουν την αγωνιστική ικανότητα των αθλητών, οι οποίες όμως πλέον έχουν την μορφή της στρυχνίνης, της κοκαΐνης και του αλκοόλ. Η κατανάλωση αυτών των ουσιών ήταν διαδεδομένη κυρίως μεταξύ ποδηλατών. Το 1904 ο Thomas Hicks ολοκλήρωσε το Μαραθώνα στο Saint-Louis χάρη στην κατανάλωση ωμού αυγού, της χρήσης στρυχνίνης σε μορφή ένεσης και της κατανάλωσης brandy που τους έδιναν κατά τη διάρκεια του αγώνα. Έτσι, από τις απαρχές του 19ου αιώνα φάνηκε η επιτακτική ανάγκη να ρυθμιστεί κανονιστικά το φαινόμενο του ντόπινγκ που είχε αρχίσει να παίρνει τεράστιες διαστάσεις.

Το 1928, η Διεθνής Ένωση Αθλητικών Ομοσπονδιών (IAAF) ήταν η πρώτη αθλητική Ένωση που απαγόρευσε την χρήση διεγερτικών ουσιών. Στη συνέχεια, πολλές άλλες ομοσπονδίες ακολούθησαν το παράδειγμα της IAAF, αλλά δυστυχώς όλες αυτές οι απαγορεύσεις ήταν χωρίς κανένα αποτέλεσμα, γιατί έμειναν σε θεωρητικό επίπεδο ενώ στην πράξη δεν γινόταν κανένας έλεγχος στους αθλητές. Η κατάσταση όσο περνούσαν τα χρόνια γινόταν ολοένα και πιο σοβαρή με την εμφάνιση των συνθετικών ορμονών. Το 1960 η παγκόσμια αθλητική σκηνή σοκάρεται με το θάνατο του Δανού ποδηλάτη Knud Enemark Jensen κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων της Ρώμης από τη χρήση αμφεταμινών. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1967 η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή για πρώτη φορά δημοσιεύει την περιβόητη λίστα με τις απαγορευμένες ουσίες. Το 1968 ένα ακόμη θανάσιμο περιστατικό έρχεται να αμαυρώσει τον υγιή κόσμο του αθλητισμού με το θάνατο του ποδηλάτη Tom Simpson κατά τη διάρκεια του Tour de France.

Στη δεκαετία του 1970 οι περισσότερες αθλητικές ομοσπονδίες άρχισαν να πραγματοποιούν ελέγχους ντόπινγκ όποτε και αναδείχθηκε η αυξημένη χρήση αναβολικών στεροειδών, γεγονός που με τη σειρά του οδήγησε στην προσθήκη τους στη λίστα των απαγορευμένων ουσιών της ΔΟΕ. Όσο περνούν τα χρόνια, ολοένα και περισσότερο οι έλεγχοι ντόπινγκ που πραγματοποιούνται φέρνουν στο φως νέες μεθόδους ντόπινγκ και νέες απαγορευμένες ουσίες.To 1999 η ΔΟΕ διοργάνωσε την Πρώτη Διάσκεψη για το ντόπινγκ στη Λοζάνη, η οποία οδήγησε στην υιοθέτηση της Διακήρυξης της Λοζάνης για το ντόπινγκ στον αθλητισμό.

Το κείμενο αυτό προέβλεπε την ίδρυση ενός ανεξάρτητου παγκόσμιου οργανισμού για τη μάχη κατά των απαγορευμένων ουσιών. Έτσι στις 10 Νοεμβρίου 1999 ιδρύθηκε ο γνωστός πλέον Παγκόσμιος Οργανισμός Αντιντόπινγκ (WADA = World Antidoping Agency). Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Αντιντοπινγκ χρηματοδοτείται κατά το ήμισυ από κυβερνήσεις και κατά το ήμισυ από παγκόσμιες αθλητικές ομοσπονδίες, σημειώνοντας το 2014 budget 26 εκατομμυρίων δολαρίων. Η κύρια αποστολή του ΠΟΑ είναι να συντάξει και να δημοσιεύσει τον Παγκόσμιο Κώδικα Αντιντόπινγκ, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στην τρίτη του μορφή και φέρνει τα πιο δραστικά μέτρα για την καταπολέμηση του φαινομένου, μέτρα τα οποία αγγίζουν τις πιο σημαντικές εκφάνσεις των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων των αθλητών για χάρη του υγιούς και ανόθευτου αθλητισμού.

Ο νέος νόμος αντιντόπινγκ για τους επαγγελματίες αθλητές

Το καινοτόμο που φέρνει ο νέος κώδικας για τους επαγγελματίες αθλητές και αυτούς που είναι εγγεγραμμένοι σε λίστες αθλητών υψηλού επιπέδου, δεν είναι ότι υπόκεινται σε απροειδοποίητους ελέγχους και ότι υποχρεούνται να ενημερώνουν συνεχώς για το που βρίσκονται, διότι αυτές είναι μεταρρυθμίσεις που είχαν ήδη εισαχθεί με τον κώδικα του 2009, άλλα διάφορες λεπτομέρειες σε σχέση με την παραβίαση της υποχρέωσης αυτής. Αρχικά, αξίζει να αναφερθεί ότι εκείνοι που έχουν τη συγκεκριμένη υποχρέωση είναι ένας περιορισμένος αριθμός αθλητών, οι οποίοι καθορίζονται από τους εθνικούς φορείς αντιντόπινγκ (στην Ελλάδα είναι το ΕΣΚΑΝ) και είναι υποχρεωμένοι να ενημερώνουν για το που βρίσκονται για μια περίοδο τριών μηνών, μια ώρα την ημέρα. Σύμφωνα με το ΕΣΚΑΝ, τα κριτήρια ένταξης ενός αθλητή στη λίστα αυτή είναι τα εξής:

1) Αθλητές/τριες με υψηλές διακρίσεις σε πανελλήνιες, πανευρωπαϊκές, παγκόσμιες διοργανώσεις και Ολυμπιακούς Αγώνες.
2) Σημαντική βελτίωση της απόδοσης του/της αθλητή/τριας κατά τη διάρκεια της περασμένης χρονιάς.
3) Επιστροφή αθλητή/τριας στην ενεργό δράση μετά από τραυματισμό.
4) Επιστροφή αθλητή/τριας μετά από περίοδο αποκλεισμού λόγω παράβασης ντόπινγκ.
5) Επιστροφή αθλητή/τριας στην ενεργό αθλητική δραστηριότητα μετά από αποχώρηση για λόγους εκτός παράβασης ντόπινγκ.
6) Στοιχεία από πληροφορίες, (doping intelligence) του Ε.Σ.ΚΑ.Ν.
7) Αποχώρηση αθλητή/τριας από συγκεκριμένη αθλητική διοργάνωση που είχε δηλώσει συμμετοχή ή απουσία αθλητή/τριας από αθλητική διοργάνωση που είχε δηλώσει συμμετοχή ή που αναμένονταν η συμμετοχή του/της.
8) Ιστορικό αθλητή/τριας σε σχέση με το ντόπινγκ .
9) Ηλικία του/της αθλητή/τριας.
10) Τιμωρημένοι αθλητές.

Οι αθλητές που βρίσκονται στο πλαίσιο αυτό υπόκεινται σε απροειδοποίητους ελέγχους ντόπινγκ εκτός της αγωνιστικής περιόδου και οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, δηλαδή ακόμη και κατά τη διάρκεια της νύχτας. Μια πρώτη ένσταση σε αυτό το σημείο είναι ότι για παράδειγμα σε χώρες όπως η Γαλλία, η ρύθμιση αυτή, δηλαδή του ελέγχου οποιαδήποτε ώρα και στιγμή, έρχεται σε αντίθεση με το γαλλικό δίκαιο, γιατί απαγορεύεται από τις 11 το βράδυ έως τις 6 το πρωί η οποιαδήποτε έρευνα από την αστυνομία χωρίς εισαγγελικό ένταλμα .

Γι’ αυτό και η νέα μορφή του παγκόσμιου κωδικά αντιντόπινγκ υιοθετήθηκε με μεγάλη καθυστέρηση στη γαλλική έννομη τάξη. Ωστόσο,η τακτική αυτή των απροειδοποίητων ελέγχων έχει αποδειχθεί αποτελεσματική για τη μάχη κατά του ντόπινγκ, γιατί για να ανιχνευτούν ορισμένες απαγορευμένες ουσίες και μέθοδοι θα πρέπει να διενεργούνται έλεγχοι εκτός αγωνιστικής περιόδου. Πρακτικά η υποχρέωση αυτή σημαίνει για τον αθλητή ότι πρέπει να ενημερώνει μέσω ενός προγράμματος που είναι ειδικά σχεδιασμένο για το σκοπό αυτό, για την ακριβή του τοποθεσία. Σήμερα, μπορεί να το κάνει μέσω μιας εφαρμογής για κινητά. Επομένως όταν θα αποφασιστεί να γίνει απροειδοποίητος έλεγχος, ο αθλητής θα πρέπει να είναι στην τοποθεσία που έχει δηλώσει ότι βρίσκεται. Υπάρχουν 3 μορφές παραβιάσεων σε σχέση με αυτή την υποχρέωση

1)Ο αθλητής δεν βρίσκεται στον τόπο όπου έχει δηλώσει ότι βρίσκεται.
2) Δεν έχει δώσει καθόλου πληροφορίες για την τοποθεσία του.
3) Έχει δώσει ναι μεν πληροφορίες, αλλά όχι ακριβείς.

Έλεγχος εναντίον δικαιωμάτων

Κάθε φορά που επιχειρείται ένας έλεγχος ντόπινγκ από την αρμόδια υπηρεσία και ο αθλητής παραβιάζει, με μια από τις παραπάνω τρεις μορφές την υποχρέωση αυτή, τότε του αποστέλλεται κάθε φορά μια προειδοποίηση. Με την προηγούμενη μορφή του κώδικα,αν μέσα σε μια περίοδο 18 μηνών η αρμόδια εθνική υπηρεσία αντιντόπινγκ προσπαθούσε να ελέγξει τον αθλητή χωρίς αποτέλεσμα, θεωρούταν ότι ο αθλητής έχει παραβιάσει τις διατάξεις για το ντόπινγκ και άνοιγε ο δρόμος για την πειθαρχική διαδικασία από την αρμόδια ομοσπονδία. Πλέον, το χρονικό περιθώριο στένεψε ακόμη περισσότερο και έχει περιοριστεί στους δώδεκα μήνες. Η ένσταση σε αυτό το σημείο είναι ότι ο αθλητής, ο οποίος δεν έχει καταφέρει να ανταποκριθεί σε μια αμφιβόλου νομιμότητας υποχρέωση, τεκμαίρεται ένοχος για παραβίαση των διατάξεων ντόπινγκ!

Οι ενστάσεις και τα ερωτήματα που εγείρονται για την όλη διαδικασία είναι πολλά και τοποθετούνται σε διάφορους τομείς.

Μια βασική είναι ότι η υποχρέωση ορισμένων αθλητών να γνωστοποιούν την τοποθεσία που βρίσκονται, έρχεται σε σύγκρουση με το θεμελιώδες δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή του κάθε ατόμου, που κατοχυρώνεται από το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του ανθρώπου σε ευρωπαϊκό επίπεδο και από το άρθρο 17 του Διεθνούς Συμφώνου για τα ατομικά και πολικά Δικαιώματα του ΟΗΕ. Εν προκειμένω, έχουμε τη σύγκρουση περισσότερων δικαιωμάτων, δηλαδή από τη μια πλευρά έχουμε το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και από την άλλη πλευρά μπορεί να τεθεί το δικαίωμα για έναν υγιή και ανόθευτο αθλητισμό, για τη λεγόμενη εν ολίγοις υγιής άμιλλα που προασπίζεται ο αθλητισμός, έννοια από την οποία ολοένα και περισσότερο απομακρύνεται ο επαγγελματικός αθλητικός κόσμος.

Στη Γαλλία, το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε με μια απόφαση του που θεωρείται κομβική για τα αθλητικά δρώμενα, ότι ναι μεν με το σύστημα αυτό υπάρχει προσβολή στις θεμελιώδεις ελευθερίες των αθλητών, αλλά από την άλλη πλευρά,η προσβολή αυτή δικαιολογείται από τους στόχους γενικού ενδιαφέροντος που εξυπηρετεί η μάχη κατά του ντόπινγκ. Μια απόφαση, η οποία από άποψη περιεχομένου για ακόμη μια φορά επιβεβαιώνει την ιδιαιτερότητα του αθλητικού δικαίου και αποδεικνύει περίτρανα ότι ακόμα και οι κανόνες του κοινού δικαίου δεν εφαρμόζονται όταν πρόκειται για το αθλητικό δίκαιο. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η αθλητική κοινότητα σύσσωμη αναμένει την απόφαση του ΕΔΔΑ για την περίπτωση της 5 φορές χρυσής Ολυμπιονίκη (συνολικά 9 φορές Ολυμπιονίκης) γερμανικής καταγωγής αθλήτρια speed skater, την Claudia Pechstein η οποία προσέφυγε για παραβίαση του άρθρου 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, μια απόφαση που αναμένεται να αλλάξει πολλά στη μάχη κατά του ντόπινγκ.

Το ζήτημα πάντως είναι, ότι το φαινόμενο του ντόπινγκ έχει γίνει αναγκαίο κακό στον αθλητισμό και δυστυχώς η αθλητική κοινότητα δείχνει ανίκανη να αντιμετωπίσει αλλιώς τις τεράστιες διαστάσεις που παίρνει το φαινόμενο, υιοθετεί μέτρα με τα οποία καταπατά θεμελιώδεις ατομικές ελευθερίες και δικαιώματα των αθλητών. Το ερώτημα όμως είναι,ως που μπορεί να φτάσει ο ήδη ακραίος έλεγχος για χάρη ενός υγιούς και ανόθευτου αθλητισμού; Και εν τέλει, ποιο το όφελος μιας υγιούς αθλητικής κοινότητας κάτω από τέτοιες ακραίες συνθήκες ελέγχου και πίεσης; Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι νομικές εκφάνσεις και εξελίξεις στον αθλητικό χώρο και κυρίως στη μάχη κατά του ντόπινγκ θα συνεχίσουν να μας εκπλήσσουν για πολύ καιρό ακόμη...

*Η Ολυμπία Καραβασίλη είναι Ελληνίδα ασκούμενη δικηγόρος, με ειδίκευση στο αθλητικό δίκαιο. Η διπλωματική της στο master «Juriste du Sport» που πραγματοποιεί στη Νίκαια της Γαλλίας έχει αντικείμενο το ντόπινγκ. Μεγάλο κομμάτι του ακαδημαϊκού της background αναλώνεται στις διαδικασίες της FIFA, του CAS και άλλων ανώτατων οργάνων σχετικά με τον αθλητισμό, o oποίος αποτελεί και το αντικείμενό της.