Ένιο Μορικόνε: Il Maestro

Η μεγάλη διαδρομή (μεγάλη σε χρόνο και χώρο) οφείλεται σε μια υπόσχεση που δεν τήρησε. Ποια; Αυτή που έδωσε στη γυναίκα του λέγοντας ότι θα σταματήσει να γράφει μουσική για ταινίες όταν φτάσει τα 40 του χρόνια. Ευτυχώς, γιατί δίχως αυτόν η μεγάλη εικόνα θα ήταν λειψή. Σκεφτείτε πόσο άδειο θα ήταν το σελιλόιντ χωρίς τη μελωδία του σε ταινίες όπως “Η Αποστολή”, “Οι Αδιάφθοροι”, “Μαλένα”, Ο μύθος του 1900” και φυσικά τα “Κάποτε στη Δύση”, “Κάποτε στην Αμερική”, “Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος”, “Για μια χούφτα δολάρια”... Ο Μορικόνε κατάφερε να επιβληθεί και να κάνει τους σκηνοθέτες να τον ακολουθούν.

Η είδηση της φετινής του υποψηφιότητας τον βρήκε στη διάρκεια προβών για κονσέρτο. Στεκόταν μπροστά στην ορχήστρα ενώπιον 90 μουσικών και άλλων τόσων ατόμων για τη χορωδία. Ο ίδιος δήλωσε ότι ένιωσε όμορφα και πως ήταν ευχάριστη έκπληξη καθώς δεν περίμενε κάτι τέτοιο. Ο Ιταλός φυσικά και είχε βρεθεί σε τέτοια θέση και δεν έκρυβε το παράπονο του. Ειδικά όταν έχασε το αγαλματάκι το 1986 από τον Χέρμπι Χάνκοκ. Το score του για την “Αποστολή” έχασε απ' αυτό για το “Round Midnight” και ο Μορικόνε το χαρακτήρισε “κλοπή”. Τον ενοχλούσε η αδικία και όχι η απώλεια του βραβείου. Εξάλλου, ποτέ δεν ήταν στους κύριους στόχους του το εν λόγω.

Η αξία του Μορικόνε έγκειται στο γεγονός ότι επηρέασε πάρα πολλούς μουσικούς. Γι' αυτό και το τιμητικό βραβείο Όσκαρ το 2007 είναι προσβολή. Οι “σοφοί” εκλέκτορες της Ακαδημίας δεν μπορεί να τον “ξέχασαν” τις άλλες πέντε φορές. Προφανώς και είναι υποκειμενικό το θέμα των βραβεύσεων, όμως έρχεται η στιγμή που η πραγματικότητα δεν σου αφήνει περιθώρια. Η αντικειμενικότητα του μεγέθους “Μορικόνε” επιβάλλεται και μόνο η θέληση σου να μην το δεις σε κάνει να το προσπερνάς. Το βραβείο του 2007 βρίσκει θέση στη συλλογή του ενδυόμενο τον μανδύα της συνολικής προσφοράς αλλά και της καταισχύνης των μελών της Ακαδημίας.

Ο “Μαέστρος” έχει συνθέσει πάνω από 500 μουσικά θέματα για τον κινηματογράφο με πιο γνωστά αυτά για τα “σπαγγέτι γουέστερν (σ.σ όρος πάντως που δεν του αρέσει). Όσον αφορά την επιρροή του; Γενιά ποπ καλλιτεχνών δουλεύοντας σε διάφορα είδη, από ροκ και χιπ-χοπ έως μέταλ και ηλεκτρονική μουσική, “έκλεψε” απ' αυτόν. Ο Jay-Z χρησιμοποίησε δείγμα από το “The Ecstasy of Gold” για το άλμπουμ “Blueprint 2”, ενώ μπάντες όπως οι “Muse” και “Massive Attack” έχουν αναφερθεί στην επιρροή του. Οι “Metallica” πήγαν τη μουσική του στη σκηνή και οι “Ramones” συνήθιζαν να κάνουν έξοδο με αυτή. Ο Μορικόνε ποτέ δεν θέλησε να παίξει το παιχνίδι του Χόλιγουντ και ίσως γι' αυτό να αγνοήθηκε τόσες φορές από την Ακαδημία Κινηματογράφου. Η ζωή του είναι στη Ρώμη, δεν έμαθε ποτέ αγγλικά και κάποτε απέρριψε προσφορά για δωρεάν διαμέρισμα στις ΗΠΑ.

Το “Hateful Eight” αποτελεί την πρώτη “καθαρή” συνεργασία Μορικόνε-Ταραντίνο μια και ο σκηνοθέτης ενεργώντας μονομερώς είχε αξιοποιήσει το έργο του Ιταλού. Στην ουσία υπήρξε μια σχέση που λειτουργούσε εκτός παραδόσεων και κανόνων. Ο θαυμασμός του Ταραντίνο για τη μουσική και τα σάουντρακ που είχε συνθέσει αυτός, τον οδήγησαν να τα προσαρμόσει σε ταινίες του όπως το “Kill Bill: Volume 1” και το “Inglourious Basterds”.

Η συνύπαρξη, κυριολεκτικά αυτή τη φορά, ήταν αρμονική και “τέλεια” όπως τη χαρακτήρισε ο Μορικόνε. Ο λόγος του αποτελεί τίτλο τιμής για τον Ταραντίνο, μια και ο συνθέτης έχει συνεργαστεί με πολλούς και απαιτητικούς σκηνοθέτες. Ο δημιουργός του “Hateful Eight” ενήργησε έξυπνα και με σεβασμό. Δεν του έδωσε καμία εντολή, καμία οδηγία. Ο Μορικόνε έγραψε το θέμα χωρίς ο Ταραντίνο να γνωρίζει κάτι γι' αυτό. Όταν το τελείωσε, ο Ταραντίνο το άκουσε όταν ηχογραφούνταν την Πράγα. Αυτό ήταν. Δεν χρειάστηκε τίποτε άλλο πέρα από εμπιστοσύνη και ελευθερία. Το τελευταίο δεν ήταν κάτι πρωτόγνωρο γι' αυτόν. Ο Μορικόνε απολάμβανε απόλυτη ανεξαρτησία από τους σκηνοθέτες με τους οποίους συνεργαζόταν. Μάλιστα ένας λόγος που οι ταινίες του Σέρτζιο Λεόνε ήταν αργόσυρτες, ήταν και η ανάγκη ορισμένες σκηνές να μεγαλώσουν σε διάρκεια για να διευκολύνουν το σάουντρακ! Πολυτέλεια που μοιάζει απίθανη σήμερα.

Το γεγονός, πάντως, ότι δέχτηκε να συνεργαστεί με τον Ταραντίνο σε αυτή την ταινία είναι κάπως περίεργο. Ο Μορικόνε μπορεί να έγινε παγκοσμίως γνωστός για τα μουσικά θέματα στα γουέστερν, όμως αυτά αποτελούν λιγότερο από το 10% της δουλειάς του στο κινηματογράφο. Το τελευταίο γουέστερν για το οποίο έγραψε τη μουσική ήταν το “Buddy Goes West” το 1981.

Η προοπτική συνεργασίας με τον Ταραντίνο κάποτε δεν είχε ελπίδα να τελεσφορήσει. Το 2013, σύμφωνα με δημοσίευμα των “New York Times”, φέρεται να είπε σε σπουδαστές κινηματογράφου στη Ρώμη ότι δεν επρόκειτο να δουλέψει με τον αμερικανό σκηνοθέτη επειδή χρησιμοποίησε το τραγούδι “Ancora” (γραμμένο για το Djanco) με λάθος τρόπο. Η ένσταση του αφορούσε την τοποθέτηση της μουσικής στα φιλμ του. Τον ενοχλούσε η απουσία συνάφειας. Αργότερα διέψευσε τα δημοσιεύματα και τόνισε ότι απλώς διαφωνούσε με την αναλογία βίας και αίματος στην ταινία. Βέβαια, το φιλμ που του έδωσε το Όσκαρ δεν απέχει από το “Djanco” και σε κάνει να αναρωτιέσαι για την αποδοχή της συμμετοχής του σε αυτό. Υπάρχει όμως εξήγηση. Όπως αναφέρει “η βία σε αυτή τη ταινία είναι υπερβολική και δεν μπορείς να την εκλάβεις ως αληθινή. Μπορείς να την ανεχτείς, εν αντιθέσει με άλλες όπου η βία είναι μεν μικρότερης κλίμακας αλλά πιο αληθινή”. Και πώς γράφεις μουσική για τέτοιες ταινίες; Σύμφωνα με τον Μορικόνε το μυστικό είναι να φτάσεις τους μουσικούς στα όρια τους, σωματικά, πνευματικά. Να μεταφέρεις την ιδέα της βίας. Γι' αυτό ξεκινάς δουλεύοντας στο εύρος και το ηχόχρωμα της μουσικής. Η έκταση κάθε οργάνου πρέπει να φτάσει στα άκρα και αυτό γιατί απαιτείται να αντανακλάται η ταλαιπωρία όσων εμπλέκονται στις βίαιες σκηνές.

Η περίπτωση “Ένιο Μορικόνε”, πάντως, δεν είναι εύκολη. Η μουσική του είναι εύληπτη, αλλά σε καμία περίπτωση απλοϊκή, ανάλαφρη και διασκεδαστική. Η επισήμανση δεν έχει να κάνει με υπεράσπιση, αλλά με το γεγονός ότι η αποδοχή από το mainstream έχει παραμορφώσει τη μουσική περσόνα Μορικόνε. Άδολα φυσικά και υπό την πίεση του κοινού, όμως η εμφάνιση όλων των πλευρών της μουσικής του ταυτότητας εξηγεί την μαζική κατάφαση στο έργο και την συνολική αξία αυτού. Ο Μορικόνε, χρησιμοποιώντας αδόκιμη φράση, “εκπαιδεύτηκε στην αβάν γκαρντ”. Παράλληλα, ήταν μέλος της πειραματικής (σημαντικής επιρροής) συλλογικής ομάδας “Nuova Consonanza” στη διάρκεια των 60's, 70's. Η τεράστια αποδοχή και επιρροή του οφείλεται στην απλότητα. Χρησιμοποιεί τις ίδιες αρμονίες που συναντάμε στην ποπ καθώς η πολυπλοκότητα σε αυτό που κάνει βρίσκεται αλλού.

Το να ξεχωρίσεις τις καλύτερες μουσικές στιγμές του Ιταλού στο σινεμά είναι σαν να βουτάς σε μια θάλασσα από διαμάντια και να ψάχνεις το πιο όμορφο και λαμπερό. Ο ίδιος δεν μιλά εύκολα για τις προτιμήσεις του. Ωστόσο, υπάρχουν και εξαιρέσεις. Μια απ' αυτές ήταν συνέντευξη που έδωσε τον Μάρτιο του 2014 στους “New York Times”. Τότε, αποκάλυψε στον δημοσιογράφο Robert Ito ποιες είναι οι αγαπημένες του μουσικές αποδόσεις και σκηνές στον κινηματογράφο.

Κάποτε στη Δύση, Σέρτζιο Λεόνε (1968)

Το σάουντρακ χαρακτηρίζεται από τις μουσικές προσταγές της φυσαρμόνικας και ένα καθηλωτικό (μουσικό) θέμα. Βέβαια, τα πρώτα 11 λεπτά στερούνται μουσικής με τη συμβατική έννοια. Τιτίβισμα πουλιών, τρίξιμο ανεμόμυλων, ο βόμβος της μύγας... Για 11 λεπτά. Ο Μορικόνε αποκαλύπτει πώς αποφασίσανε με τον σκηνοθέτη να αξιοποιήσουν αυτούς τους ήχους. “Είχα κονσέρτο στη Φλωρεντία. Αποφάσισα να αξιοποιήσω τους ήχους της πραγματικότητας υπό διαφορετικό φυσικά πλαίσιο και νόημα. Το είπα στον Λεόνε και το χρησιμοποίησε”.

Κάποτε στην Αμερική, Σέρτζιο Λεόνε (1984)

Η ταινία άργησε πάρα πολύ να παιχτεί. Έμεινε στο στάδιο της παραγωγής αρκετό καιρό. Ο Μορικόνε είχε συνθέσει τη μουσική πριν γυριστεί έστω και μία σκηνή. Ο Λεόνε, μάλιστα, έπαιζε τη μουσική στους ηθοποιούς για να μπουν στον ρόλο! Η αναμονή δεν ήταν πρόβλημα. “Το σημαντικό είναι να συνθέσω τη μουσική. Όταν τελειώσω, ό,τι έγινε, έγινε. Δεν σκέφτομαι κάτι άλλο”.

Οι Αδιάφθοροι, Μπράιαν Ντε Πάλμα (1987)

Ο Μορικόνε απόλαυσε την ερμηνεία του Ρόμπερτ Ντε Νίρο. Η σχέση με τον σκηνοθέτη καλή, αν και ο Ντε Πάλμα δεν του έδωσε απόλυτη ελευθερία. Του ζήτησε να γράψει κάτι για τον “θρίαμβο της αστυνομίας”. Ο σκηνοθέτης είχε τις αντιρρήσεις του και δυσκολεύτηκε να δεχτεί το κομμάτι για την πιο γνωστή σκηνή της ταινίας. Αυτή όπου καρότσι μωρού κατεβαίνει τα σκαλιά του σταθμού στο Σικάγο εν μέσω ανταλλαγής πυροβολισμών.

Σινεμά ο Παράδεισος, Τζουζέπε Τορνατόρε (1988)

Η πρώτη συνεργασία των δύο. “Στην αρχή είχαμε την τυπική σχέση συνθέτη-σκηνοθέτη” δηλώνει ο Μορικόνε. “Μετά, η αμοιβαία εκτίμηση μεγάλωσε και γίναμε φίλοι”. Η αγαπημένη σκηνή του συνθέτη είναι αυτή όπου μοντάρονται διάσημα κινηματογραφικά φιλιά τα οποία έχουν λογοκριθεί και ο Αλφρέντο, μηχανικός προβολής, τα συγκεντρώνει εκ νέου. Σύμφωνα με τον Ιταλό αποτελεί την “κορύφωση του φιλμ. Είναι πανέμορφο και φόρος τιμής στο σινεμά”.