Θόδωρος Αγγελόπουλος: Οικουμενικός

Σινεμά made in Greece

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος ανήκει στους Έλληνες που έκαναν -και κάνουν- διεθνή καριέρα. Η συνέχεια αφορά την αυτονομία και την παντοτινή φρεσκάδα του έργου του. Ανήκει στους δημιουργούς που έφτιαξαν τη δική τους κινηματογραφική γλώσσα και κατάφεραν να επιβάλλουν την παρουσία τους στο καλλιτεχνικό στερέωμα. Η οπτική και κυρίως το περιεχόμενο των ταινιών του, τον τοποθετούν δίπλα στους Ταρκόφσκι, Μπονιουέλ. Με τον πρώτο είναι ο λυρισμός, η αξιοποίηση του φυσικού στοιχείου, ιδιαίτερα της ομίχλης, ο στοχασμός. Με τον δεύτερο η πολιτική θέση, η ανήσυχη κοινωνική συνείδηση, η αγωνία για την Αριστερά και η θλίψη για την κατάρρευση του σοσιαλισμού. Ο Αγγελόπουλος, βέβαια, εκφράζεται πιο εκλεπτυσμένα σε σχέση με τον Ισπανό, όμως το πολιτικό σχόλιο μένει καθαρό. Η αυθαίρετη σύγκριση γίνεται για να καταλάβει και ο πλέον δύσπιστος πόσο μεγάλο είναι το μέγεθος “Θόδωρος Αγγελόπουλος”. Προφανώς και δεν χρειάζεται υπεράσπιση, όμως είναι αναγκαίο να αναδειχθεί, με όποιον τρόπο, η σπάνια αξία της δουλειάς του.

Το σινεμά του Θόδωρου Αγγελόπουλου είναι φτιαγμένο εξ ολοκλήρου από την Ελλάδα. Μην το θεωρείται αυτονόητο, διότι στην τέχνη οι επιρροές και τα καλλιτεχνικά ρεύματα δεν έχουν πατρίδα. Επιπλέον, η παράδοση και τα δεδομένα που άφησαν οι μεγάλοι δάσκαλοι γίνονται καταπιεστικές συνθήκες που δύσκολα τις αποφεύγεις. Το ελληνικό χρώμα δεν αφορά τίποτα εθνικιστικό, τίποτα ανόητα υπερήφανο. Είναι ο σεβασμός του σκηνοθέτη για τη ζωή του τόπου του, για την ομορφιά της φύσης του, για τους ανθρώπους που άφησαν τα ίχνη τους στην ελληνική γη. Αυτά είναι τα βασικά συστατικά των ταινιών του και πάνω σε αυτά έχτισε την πιο μεγάλη τοιχογραφία, την τοιχογραφία του ελληνικού 20ου αιώνα!

Σύντομο βιογραφικό

Το 1935, λίγο πριν το τέλος του Απρίλη, γεννήθηκε. Το 1953 εισάγεται στη Νομική Αθηνών, την οποία εγκαταλείπει στο πτυχίο. Το 1961 φεύγει για τη Γαλλία και γράφεται στη Σορβόνη, όπου παρακολουθεί μαθήματα γαλλικής φιλολογίας και φιλμολογίας με καθηγητές τον Ζορζ Σαντούλ και τον Μιτρί, τους οποίους συνάντησε αργότερα στην IDHEC (Institut des hautes etudes cinematographiques). Παράλληλα παρακολουθεί μαθήματα εθνολογίας με τον Λεβί Στρος. Για να αντεπεξέλθει στα έξοδα σπουδών δουλεύει στη ρεσεψιόν της Σιτέ Ουνιβερσιτέρ (με την ώρα) μαζί με τον γλύπτη Γεράσιμο Σκλάβο. Την περίοδο 1962-63 γίνεται δεκτός, ύστερα από εξετάσεις, στην περίφημη IDHEC. Ωστόσο, η διαφωνία και η σύγκρουση με τον καθηγητή σκηνοθεσίας οδηγεί σε πρόωρη λήξη τις σπουδές του. Συνεχίζει τη φοιτητική του διαδρομή στο Musee de l' homme κοντά στον διεθνολόγο-σκηνοθέτη Ζαν Ρους, όπου διδάσκεται το σινεμά-ντιρέκτ.

Το 1964 επιστρέφει στην Ελλάδα. Η αστυνομία θα τον ξυλοκοπήσει αναίτια ενώ βάδιζε ανύποπτος. Το επεισόδιο τον επηρεάζει και αλλάζει τη διάθεση και τα σχέδια του. Τότε, η σκηνοθέτιδα Τώνια Μαρκετάκη του προτείνει να συνεργαστεί με την εφημερίδα “Δημοκρατική Αλλαγή” ως κριτικός. Με τον κινηματογράφο αρχίζει να ασχολείται το 1965 και το 1968 παρουσίασε την πρώτη του μικρού μήκους ταινία, “Εκπομπή”, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Δυο χρόνια μετά, το 1970, η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία, η “Αναπαράσταση”, κέρδισε το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, καθώς και άλλες στο εξωτερικό, ενώ σηματοδότησε την αυγή του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου. Έκτοτε, οι ταινίες του διακρίνονται σε διεθνή φεστιβάλ κερδίζοντας πλήθος βραβείων, καθιερώνοντας τον ως έναν από τους σπουδαιότερους σκηνοθέτες του σύγχρονου κινηματογράφου.

Όταν ο Αγγελόπουλος ενοχλούσε

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος έκανε σινεμά στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Το ξεκίνημα του μόνο εύκολο δεν ήταν και η υποδοχή κάθε άλλο παρά θερμή. Η αποδοχή άργησε πολύ και ήρθε μόνο όταν όλοι κατάλαβαν ότι το όραμα, η ευφυΐα, το ταλέντο του Θ.Α δεν μπορούσαν να καμφθούν και να ξεχαστούν. Τα έργα του, κάποτε, δεν ήταν αυτό που λέμε “κοινής αποδοχής” και για πολλούς, σίγουρα τους συντηρητικούς, ήταν μέρος της “θολοκουλτούρας” που υπηρετούσε. Η καθεστηκυία τάξη αντιδρούσε. Η “Αναπαράσταση” για παράδειγμα. Άρεσε στο κοινό, θεωρήθηκε φαβορί στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, όμως τη “γνώμη αυτή δεν συμμερίστηκε ο γάλλος εμπορικός σκηνοθέτης Ανρύ Βερνέιγ, ο οποίος δήλωσε σε ιδιωτική συζήτηση ότι η ταινία του Αγγελόπουλου αν βραβευθεί θα κάνει κακό στον ελληνικό κινηματογράφο”.

Η λογοκρισία της χούντας φυσικά δεν τον άφησε ανέπαφο. Ο Στυλιανός Παττακός έλεγε πως επρόκειτο για “ελαφρά λογοκρισία” (sic!). Μέσα σε αυτό το περιβάλλον θα γυρίσει τις “Μέρες του ‘36”. Παρά τα τεχνάσματα του δεν μπόρεσε να κρύψει τον στόχο του, να μιλήσει δηλαδή για το ανελεύθερο καθεστώς της Ελλάδας. Παρ’ όλα αυτά όταν τον κάλεσε ο Γεώργιος Γεωργαλάς, προπαγανδιστής της χούντας, η τύχη ήταν μαζί του, αφού του είπε “κοιτάξτε κύριε Αγγελόπουλε, είμαστε πάρα πολύ δυνατοί. Δεν φοβόμαστε τίποτα, κάντε ό,τι θέλετε”.[…] “Ο θίασος” είναι το ίδιο “δύσκολη” για το καθεστώς. Γυρίστηκε σχεδόν ολόκληρος κατά τη διάρκεια της δικτατορίας (τα γυρίσματα άρχισαν στις 2 Φεβρουαρίου του 1974, σταμάτησαν το καλοκαίρι, ακολούθησε η πτώση της δικτατορίας και ολοκληρώθηκαν τον Νοέμβριο). Για να ξεφύγει από την επιτροπή λογοκρισίας είχε καταθέσει σενάριο που δεν είχε καμία σχέση με όσα διαπραγματευόταν η ταινία. Ούτε οι ηθοποιοί δεν είχαν ενιαίο σενάριο.

Η δικτατορία “έπεσε”, αλλά η κυβέρνηση Καραμανλή δεν άλλαξε στάση απέναντι του. “Ο θίασος” δεν πήρε έγκριση για να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στο Φεστιβάλ των Καννών γιατί “προσέβαλλε τον στρατάρχη Παπάγο”. Αρκέστηκε στο Βραβείο Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου. […] Ο Αγγελόπουλος έκανε λόγο για ενορχηστρωμένο σχέδιο της κυβέρνησης Καραμανλή εναντίον του “Θιάσου”, αρχής γενομένης με την επίσημη απαγόρευση να εκπροσωπήσει η ταινία την Ελλάδα στο εξωτερικό. Ακόμη και η ΥΕΝΕΔ αποσιώπησε την αναγγελία βράβευσης του από το 16ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Οι επιθέσεις στο πρόσωπο του κλιμακώθηκαν από μερίδα του Τύπου της Δεξιάς. […] Ο Αγγελόπουλος, πρώτος, θα διαπραγματευτεί το θέμα του Εμφυλίου από την πλευρά των ηττημένων ερχόμενος σε πλήρη αντίθεση με την αφήγηση των νικητών. […] Το 1977 έβγαλε στις αίθουσες τους “Κυνηγούς”. Σε αυτήν, μια ομάδα κυνηγών, όλοι εκπρόσωποι της αστικής τάξης, πολιτικής και οικονομικής, βρίσκει το πτώμα ενός αντάρτη του Εμφυλίου. Πρωτοχρονιά του 1977 και ένα μεγάλο δικαστήριο της Ιστορίας στήνεται αποδίδοντας ευθύνες στους υπαίτιους. Πρόκειται για την ταινία που ο Έβερτ αποκάλεσε αντεθνική και διάφορες εφημερίδες αρνήθηκαν να βάλουν ακόμα και διαφήμιση της. […]

Τη δεκαετία του ’80 η κριτική στο πρόσωπο του απουσιάζει. Δεν λείπουν, βέβαια, ορισμένες ακραίες επιθέσεις του από εθνικιστές-φασίστες και φανατικούς χριστιανούς. Το 1990 στο “Μετέωρο βήμα του πελαργού”, στη Φλώρινα, ο μητροπολίτης της περιοχής Αυγουστίνος Καντιώτης θεωρεί την ταινία αντεθνική, αντιθρησκευτική. Ο μητροπολίτης αφορίζει τον Αγγελόπουλο και τον Μαρσέλο Μαστρογιάννι, πρωταγωνιστή του φιλμ.

Πηγές

-Ριζοσπάστης

-theguardian

-independent

-Η κινηματογραφική εκδίκηση των ηττημένων: Όταν ο Αγγελόπουλος έκανε “αντεθνική προπαγάνδα” και γέμιζε ασφυκτικά τις αίθουσες! (Νατάσα Κεφαλληνού “Το Περιοδικό”)