Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ: Τέλειος

Ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ είδε το φως της ζωής στις 27 Ιανουαρίου 1756 στο Σάλτσμπουργκ, μια μέρα πικρή και ψυχρή. Ήταν το έβδομο παιδί των Άννα Μαρία Μότσαρτ και Λέοπολντ Μότσαρτ. Ο πατέρας του ήταν συνθέτης στην αυλή του πρίγκιπα-αρχιεπίσκοπου. Η μουσική έπαιζε σημαντικό ρόλο στην οικογένεια Μότσαρτ. Ο Λέοπολντ Μότσαρτ ήταν διάσημος συνθέτης και συχνά έπαιζε με το μουσικό σύνολο της αυλής. Ο μικρός “Wolferl” ήταν πάντα δίπλα του. Το Σάλτσμπουργκ του Μότσαρτ ήταν μία από τις πολλές μικρές πόλεις της Συνομοσπονδίας Γερμανικών Κρατών. Αυστηρά καθολικό και επαρχιώτικο. Μολαταύτα, σε αυτήν την πόλη, με τις μπαρόκ εκκλησίες και τα μεγαλοπρεπή κάστρα, υπήρχε πλούτος. Το να δουλεύεις, λοιπόν, για τον πρίγκιπα-αρχιεπίσκοπο θεωρούνταν προσοδοφόρα απασχόληση. Ο μικρός Μότσαρτ μεγάλωσε στο περιβάλλον της μεσαίας τάξης.

Ο Βόλφγκανγκ ανακάλυψε το πιάνο σε ηλικία τριών ετών. Σύντομα άρχισε να παίζει τα πρώτα του κομμάτια και στα τέσσερα ήταν δεύτερο βιολί σε πρόβα του πατέρα του. Έπαιζε άψογα χωρίς να έχει διδαχθεί το όργανο! Θαύμα! Ο Λέοπολντ Μότσαρτ δεν μπορούσε να μη δει ότι ο γιος του ήταν ξεχωριστός. Έκτοτε, θα αφιερωνόταν απόλυτα στη μουσική του εκπαίδευση, όπως και σε αυτής της χαρισματικής κόρης του Νάνερλ. Ο Λέοπολντ, μάλιστα, άφησε τη δική του καριέρα για χάρη των παιδιών του! Τους έμαθε να παίζουν πιάνο και βιολί και τα ενθάρρυνε να βρουν τον προορισμό τους. Η μουσική τους ανάπτυξη έγινε σκοπός της ζωής του και μπορούμε να πούμε ότι αυτός άνοιξε τον δρόμο για το ταλέντο του Βόλφγκανγκ.

Ο πατέρας ακολούθησε τον Θεό. Η επιμονή στη θεϊκή καταγωγή του Μότσαρτ δεν είναι τυχαία, αφού από την ηλικία των τεσσάρων απορροφούσε οτιδήποτε σχετικό με τη μουσική χωρίς να δυσκολεύεται. Μάλιστα, τότε συνέθεσε το πρώτο του κονσέρτο για πιάνο! Ο πατέρας του κοίταξε με δυσπιστία τα όσα είχε γράψει στο χαρτί. Γρήγορα αντιλήφθηκε όμως ότι όλες οι νότες ήταν σωστά τοποθετημένες ακολουθώντας σύγχρονους κανόνες! Από κείνη τη στιγμή του έμαθε την τέχνη της σύνθεσης. Ο Βόλφγκανγκ έπαιζε τις μελωδίες στο πιάνο και ο πατέρας του πέρναγε τις νότες στο χαρτί. Στα έξι δημιούργησε το πρώτο του μινουέτο και τρίο για πιάνο.

Ο Μότσαρτ μεγάλωσε σε χαρούμενο περιβάλλον. Με τα αδέρφια και τους φίλους του έπαιζαν ανέμελα, ενώ στον ελεύθερο χρόνο, μεταξύ άλλων, έριχναν βελάκια σε επιφανείς στόχους. Παράλληλα, επιδίδονταν σε χυδαίες φάρσες, ενώ διάβαζαν κοροϊδευτικά ποιήματα. Στον Βόλφγκανγκ άρεσε το τραγούδι, πάθος που θα τον ακολουθούσε σε όλη του τη ζωή. Το 1761, σε ηλικία πέντε ετών, έκανε την πρώτη του δημόσια εμφάνιση.

Τα πρώτα του χρόνια μπορεί να ήταν ανέφελα, όμως αντιμετώπιζε, πάντα, σοβαρά τη μουσική. Ο πατέρας του αποδείχθηκε πολύ καλός δάσκαλος, ο οποίος ήξερε από νωρίς πώς να “σπρώξει” το ταλέντο του γιου του.

Ο Λέοπολντ κατάλαβε ότι το Σάλτσμπουργκ δεν αρκούσε για το ταλέντο των παιδιών του. Ο μεγάλος στόχος ήταν η Αυτοκρατορική Αυλή στη Βιέννη. Το φθινόπωρο του 1762 ήρθε η στιγμή της αλήθειας για τον Βόλφγκανγκ και την αδελφή του, μια και θα γνώριζαν το αυτοκρατορικό ζεύγος. Το ταξίδι διήρκησε τρεις εβδομάδες και ήταν επίπονο. Ο Λέοπολντ άντεξε τη δύσκολη διαδρομή και ευχόταν να πετύχουν τα παιδιά του με κάθε κόστος.

Το ταξίδι έφερε, πέρα από σωματική καταπόνηση, μεγάλα ρίσκα. Η πρόσκληση στην Αυτοκρατορική Αυλή μόνο δεδομένη δεν ήταν. Διακυβεύονταν πολλά για την οικογένεια Μότσαρτ. Το κόστος ήταν μεγάλο. Κάθε μέρα στον δρόμο, φαγητό, διαμονή, όλα στοίχιζαν σε χρήμα. Αναπόφευκτα ο Λέοπολντ ήταν τρομερά αγχωμένος. Μολαταύτα, η φήμη των δύο παιδιών είχε διαδοθεί γρήγορα κεντρίζοντας το ενδιαφέρον της βιεννέζικης υψηλής κοινωνίας. Τελικά, οι Μότσαρτ έλαβαν την πολυπόθητη πρόσκληση. Ο Αυτοκράτορας Φραντς Στέφαν και η Αυτοκράτειρα Μαρία-Θηρεσία, μαζί με τα παιδιά τους, περίμεναν έχοντας υψηλές προσδοκίες. Ο γεμάτος αυτοπεποίθηση Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, στα έξι του χρόνια, γοήτευσε τους παρευρισκόμενους. Ο συνθέτης της αυλής Κρίστοφ Βάνγκεσιλ υπογράμμισε: “Είσαι αληθινός μουσικός!”. Οι Μότσαρτ επέστρεψαν στο Σάλτσμπουργκ αμειβόμενοι πλουσιοπάροχα. Ο πατέρας Λέοπολντ ήταν απόλυτα ικανοποιημένος και σίγουρος ότι θα ακολουθούσαν κι άλλα ταξίδια.

Η παρουσία του πατέρα, όπως γίνεται αντιληπτό, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη και τη διαμόρφωση του μουσικού και ανθρώπου Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ. Αμφότεροι είχαν τα σκαμπανεβάσματα τους. Η διαδρομή στις αυλές των ευγενών ήταν δύσκολη και επίπονη διαδικασία. Ο Βόλφγκανγκ λάτρευε το χειροκρότημα, όμως δεν έκανε τίποτα για να κρύψει τον ιδιότροπο χαρακτήρα του. Ειδικά την αλαζονεία για μουσικούς με μικρότερο ταλέντο απ' αυτόν. Ο πατέρας του το είδε και ανησυχούσε. Ως υπάλληλος της αυλής του πρίγκιπα-αρχιεπισκόπου ήταν δύσκολο να δείξει συμπάθεια για την ιδιοφυΐα και τη συμπεριφορά του γιου του. Μολαταύτα, οι δυο τους μοιράστηκαν έντονη αλληλογραφία. Ο Μότσαρτ έγραψε, κάποτε, στον πατέρα του: “Πιστεύεις, ότι επειδή είμαι νέος, τίποτα σπουδαίο και μεγάλο δεν υπάρχει μέσα μου, όμως θα δεις σύντομα”.

Η αλληλεξάρτηση των δύο ήταν έντονη λόγω του διαφορετικού χαρακτήρα τους. Ο Λέοπολντ έβλεπε τα αστεία του γιου του με σκεπτικισμό. Λογικό, αφού σε αυτόν έβλεπε την εξασφάλιση της οικογένειας. Όταν ο Βόλφγκανγκ ερωτεύτηκε την Αλοϊσια Βέμπερ και προσπάθησε να το σκάσει μαζί της, ο πατέρας του ένιωσε ανήμπορος να κάνει οτιδήποτε καθώς το παιδί του ανεξαρτητοποιούνταν. Για το υπόλοιπο της ζωής του, όταν ο Βόλφγκανγκ ζούσε και εργαζόταν με τη σύζυγο του Κονστάνζ στη Βιέννη, ο Λέοπολντ συνέχισε να αλληλογραφεί μαζί του. Εντούτοις, ο Μότσαρτ δεν άφηνε τον πατέρα του να τον επηρεάσει. Στην ουσία επέτρεπε το επίπεδο επιρροής να φτάνει σε ανεκτά γι' αυτόν επίπεδα.

Ο Βόλφγκανγκ, για πρώτη φορά στη ζωή του, στο Παρίσι, έπρεπε να δουλέψει για να ζήσει, ενώ είχε να διαχειριστεί τον θάνατο της μητέρας του. Οι συνθήκες αυτές τον ωρίμασαν και φώτισαν τους διαφορετικούς δρόμους που επεδίωκαν να ακολουθήσουν. Ο γιος, στα 20 πια, επιθυμούσε όλο και μεγαλύτερη ανεξαρτησία από τον πατέρα του. Αυτός, αντίθετα, ήθελε να εξασφαλίσει την επιστροφή του γιου του στο Σάλτσμπουργκ. Με κάθε κόστος. Έτσι, του βρήκε θέση στην αυλή του πρίγκιπα-αρχιεπίσκοπου. Τι έκανε ο γιος του; Αρνήθηκε, λέγοντας: “Το Σάλτσμπουργκ δεν είναι μέρος για το ταλέντο μου. Ο αρχιεπίσκοπος δεν θα μπορούσε να με πληρώσει αρκετά για την σκλαβιά μου στο Σάλτσμπουργκ”. Είναι ξεκάθαρο ότι η ισορροπία δύναμης μεταξύ πατέρα-γιου είχε αλλάξει. Ο ηλικιωμένος πατέρας έχασε την επιρροή πάνω στο γιο του. Ο Βόλφγκανγκ ήθελε να πάρει τη ζωή στα χέρια του. Ο Λέοπολντ Μότσαρτ ανησυχούσε. Πώς θα επιβίωνε ο γιος του; Η συμπεριφορά του πατέρα προς τον γιο δεν άλλαξε. Ανησυχούσε και ενδιαφερόταν για όσα έκανε και έλεγε ο Βόλφγκανγκ. Η υπερβολική αγάπη “έπνιγε” τον γιο. Ο Λέοπολντ Μότσαρντ απεβίωσε τον Μάιο του 1787.

Ο Μότσαρτ σίγουρα δεν ήταν Άδωνις. Βραχύσωμος, με κρατήρες στο πρόσωπο... Αναμφίβολα όχι η επιτομή του ανδρισμού. Παρ' όλα αυτά είχε αίσθηση του χιούμορ με αδυναμία στα άξεστα αστεία. Ήταν ξεκάθαρος και ειλικρινής. Αγαπούσε και απολάμβανε τη ζωή στο έπακρο.

Όταν έφτασε το Άουγκσμπουργκ, λίγο μετά τα 20, με τη μητέρα του, για να βρει δουλειά, ερωτεύτηκε την ξαδέρφη του Μαρία Θέκλα Μότσαρτ. Ένα χρόνο μετά ήταν η Αλοϊσια Βέμπερ, η μεγαλύτερη κόρη βιεννέζικης οικογένειας μουσικών. Μάλιστα, τον είχε συνοδεύσει στη Χάγη το 1778. Το αίσθημα ήταν πιο σοβαρό, αφού ο Μότσαρτ τις έγραψε πολλές αισθαντικές άριες, αλλά η νεαρή σοπράνο αρνήθηκε να τις δεχτεί.

Η Κονστάνζ Βέμπερ ήταν η επόμενη κοπέλα που έριξε πάνω της τα μάτια του. Ο Μότσαρτ βρισκόταν στη Βιέννη και είχε μετακομίσει πλήρως επιπλωμένο δωμάτιο στο σπίτι της οικογένειας Βέμπερ. Την παντρεύτηκε σύντομα, απέναντι στη θέληση του πατέρα του και τον συνεχή έλεγχο της μητέρας της Κονστάνζ. Παρά τις αντιξοότητες, ο έγγαμος βίος απεδείχθη χαρούμενος, όπως αποδεικνύουν τα γράμματα μεταξύ των συζύγων. Η Κονστάνζ αποδείχθηκε πολύτιμο στήριγμα για τον αντισυμβατικό σύζυγο της. Ήξερε από μουσική, ικανή να κρατήσει ένα νοικοκυριό και του επέτρεψε να συνθέτει χωρίς παρεμβολές. Γέννησε έξι παιδιά. Ο χωρισμός ήρθε δύσκολα και απρόθυμα για τον Βόλφγκανγκ. Όσο ήταν εν διαστάσει, της έγραψε παθιασμένα γράμματα γεμάτα επιθυμία.

Η μουσική του Μότσαρτ, όπως και του Χάιντν, στέκεται ως αρχετυπικό παράδειγμα του κλασικού στυλ. Η δουλειά του διατρέχει την περίοδο όπου αυτό το μουσικό ύφος μετασχηματίστηκε και ο αβρός τρόπος του άρχισε να ενσωματώνει στοιχεία του Μπαρόκ στην ύστερη φάση του. Πολύπλοκα στοιχεία στα οποία το ευγενικό ύφος ήταν απλά μια αντίδραση. Η υφολογική ανάπτυξη του Μότσαρτ παραλληλίζεται με αυτή του κλασικού. Εξάλλου, θεωρείται πολύπλευρος συνθέτης και η δουλειά του κάλυψε κάθε είδος: Συμφωνία, όπερα, κονσέρτο, μουσική δωματίου, κουαρτέτο και κουιντέτο εγχόρδων, σονάτα για πιάνο. Αν και ορισμένα είδη μόλις που ξεκινούσαν, το κονσέρτο για πιάνο αναπτύχθηκε και έγινε δημοφιλές απ' αυτόν. Ο Μότσαρτ έγραψε και θρησκευτική μουσική, συμπεριλαμβανομένων θείων λειτουργιών, ενώ συνέθεσε ψυχαγωγικά κομμάτια, σερενάτες, κ.α.

Στη μουσική του αναγνωρίζονται όλα τα βασικά γνωρίσματα του κλασικού. Καθαρότητα, ισορροπία, διαφάνεια. Χαρακτηριστικά της λεπτότητας της μουσικής του που όμως κατά κάποιο τρόπο επισκιάζουν τη μοναδική και δαιμονική δύναμη ορισμένων αριστουργημάτων του, όπως το κονσέρτο για πιάνο Νο.24 σε ντο ελάσσονα, τη Συμφωνία Νο. 40 σε σολ ελάσσονα και φυσικά την όπερα Ντο Τζοβάνι. Ο Τσαρλς Ρόζεν, μουσικολόγος, πιανίστας, έγραψε το 1997: “Η αναγνώριση του βίαιου και φιλήδονου στο επίκεντρο του έργου είναι απαραίτητη για να αντιληφθούμε τις δομές του και να δούμε τη μεγαλοπρέπεια του. Με ένα παράδοξο τρόπο, ο επιφανειακός χαρακτηρισμός του Σούμαν για τη Συμφωνία σε σολ ελάσσονα μπορεί να μας βοηθήσει να δούμε τον δαίμονα του Μότσαρτ. Στις υπέρτατες (μουσικές) εκφράσεις βασανισμού και τρόμου εντοπίζεται κάτι σοκαριστικά ηδονικό”.

Οι συνθέτες που εξέφρασαν την εκτίμηση τους για το έργο του Μότσαρτ είναι πολλοί. Ο Ροσίνι διαβεβαίωνε ότι “είναι ο μοναδικός μουσικός που είχε τόση γνώση όσο και ιδιοφυΐα και τόση ιδιοφυΐα όσο και γνώση”. Ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν θαύμαζε τον Μότσαρτ και τον “χρησιμοποίησε” σε διάφορα έργα του. Φημολογείται ότι όταν οι δυο τους συναντήθηκαν, ο Μότσαρτ σημείωσε πως ο Μπετόβεν “θα δώσει στον κόσμο κάτι για το οποίο θα μιλάει”. Ο Πιοτρ Τσαϊκόφσκι συνέθεσε τη “Mozartiana” δοξάζοντας τον Μότσαρτ, ενώ η τελευταία λέξη του Μάλερ φέρεται να είναι “Μότσαρτ”. Ο Μότσαρτ παρέμεινε ισχυρή πηγή επιρροής στη σύγχρονη μουσική, από την Τζαζ στο μοντέρνο ροκ. Ο ίδιος είχε πει ότι “μουσική δεν είναι οι νότες, αλλά η σιωπή ανάμεσα τους”. Το έλεγε και το εννοούσε και το έργο του είναι η απόδειξη. Απεβίωσε στις 5 Δεκεμβρίου 1791.

Πηγές

- wolfgang-amadeus.at

- mozart.com