• Το ποδόσφαιρο και το τέρας: Η μάχη με την κατάθλιψη

Ο Γιάννης Ζαρώτης είναι Διδάκτωρ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, έχοντας κάνει μεταπτυχιακό στη Φυσική Αγωγή και τον Αθλητισμό με ειδικότητα την Αθλητική Ψυχολογία. Έχει σημαντικές δημοσιεύσεις και προσφέρει ένα σημαντικό εύρος υπηρεσιών, από μέτρηση ψυχολογικών και πνευματικών ικανοτήτων σε αθλητές και ομάδες, μέχρι ψυχολογική προετοιμασία και on-line συνεδρίες. Από το 2014 αποτελεί συνεργάτη στις ακαδημίες του Ολυμπιακού, οι ιθύνοντες του οποίου κατάλαβαν τη σημασία παρουσίας αθλητικού ψυχολόγου στο πλευρό των παιδιών και πορεύτηκαν με τον Ζαρώτη στο πλευρό τους.

Το gazzetta.gr τον συνάντησε στο γραφείο του στη Δάφνη, για μια συνέντευξη για το ντοκιμαντέρ «Το ποδόσφαιρο και το τέρας». Δείτε το video και διαβάστε αναλυτικά τη συνέντευξη.

Τι είναι αυτό που χαρακτηρίζει έναν αθλητή καταθλιπτικό;

«Δεν βρίσκουν εύκολα υποστήριξη σε αυτή τη συνθήκη και υπάρχει μια κατάσταση που νιώθεις αβοήθητος. Που και στην καθημερινή ζωή ένας καταθλιπτικός, το ίδιο πράγμα έχει. Νιώθει αβοήθητος. Δεν έχει κάποιον να τον υποστηρίξει, να του πει θέλω να βγω από αυτό. Το ίδιο πράγμα ακριβώς. Όταν μπεις στην διαδικασία της κατάθλιψης ως ψυχική ασθένεια, πολύ σημαντικό κομμάτι είναι αυτό. Ο αβοήθητος. Και για κάποιους αθλητές που διάβαζα, το ίδιο πράγμα έλεγαν. Ότι δεν μπορούσα να κουνηθώ, να τρέξω. Που είναι κανονικά συμπτώματα ενός ανθρώπου που υποφέρει από αντίστοιχη πάθηση».

Έχεις αντιμετωπίσει τέτοιους ασθενείς;

Ναι, αρκετές φορές. Και στο περιβάλλον του αθλητισμού. Πολλές φορές στον αθλητισμό το συνδέουν με αυτό που λέμε burnout, μια ψυχολογική κατάσταση που έχει να κάνει με το ότι “βιώνω μια εξουθένωση” και αυτή την εξουθένωση την περιγράφουμε μετά με αντίστοιχα συμπτώματα ενός ανθρώπου που λέει “δεν κουνιέμαι, δεν θέλω να κάνω τίποτα”. Υπάρχει μια τάση, ονομάζεται σαν συνθήκη ανηδονία, δεν με ευχαριστεί απολύτως τίποτα και μέσα σε όλη αυτή τη συνθήκη δεν θέλω να κάνω και τίποτα. Το κακό είναι ότι αν δεν θέλω να κάνω και τίποτα, δεν μπορώ να βγω από αυτή τη συνθήκη. Ένας κύκλος τον οποίο πολλοί τον περιγράφουν σαν την κινούμενη άμμο. Αν κουνιέμαι λίγο, με τραβά όλο και πιο κάτω».

Έκτος από burnout τι άλλες καταστάσεις υπάρχουν στο ποδόσφαιρο που οδηγούν προς τα εκεί;

«Το άγχος. Να ικανοποιήσω τις προσδοκίες. Βιώνουν πίεση, σε οποιοδήποτε επίπεδο. Να ικανοποιήσω προσδοκίες απέναντι τον εαυτό μου, απέναντι στους άλλους, απέναντι στην ομάδα, απέναντι στους θεατές. Υπάρχει και είναι δεδομένο, είναι ανθρώπινο. Αυτός που μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα τη συνθήκη, της πίεσης ή των απαιτήσεων από το περιβάλλον, είναι εκείνος ο οποίος μπορεί να προσαρμοστεί πιο εύκολα».

Ο φόβος που προκύπτει από έναν τραυματισμό;

«Πολύ μεγάλο κομμάτι, επίσης ο τρόπος αντιμετώπισης. Και δεν είναι ο τραυματισμός αυτός καθεαυτός ως συνθήκη, ως επέμβαση. Είναι το τι θα ακολουθήσει μετά. Το διάστημα των 7-8 μηνών που θα πάρει ένας τραυματισμός μεγάλος για να επανέλθει κάποιος, θα περάσει από ορισμένα στάδια. Υπάρχουν καταστάσεις που ο άνθρωπος μένει κολλημένος σε ένα στάδιο, για το οποίο δηλώνει μια μόνιμη δυσαρέσκεια, άρνηση και δεν κάνει τίποτα. Αυτό δεν τον βοηθάει να προχωρήσει».

Η μετάβαση όταν τελειώνει η ποδοσφαιρική καριέρα;

Άλλο κομμάτι. Εκεί και πλέον ερευνητικά παγκοσμίως τα τελευταία 15 χρόνια υπάρχει μια τάση ενασχόλησης με το αντικείμενο. Γιατί προφανώς έχει προκαλέσει πολλά θέματα στους ανθρώπους, οι οποίοι μεταβαίνουν στην συνθήκη. Σκεφτόμαστε έναν άνθρωπο ο οποίος όλη την ημέρα ασχολείται με κάτι, παράδειγμα το ποδόσφαιρο. “Θα σηκωθώ, θα διαβάσω κάτι, εφημερίδες , τα site, θα πάω στην προπόνηση, θα μιλήσω με συμπαίκτες μου, με ανθρώπους της ομάδας γενικά, θα γυρίσω, θα ξεκουραστώ για να είμαι έτοιμος για την επόμενη μέρα” και ούτω κάθε εξής. Και ξαφνικά, του παίρνεις όλη αυτή την καθημερινότητα. Και ξυπνάει την άλλη μέρα το πρωί... Αυτό είναι το πρώτο κομμάτι που είναι το πρακτικό. Συναισθηματικά, μιλάμε για έναν άνθρωπο, ο οποίος αντλεί ικανοποίηση ευρισκόμενος σε ένα περιβάλλον. Την εκτίμηση που κερδίζει για τον εαυτό του, την περνάει μέσα από το περιβάλλον στο οποίο κινείται. Είναι σαν να μιλάμε για έναν συνταξιούχο, 67 ετών. Που εκεί, εντός εισαγωγικών, είναι ακόμα πιο εύκολο γιατί είναι και το πλήρωμα του χρόνου. Λες 67, με εγκαταλείπει και λίγο ο εαυτός μου. Έναν ποδοσφαιριστή που είναι 35 -36, έχει ακόμα να δώσει, αλλά βλέπει ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί, του κοστίζει ακόμα περισσότερο. Και πλέον από που θα αντλεί εκτίμηση καθημερινή;»

Από τη δική σου εμπειρία από που προέρχονται οι περισσότερες καταστάσεις;

«Ως προς εμένα σε οποιαδήποτε κατάσταση. Όχι ακόμα τόσο στο τρανζίσιον. Δηλαδή δεν έχει μπει στη διαδικασία ακόμα να το διαχειριστεί ατομικά το πώς θα μεταφερθεί στην καθημερινή ζωή. Σε καταστάσεις όμως από τραυματισμούς, ή με το άγχος, ή σε συνθήκες που έχουν να κάνουν με πιο έντονα συναισθηματικά θέματα, υπάρχουν παιδιά που προσπαθούν να ζητήσουν βοήθεια. Kι είναι αυτό το κομμάτι, ότι αναζητούν υποστήριξη. Και σε εμάς γενικά στην Ελλάδα ως χώρα, δεν θεωρώ ότι είναι τόσο έντονο. Ειδικά τα πιο έντονα συναισθηματικά ζητήματα στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη είναι πολύ πιο έντονα. Γιατί υπήρξαν εκεί και δημοσιοποίηση, και καταστάσεις αρκετά έντονες που βγήκαν στο φως της δημοσιότητας».

Εδώ όμως υπάρχουν άλλα ζητήματα, όπως η οικονομική κατάσταση, τα όσα τραγελαφικά γίνονται στις μικρότερες κατηγορίες...

«Υπάρχουν, πράγματι. Σκεφτόμαστε και με βάση αυτό. Αυτό που συμβαίνει δεν είναι ότι ένα γεγονός σου δημιουργεί πρόβλημα. Ότι δεν έπαιξα σε έναν αγώνα καλά, ή δυσκολεύτηκα αρκετά σε μια συνθήκη και αυτό αυτόματα μου δημιουργεί την καταθλιπτική συνθήκη, αν θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε έτσι. Αυτό πυροδοτεί απλά, θα λέγαμε, έναν τρόπο σκέψης που ούτως ή άλλως υφίσταται, και αυτή η διαδικασία, αυτό το γεγονός, μας πυροδοτεί αυτόν τον τρόπο σκέψης. Και ξαφνικά αρχίζουμε να σκεφτόμαστε ότι με βάση αυτό το οποίο βιώνω, δεν τα βλέπω καλά τα πράγματα, δεν με βλέπω καλά στο μέλλον. Δεν υπάρχει ελπίδα για το μέλλον. Και γι' αυτό ο τερματοφύλακας Ένκε οδηγήθηκε τότε σε αυτό που οδηγήθηκε, δεν έβλεπε ότι κάτι θα μπορούσε να αλλάξει. Αυτό είναι το κομμάτι. Μιλάμε για προσωπικότητες ανθρώπων που ήδη υπάρχει ένας συγκεκριμένος τρόπος σκέψης. Προφανώς, όλοι σε κάποια φάση βιώνουν κάποια συναισθηματικά πράγματα ή πιέζονται. Αλλά ο καθένας δεν αντιδρά με τον ίδιο τρόπο και αυτό μας διαχωρίζει, το πώς αντιδρούμε και διαχωρίζουμε καταστάσεις. Στον αθλητισμό είναι το copying, το πώς βρίσκω τρόπο να αντιμετωπίσω κάποια συνθήκη. Κάποιοι το έχουν, κάποιοι δεν το έχουν. Αυτοί που δεν το έχουν και ταυτόχρονα θα βρεθούν σε μια δύσκολη συνθήκη, θα ενεργοποιήσουν το οποιοδήποτε, είτε αγχώδη διαταραχή, είτε μια πιο σοβαρή πάθηση, όπως συνηθίζουμε να λέμε τύπου κατάθλιψη. Αυτός που θα βρεθεί σε κατάθλιψη, προσπαθώντας να βγει από τη συνθήκη αυτή θα καταφύγει σε αλκοόλ, τυχερά παιχνίδια, ή οτιδήποτε άλλο, ακόμα και ναρκωτικά».

Από εσάς σώζεται σε οποιοδήποτε σημείο;

«Σώζεται, ναι. Σε κάθε περίπτωση σώζεται. Και πλέον, όπως έχει εξελιχθεί και η διαδικασία της επιστήμης και της βοήθειας απέναντι στον άνθρωπο, σε οποιοδήποτε σημείο κι αν είναι ο καθένας σώζεται. Κι αυτό είναι κάτι το οποίο προφανώς προσπαθούμε να περάσουμε στον καθένα. Ζήτησε βοήθεια σε κάποιον ειδικό όσο πιο γρήγορα γίνεται. Αλλά ακόμα κι αν σκέφτεσαι ότι δεν είναι το πιο γρήγορο που γίνεται, όπου και να βρίσκεται κάποιος σε συνθήκη, σαν στάδιο, μπορεί να βοηθηθεί. Απλά, χρειάζεται να είναι ανοιχτός στο να ζητήσει και να δεχθεί βοήθεια».

Έχεις δει καταστάσεις που να σε έχουν τρομάξει σε αθλητές/ποδοσφαιριστές;

«Ναι, ναι. Αντίστοιχες καταστάσεις και με αθλητές που θα βρεθούν σε πάρα πολύ δύσκολο σημείο, με διάφορες σκέψεις σχετικά με το μέλλον ή με το μη μέλλον».

Πόσο σημαντικό είναι ότι στον Ολυμπιακό το έχετε εντάξει από μικρή ηλικία;

«Το σημαντικό είναι ότι παίρνουν τα παιδιά έναν τρόπο αντιμετώπισης για το μέλλον. Μαθαίνουν ότι “σε οποιαδήποτε συνθήκη βρεθώ, από τώρα μέχρι την ενήλικη καριέρα μπορώ να αντιμετωπίσω καταστάσεις, θα είμαι έτοιμος”».

Οι ποδοσφαιριστές που μιλήσαμε μας είπαν ότι θα ήθελαν να έχουν στις ομάδες τους ψυχολόγους. Γιατί δεν έχουν;

«Είναι πάρα πολλοί παράγοντες. Ένα βασικό κομμάτι είναι ότι, τουλάχιστον στην Ελλάδα, ως ειδικότητα αντιμετωπίζεται στον γενικό πληθυσμό με κάποια δυσκολία. Υπάρχει ένα θέμα για το πόσο μπορώ να μιλήσω σε έναν άνθρωπο που για μένα είναι άγνωστος. Είναι ένα ζητούμενο αυτό. Από εκεί και πέρα θεωρώ ότι σιγά σιγά εξελίσσεται. Είναι μια διαδικασία που χρειάζεται προοδευτικότητα, σε βάθος χρόνου θεωρώ ότι θα υπάρξει μεγαλύτερη ζήτηση και ταυτόχρονα εξαιτίας των αναγκών που υφίστανται θα αναγκαστούν ομάδες να το εισαγάγουν αυτό. Από την άλλη παίζει ρόλο και το κατά πόσο υπάρχουν αντίστοιχοι επαγγελματίες που θα βρεθούν στο αντίστοιχο κομμάτι για να είναι κατάλληλοι να διαχειριστούν αυτές τις συνθήκες. Παίζει κι αυτό μεγάλο ρόλο. Είναι πολλοί παράγοντες. Από εκεί και έπειτα, ως προς την προθυμία των αθλητών να ζητήσουν βοήθεια, θεωρώ ότι εξαρτάται πάρα πολύ από το άτομο το οποίο θα του ζητηθεί να βρεθεί σε αντίστοιχη θέση. Υπό την έννοια ότι είναι κάτι το οποίο αν ο αθλητής το βιώσει, σιγά-σιγά θα του είναι αρκετά εύκολο. Και όταν έχεις καταλάβει ότι “κάπου μπορώ να ζητήσω βοήθεια και θα μου δοθεί βοήθεια”, θα καταφύγεις κατευθείαν. Και είναι λογικό».

Συμπερασματικά, αν θέλαμε να απαριθμούσαμε τους λόγους που μπορούν να οδηγήσουν τους ποδοσφαιριστές στην κατάθλιψη;

«Για τους ποδοσφαιριστές και γενικά νομίζω για τους αθλητές, αλλά ας πούμε για τους ποδοσφαιριστές, θεωρώ ότι υπάρχει μια δομή προσωπικότητας και τρόπου σκέψης, η οποία πολλές φορές αν πυροδοτηθεί, θα μπορεί να οδηγήσει σε μια δυσάρεστη κατάσταση. Αυτό που θα πυροδοτήσει την δυσάρεστη κατάσταση μπορεί να είναι το ότι είτε πιέζομαι σε μια συνθήκη υπερβολικά και η πίεση μπορεί να σημαίνει για έναν ποδοσφαιριστή ότι “δεν παίζω τόσο όσο θα ήθελα”. Ότι “δεν νιώθω τον εαυτό μου τόσο χρήσιμο”. Πολλά προσωπικά προβλήματα του καθενός, είτε οικογενειακά είτε οτιδήποτε έχει να κάνει με την καθημερινότητα. Και από εκεί και πέρα, ο τρόπος με τον οποίο τον διαχειρίζεται και το σύνολο. Σκεφτόμαστε έναν αθλητή, ο οποίος θα βρεθεί πρωτοσέλιδο παντού μια ημέρα και μετά από έναν μήνα θα βρεθεί να βάλλεται εντός εισαγωγικών από παντού. Είναι ένα πολύ δύσκολο κομμάτι να το διαχειριστεί ένας άνθρωπος. Μας φαίνεται απλό, υπό την έννοια ότι συνηθίζουμε να βλέπουμε έναν άνθρωπο ο οποίος κινείται σε κανάλια, σε site, σε εφημερίδες και λέμε ότι είναι ένας άνθρωπος που αντέχει τα πάντα. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Ένας άνθρωπος ο οποίος, όταν θα διαφοροποιηθεί η κατάσταση και θα στραφεί σε μια συνθήκη, την οποία την αισθάνεται εναντίον του, θα νιώσει δυσάρεστα. Για ανθρώπους μιλάμε, είναι άνθρωποι. Το ότι εγώ ζω σε ένα περιβάλλον το οποίο φαίνεται σε πρώτη φάση να είναι πιο σκληρό, δεν σημαίνει ότι και ο ίδιος ο άνθρωπος δεν έχει κανένα συναίσθημα. Είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, ο οποίος θα εκδηλώσει πανηγυρισμό έντονο γιατί νιώθει συναισθήματα. Ε, αυτός ο άνθρωπος, δεν μπορεί να νιώθει μόνο ευχάριστα συναισθήματα. Θα νιώθει και δυσάρεστα. Οπότε πολλές φορές ζητάμε από έναν άνθρωπο να πανηγυρίζει, να το χαίρεται, να το ευχαριστιέται. Ταυτόχρονα όμως θα υπάρξουν και καταστάσεις οι οποίες δεν θα είναι το ίδιο, δεν θα το ευχαριστιέται, δεν θα το χαίρεται, γιατί αντιμετωπίζει διάφορα θέματα. Λογικό είναι. Αυτός είναι ο ανθρώπινος οργανισμός«.

Η βοήθεια η δική σας που στοχεύει;

«Η βοήθεια έχει να κάνει σίγουρα με το να αποκτήσει την αίσθηση ο εκάστοτε αθλητής ότι υπάρχει βοήθεια. Ότι υπάρχει κάποιος να με βοηθήσει, να με ακούσει και τουλάχιστον να ακούσει τις ανάγκες μου. Πέραν του ότι ορισμένες φορές το κάνει κι η ομάδα η ίδια, δεν μπορούμε να το παραβλέψουμε αυτό, ότι υπάρχουν ομάδες οι οποίες θα προσπαθήσουν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες ενός παιδιού σε προβλήματα που αντιμετωπίζει κ.ο,κ. Ταυτόχρονα σε έναν ειδικό θα αναζητήσει την βοήθεια, τον άνθρωπο που θα τον ακούσει και που θα τον βοηθήσει να βρει τη λύση και τη διέξοδο μέσα σε αυτή την κατάσταση».

Θα γίνεται καλύτερος ο τομέας στην Ελλάδα όσο περνούν τα χρόνια;

«Θεωρώ πως ναι. Είναι ένας τομέας ο οποίος είναι σε ανάπτυξη. Τονίζω ότι οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και σε εμάς τους ειδικούς ως προς το να γίνουμε όλο και πιο κατάλληλοι και πιο επαρκείς γίνεται στο αντικείμενο. Ταυτόχρονα επειδή υπάρχει παγκοσμίως και η τάση να έχουν την υποστήριξη οι αθλητές και σε αυτό το κομμάτι, νομίζω ότι φτάνει και σε εμάς σε κάποιο βαθμό».

Το ποδόσφαιρο και το τέρας: Η μάχη με την κατάθλιψη